गणतन्त्रले राजाको मानपदवी खोसेपनि जनताको माया घटेको छैन्– मुस्ताङ्गी राजाका उत्तराधिकारी विष्ट (अन्तर्वार्ता) | Khabarhub Khabarhub

गणतन्त्रले राजाको मानपदवी खोसेपनि जनताको माया घटेको छैन्– मुस्ताङ्गी राजाका उत्तराधिकारी विष्ट (अन्तर्वार्ता)



काठमाडौं– मुस्ताङ हिमालपारीको जिल्लाका रुपमा चिनिन्छ । सन् १४४० मा तिव्वतको केन्द्रीय राज्यसँग विद्रोह गरी लो राज्यका रुपमा स्थापना भएको राज्यको राजधानीका रुपमा रहेको मन्थाङ अहिले लोमान्थाङका रुपमा परिचित छ । जसको पहिलो राजा थिए अभिपाल ।

लो राज्यलाई चारैतिरबाट पर्खाल लगाएर घेर्ने काम पनि राज्य स्थापनाकै वर्ष भएको थियो । तर अहिले ती सबै संरचना संरक्षणको पर्खाइमा छन् । १४ औं शताब्दीमा पहिलो मुस्ताङी राजा अभिपालले निर्माण गरेका चराङ, झप्पाम्पा, थुप्चेन लोमान्थाङ, निफुक लगायत गुम्बाको पुनर्निर्माणका लागि मुस्ताङका पछिल्ला राजा पलबरको आग्रहमा हिमालयन फाउन्डेसन अमेरिकाको सहयोगमा सन् १९९२ मा भएको थियो । विदेशीहरुका लागि मुस्ताङ भ्रमण गर्नका लागि पनि सन् १९९२ मै खुला गरिएको थियो ।

कुनै समयमा जुम्लाको करद राज्य बन्न पुगेको लो राज्य नेपाल एकीकरणका बेला बहादुर शाहले जुम्लामाथि कब्जा गरेपछि लो राज्य पनि नेपालमा गाभिएको इतिहास छ । पछि २०१९ सालमा तत्कालिन राजा महेन्द्रले देशका विभिन्न स्थानमा रहेका राजारजौटा अन्त्य गर्ने घोषणा गरेपनि सल्यान, बझाङ, जाजरकोट र मुस्ताङमा मानार्थ राजा कायम गरेका थिए ।

तर नेपालमा गणतन्त्रको घोषणा भएपछि मुस्ताङी राजाको समेत मानवदवी खोसियो । १२ औं सताब्दीमा स्थापना भइ करिब तीन सय वर्ष खस राज्यको एउटा भूभागका रुपमा रहेको अहिलेको मुस्ताङका सबैभन्दा पछिल्ला राजा जिग्मे पलवर विष्टको तीन वर्ष अघि ८६ वर्षको उमेरमा निधन भएको थियो ।

नेपालको हिमाली क्षेत्रका रुपमा रहेको र उत्तरी छिमेकी चीनसँग सीमा जोडिएको मुस्ताङको समग्र पछिल्लो विकास र मुस्ताङी राजाको सन्तानहरुका विषयमा आज हामीले मुस्ताङका पछिल्ला राजा जिग्मे पलवर विष्टका उत्तराधिकारी जिग्मे सिङ्गी पलवर विष्टसँग संवाद गरेका छौं । प्रस्तुत छ, विष्टसँग गरिएको कुराकानीको सम्पादित अंशः

मुस्ताङ हिमालपारीको जिल्ला । तपाईंका पुर्खाहरु त त्यहाँका राजा हुनुहुन्थ्यो । अहिले व्यवस्था परिवर्तन भएको छ । यसलाई कसरी लिनुभएको छ ?

मैले खासै केही महशुश गरेको छैन । नयाँ सरकार बनेपछि हाम्रो पुर्खाको टाइटल हटाएको मात्रै हो । त्यहाँको सांस्कृतिक हिसाबले अहिले पनि हामीले माया पाउँछौं ।

मेरो आमा र स्वर्गीय बुबाका कारण अहिले पनि मैले माया पाइरहेकै छु । खासै त्यस्तो अफ्ठ्यारो केही छैन ।

मुस्ताङको विकास अलि पछाडि परेको देखिन्छ । यद्यपी मुस्ताङ आफैमा ऐतिहासिक महत्वको स्थान । त्यहाँको विकासका लागि तपाईंको भूमिका के छ ?

अहिले मेरो स्वर्गीय वुवाले मुस्ताङमा रहेका गुम्बाहरु, पर्खालहरुको संरक्षण र सम्वद्र्धनका लागि ठुलो योगदान दिनुभएको थियो ।

सन् १९८२ मा जब मुस्ताङमा घुम्न जानेहरुका लागि खुला गरियो । त्यसबेला मेरो बुबाको अमेरिकन हिमालयन फाउण्डेसनका संस्थापक अध्यक्ष समेत रहेको रिचार्ड ब्लमसँग भेट भएको थियो ।

मेरो बुबाले उनीसँग त्यहाँको गुम्बा निर्माणका लागि सहयोग गर्न भन्नुभएपछि उनीहरुले त्यहाँ रहेका गुम्बा, चैत्य निर्माणमा सहयोग गरे ।

मुस्ताङी जनताका स्वास्थ्य, शिक्षा लगाएतका क्षेत्रका लागि उनीहरुले सहयोग गरे । अहिले मैले त्यसलाई निरन्तरता दिन गैरनाफामुलक संस्था समेत मेरो बुबाको नाममा लो ग्याल्पो जिग्मे फाउण्डेसन भनेर खोलेको छु ।

त्यसकै माध्यमबाट शिक्षा क्षेत्रमा योगदान दिइरहेको छु । १४ वटा ‘डे केयर सेन्टर’ अहिले चालु अबस्थामा छ । जोमसोममा ५ कक्षाभन्दा माथिको पढाई हुने विद्यालय समेत सञ्चालन गरिरहेका छौं ।

जुन विद्यालयमा आर्थिक अबस्था कमजोर रहेका परिवारको विद्यार्थीलाई निःशुल्क रुपमा पढाउने व्यवस्था मिलाइएको छ । जहाँ ६० जना विद्यार्थी अध्ययन गरिरहेका छन् । त्यसबाहेक पहिला देखि नै चल्न आएको तिजी पर्व भन्छ, याक्तुम पर्व भन्छ, त्यसमा पनि मैले भाग लिनुपर्छ ।

जुन हाम्रो सांस्कृतिक संस्कार समेत हो । अहिलेको जुन परिवर्तन छ, त्यसपछि मैले ती पर्वहरुमा भाग नलिन खोजेको त्यहाँको स्थानीय बासिन्दाले मानेनन् । मेरो बुबाले जसरी सहभागिता जनाउनुहुन्थ्यो, त्यसैगरी म पनि सहभागी हुदै आएको छु ।

तपाईको बुबालाई जसरी त्यहाँका जनताले सम्मान गर्थे, तपाईलाई पनि गर्छन । यसको पछाडिको मुल कारण के रहेछ ?

यसको पछाडिको कारण के हो भने मेरो स्वर्गीय बुबा र आमाले खेल्नुभएको भूमिका नै हो । मैले केही गर्न त सकेको छैन अहिले । त्यसकै माया मैले पनि अहिलेसम्म पाइरहेको छु ।

मुस्ताङमा रहेको ऐतिहासिक महत्वका गुम्बाहरुको अहिलेको अबस्था र पर्यटकको संख्या र त्यहाँका मानिसहरुको जीवनस्तर कस्तो रहेको छ ?

मुख्य कुरा के हो भने हिमाली क्षेत्र भएका कारण त्यहाँका जनताले जीवनयापनका लागि खेती किसानी गर्ने गर्थे पहिला । तर अहिले खेती पनि एकबाली मात्रै हुने गरेको छ । जसले हामीलाई पुग्दैन ।

पशु व्यवसायका लागि हिउँदे चरनको समस्या छ । एउटा सिजनका लागि समस्या हुन्छ । चीनसँग कुनै बेला राम्रो सम्बन्ध थियो । चीनसँगको सन्धि समाप्त भएको ३५ वर्ष भयो अहिलेसम्म नवीकरण हुन सकेको छैन ।

जसका कारण याक र भेडाको संख्या घट्यो । मेरो सम्झनामा ३८ वटा परिवार पशुपालन गरेरै जीविकोपार्जन गरेका थिए । अहिले उनीहरु सानो घर बनाएर खेतीमा निर्भर भएर बसेको अबस्था छ ।

जब सरकारले विदेशी पर्यटकका लागि मुस्ताङ खुला गर्‍यो । त्यसपछि अहिले सबै पर्यटनमै निर्भर बनेका छन् । हिमालपारीको जिल्ला भएपनि त्यहाँको आफ्नै धर्म, संस्कृति र परम्परा हुँदा विदेशीहरुले समेत धेरै इच्छुक देखिन्छन्, त्यहाँ घुम्नका लागि ।

हरेक वर्ष करिब ४ हजार ५ सय पर्यटकहरु जाने गरेका छन् । त्यसलाई बढाउन सरकारले ऐतिहासिक स्थानको संरक्षण गर्न ध्यान दिनुपर्छ । त्यसबाहेक जति पनि होटेलहरु बनेका छन् । त्यहाँ व्यक्तिको आफ्नो क्षमताअनुसार बनाएको छ ।

होटल सञ्चालकलाई सहुलियत ऋण उपलब्ध गराएर सुबिधासम्पन्न होटल निर्माणमा सरकारले समेत ध्यान दिनुपर्छ । आफ्नै बलमा बनाएको होटल धेरै सुविधाजनक नभएका कारण विदेशी खर्च गर्न चाहेपनि हामीले लिन सकिरहेको अबस्था छैन ।

सरकारले यो विषयमा ध्यान दिनुपर्छ । त्यसले भविष्यमा समेत पर्यटनको क्षेत्र अझै विस्तार हुनसक्छ ।

अहिले नयाँ राजनीतिक व्यवस्थामा हामी चलिरहेका छौं । पछिल्लो समय त प्रदेश सरकार समेत गठन भएका छन् । केन्द्र र प्रदेश सरकारका मन्त्रीहरुसँग तपाईको भेटघाट हुन्छ कि हुँदैन । उनीहरुको तपाईप्रतिको व्यवहार कस्तो हुन्छ ?

घरमा आउनुहुन्छ । गत सालदेखि अलि बढि नै आउने क्रम बढेको छ । चीनतर्फको नाका खोल्ने विषयमा बुझ्नका लागि आउनुहुन्छ । मलाई त्यहाँको स्थानीय जनताको माया पाइरहेका कारण मलाई पनि भेट्न आउनुहुन्छ ।

त्यसका कारण उहाँहरुले समेत मलाई भेट्ने इच्छा राख्नुहुन्छ । मलाई भेटेका बेला राम्रो व्यवहार पनि गर्नुहुन्छ ।

हरेक ५ वर्षमा नेपालमा चुनाव हुन्छ । तपाईलाई दलका तर्फबाट उम्मेदवार बन्न वा भोटका लागि लबिङ गर्दिन कुनै राजनीतिक दलका नेताले अनुरोध गर्छन् कि गर्दैनन् ?

त्यस्तो गर्छ । तपाई भन्नुभएको सही हो । तर म तटस्थ भएर बसेको छु । मुस्ताङ भनेको एउटा सानो ठाउँ हो । जनसंख्या पनि सानो छ । सबैसँग मेरो एउटै माया छ ।

कुनै राजनीतिक दलको सदस्य बनेँ भने कसैको चित्त दुख्नसक्छ । त्यसैले म कुनै पनि राजनीतिक दलको तर्फबाट उम्मेदवार बन्ने वा नेता बन्ने पक्षमा छैन ।

चुनावका बेला कतिपय स्थानीय मतदानका विषयमा समेत सोध्न आउने गरेका छन् तर मैले उनीहरुको आफ्नो इच्छाअनुसार मतदान गर्न भन्दै आएको छु ।

तपाईको जीविकोपार्जन अहिले कसरी चलेको छ ? तपाईको बुबा मुस्ताङको राजा भएका कारण दरबार त अहिले पनि होला ?

मैले जीविकोपार्जनका लागि सानो एउटा होटल सञ्चालन गरेको छु । लोमान्थाङमा मैले गेस्ट हाउस खोलेको छु ।

मेरो बुबाका नाममा खोलेको गैरनाफामुलक संस्थाका तर्फबाट सानोतिनो सहयोग पनि गरिरहेको छु । मेरो पुर्खाको दरबार त एकदमै जीर्ण अबस्थामा छ । ७ सय वर्ष पुरानो माटोको घर । संरक्षणको पर्खाइमा छ । त्यो दरबार राम्रोसँग संरक्षण हुन सकिरहेको छैन ।

भुकम्पपछि मैले पुरातत्व विभागमा पनि मैले अनुरोध गरेको थिँए । त्यहाँबाट पनि हुन सकेन । अहिले मेरो निजी पहलमा विभिन्न स्थानमा रहेका दरबारमध्ये चराङ र लोमान्थाङमा रहेका दरबारमा सांस्कृतिक महत्वको बस्तुहरु समेत रहेका छन् ।

चराङको लागि संग्रहालय बनाउने मेरो सपना छ । तर अहिले केही गर्न सकेको छैन । लोमान्थाङको दरबार जहाँ म अहिले बसिरहेको छु । त्यसलाई ‘लिभिङ म्युनियम’का रुपमा र सकियो भने एक दुईवटा पाहुना कोठा समेत बनाएर विकास गर्ने योजना छ । तर त्यो अहिले हुन सकिरहेको छैन ।

नेपालमा जुन परिवर्तन भयो नि, तत्कालीन अवस्थामा नेपालका राजा महाराजाहरुको योगदान थियो । तपाईले अहिले कस्तो महशुश गरिहनुभएको छ ? गणतन्त्र आएपछि यहाँहरुलाई दिएको मानवदवी पनि अहिले छैन ।

खासै फरक केही पाएको छैन । स्थानीयको माया अहिले पनि छ । संविधानमा केही व्यवस्था नगरिएको भएपनि मुस्ताङ आउने नेताहरुले पनि हामीलाई माया गर्नुहुन्छ । तर एउटा कुरा के भने केमा दुख लागेको छ भने म त केही पनि होइन ।

मुस्ताङको राजा भनेको केही पनि होइन । म त अहिले सर्वसाधारण भएर जीवनयापन गरिरहेको छु । तर हाम्रो देशको राजसंस्था थियो ।

यसलाई संवैधानिक राजतन्त्रका रुपमा राखेको भए हुन्थ्यो । राजतन्त्र देशको अभिभावकका रुपमा रहेको थियो । अहिले अभिभावकविहिन अबस्थामा भएजस्तो लाग्छ ।

यहाँको परिवारमा अहिले को को हुनुहुन्छ ?

मेरो परिवारमा मेरो आमा, मेरो श्रीमती र मेरो ३ जना बच्चा दुईजना छोरा र एकजना छोरी हुन् । मेरो छोरी अहिले अमेरिकामा डाक्टर पढ्दैछिन् । ठुलो छोरा व्यवस्थापनमा स्तानकोत्तर गरेर गेस्ट हाउस सञ्चालन गरिरहेको छ ।

मेरो कान्छो छोरा लामा हो । भारतमा वुद्धिष्ट फिलोसोपी अध्ययन गरिरहेको छ । म काठमाडौंमा बस्दा मेरो आफ्नै घर बौद्धमा बस्छु । समय अनुसार परिवर्तन हुँदै जाने हो ।

केही कमजोरीहरु पनि भएको देखिन्छ, त्यसलाई सच्याएर अघि बढ्ने विश्वास मैले लिएको छु ।

प्रकाशित मिति : ११ फाल्गुन २०७६, आइतबार  ९ : २९ बजे

ज्येष्ठ नागरिकलाई निःशुल्क दाँत उपहार 

भोजपुर– भोजपुरको अरुण गाउँपालिकाले ज्येष्ठ नागरिकको दाँत फेरिदिएको छ।  वृद्धावस्थामा

जलवायु परिवर्तनको असर सबैभन्दा बढी जलस्रोतमा : मन्त्री बस्नेत

काठमाडौं– ऊर्जा जलस्रोत तथा सिँचाइमन्त्री शक्तिबहादुर बस्नेतले जलवायु परिवर्तनको असर

सुनको मूल्यले बनायो नयाँ रेकर्ड, कति पुग्यो आज?

काठमाडौं– नेपाली बजारमा सुनको भाउले शुक्रबार नयाँ रेकर्ड कायम गरेको

दुर्गा प्रसाईँको हतियारबारे छानबिन गर्न समिति गठन

काठमाडौं– सरकारले मेडिकल व्यवसायी दुर्गा प्रसाईँलाई हातहतियार राख्ने इजाजत दिएको

सभामुख घिमिरे स्वदेश फर्किए

काठमाडौं– प्रतिनिधिसभाका सभामुख देवराज घिमिरे स्वदेश फर्किएका छन् । अन्तर-व्यवस्थापिका