यही वैशाख आठ गते काठमाडौँ छोड्नुअघि मेरा एकजना सम्पादक मित्रले सामाजिक सञ्जाल फेसबुकमा पोस्ट गरेको एउटा सन्देश देखेँ । सन्देशको मजबुन थियो– हाम्री छोरीको बिहे हुँदैछ तर कोरोना संक्रमणको प्रतिकूल परिस्थितिका कारण बिहेको कार्यक्रम पारिवारिक अनुष्ठानमा सीमित गर्न बाध्य भयौँ, सबै आफन्त र इष्टमित्रहरूले आ-आफ्नो स्थानबाट वरवधुलाई आशीर्वाद दिनुहुन आग्रह गर्दछौँ ।

सबै प्रतिक्रियाहरू सकारात्मक थिए, सबै जसोले उक्त निर्णयमा धन्यवाद दिएका थिए ।

मेरा अर्का एकजना मित्रवत अग्रजले आफ्नो छोराको बिहेमा जन्त जान करिब दुई महीनाअघि नै जानकारी गराएका थिए । समय मिलाउनू, भ्याइनँ नभन्नू भन्ने उनको हार्दिक उर्दी थियो ।

काठमाडौँ बाहिर रहँदै उनको फेसबुकमा एउटा सन्देश देखेँ । मजबुन उही थियो– छोराको बिहे सांस्कृतिक अनुष्ठानमा सीमित राख्न बाध्य भयौँ, सबै आफन्त र इष्टमित्रहरूले आआफ्नै ठाउँबाट वरवधुलाई आशीर्वाद दिनुहुन अनुरोध छ ।

उनले यही मजबुनको निम्तापत्र नै पोस्ट गरेका थिए ।

म पनि वैवाहिक कार्यक्रमकै लागि काठमाडौँबाट झापा पुगेको थिएँ । बिहे थियो मेरा सबैभन्दा ठूला भान्जाको ।

नयाँ भेरिएन्टको कोरोना संक्रमण फैलिँदै गर्दा म द्विविधामा थिएँ लामो यात्रा गर्ने कि नगर्ने भनेर । भान्जाभान्जीमध्ये पहिलो बिहे, बहिनी गङ्गाले एक महिनाअघिदेखि कर गरेकी छे । जाऊँ त कोरोनाको कहर बढेको बढ्यै छ, नजाऊँ कर गरेकी गर्‍यै छे ।

एक बेलुका गङ्गाले फोनमा निम्तारुको सूची सुनाई । आफन्तका परिवारमात्रै साठी हाराहारी छन्, छरछिमेकी र इष्टमित्र करिब दुई सय जनाजतिको अनुमान छ । जम्माजम्मी चार सय जनाका लागि खाना अर्डर भएको छ । आफ्नो घर परिसरमै टेन्ट टाँगेर प्रीतिभोज आयोजना गर्ने तयारी छ ।

यति कुरा बिहे हुने दिनभन्दा दुई साताअघिको हो ।

दोस्रो लहरको कोरोना फैलिँदो छ । छिमेकी मुलुक भारत हट स्पट बनेको छ । भारतमा रहेका नेपाली कामदारहरू लस्कर लागेर फर्किंदैछन् । बिहे घर छ काँकडभिट्टा नाकाबाट तीन किलोमिटर भित्र, राजमार्गबाट सय मिटर पर । नाकामा कुनै रोकतोक छैन ।

यो महामारीमा आज कोसँग के गुनासो गर्नु ! कोसँग के कुरामा फुरुङ्ग हुनु ! मानव अस्तित्व नै संकटमा छ भने कोसँग द्वेष र मात्सर्य राख्नु ! महामारी जित्न सके हाम्रा खुसीहरू अवश्य फर्किने छन् ।

एक साता बाँकी रहँदा निम्ता गर्न शुरू गर्ने सल्लाह छ । यसै समय एक दिन साँझ गङ्गाले फोन गरी । स्वर रुन्चे छ, बोलीमा उदासीनता छ । मन झसङ्ग भयो ।

भनी— नगरपालिका पच्चीस जनाभन्दा नबढाउनू भन्छ । कोही भन्छन् किन डराउनु; कोही भन्छन् महामारी फैलिँदैछ, टाढाका पाहुना नबोलाउनू; दाजु ! अब हामी के गर्नु ?

सोधेँ— ज्वाइँ के भन्नुहुन्छ ?

झन् उदास स्वरमा भनी— के भन्नु र ! बिलखबन्धनमा हुनुहुन्छ ।

दाजु जो परेँ, फटाफट आदेश जारी गरेँ— तिमीहरू परिवारमा सल्लाह गर्नू, नजिकका छिमेकी बोलाउनू, टाढाका कसैलाई नबोलाउनू, यस्तै हो, सबैले यसै गरेका छन् ।

गनगन गर्न थाली— एउटा छोराको बिहे, सबै तयारी छ, अब मैले मेरा घरका, माइतीका, नातगोता, इष्टमित्र कसैलाई नबोलाउनू ! भोलि मलाई के भन्लान् !

मेरो निर्णय दिएँ— हो, नबोलाउनू, यस्तो महामारीमा जोखिम उठाउनु हुँदैन, कसैले केही भनिहाले भने पनि सहनुपर्छ, परिस्थिति कसलाई थाहा छैन र ! आगे तिमीहरूको आफ्नै निर्णय ।

सोधी— तपाईं त आउनुहुन्छ नि ?

आश्वस्त बनाएँ— म जसरी पनि आउँछु ।

बिहान एघार बजे कोभिसिल्डको दोस्रो खोप लिएपछि मन अलिक हौसियो । अपराह्न साढे चार बजेलाई भद्रपुरका लागि टिकट पनि पाइहालेँ । मान्छेको मन न हो, जे पर्ला भन्ने भयो । एक घण्टा ढिलो गरेर उडेको जहाज कुहिरोमा हेलिएको हेलियै पैँतालीस मिनेटमा भद्रपुर अवतरण भयो ।

नगरपालिका पच्चीस जनाभन्दा नबढाउनू भन्छ । कोही भन्छन् किन डराउनु; कोही भन्छन् महामारी फैलिँदैछ, टाढाका पाहुना नबोलाउनू; दाजु ! अब हामी के गर्नु ?

बिहे सकियो । थोरै छिमेकी र अति सीमित पारिवारिक सदस्य जम्मा भए । बेहुलोसहित तेइस जनाको टोली जन्त गयो । राजमार्गबाट तीस किलोमिटर जति तल ग्रामीण इलाकामा निकै घन्चमन्चबीच हाम्रो जन्ती टोली नगन्य झैँ देखियो । म हाम्रो निर्णयमा दृढ नरहने कुरै भएन ।

मेरो यात्राको अन्तिम गन्तव्य ताप्लेजुङ, एउटा हृदयविदारक पारिवारिक घटनाको वर्ष दिनपछिको एउटा अनुष्ठानमा सहभागी हुनु आफ्नो कर्तव्य ठानेको हुनाले जोखिम उठाउन तयार थिएँ, महादेवी त वैशाख सक्रान्तिकै दिनदेखि उतै ।

कोभिसिल्ड खोपको मात्रा पूरा भएपछि अलिकति भरोसा पनि बढेको थियो । काम कति गर्छ थाहा छैन, आत्मविश्वासको कुरा न हो !

सामाजिक सञ्जालमा मेरो सक्रियता निकै कमजोर छ । काठमाडौँबाट झापा, मोरङ र ताप्लेजुङ हुँदै फेरि भद्रपुरबाट काठमाडौँ आइपुग्दाको नौ दिनको यात्रामा जम्माजम्मी सातवटा फोटा फेसबुकमा पोस्ट गरेँ ।

भान्जाको बिहेको होइन, बिहेको सन्दर्भ जोडिएका तीन वटा फोटा छन् ।

प्रतिक्रियामा केही आत्मीयजनका गुनासाहरू प्रकट भएका छन्; कुनै सोझै, कुनै अलिक घुमाउरो परामा थोरै कटाक्षसहित । फेसबुकमा प्रकट नहुने आत्मीयजनका पनि फाटफुट गुनासा छन्— हामी आउन नसके पनि सुनाएको भए त हुन्थ्यो नि !

मैले गुनासाहरू स्वाभाविक ठानेँ । आत्मीयता हुनाले नै गुनासो प्रकट भएको हो । यी गुनासा ग्रहण गर्नु र प्रकृतिले दिएको धोकासँग समर्पण गर्नु म, हामी र हामीजस्ता मनुवाको नियति भएको छ ।

पराइले किन गर्छ र गुनासो !

ताप्लेजुङको अनुष्ठानमा सहभागी हामीमध्ये दुई जनालाई कोरोना संक्रमण पुष्टि भयो । अन्य केहीले संक्रमणको लक्षणबाट पार पाए ।

चिया, कफी, हटलेमन विद् हनी र हटलेमन विद् बिरे नुनका पारखी मेरा धेरै साथीहरू छुटेको वर्ष दिनभन्दा बढी भयो । तालिम, गोष्ठी, पिकनिक, भ्रमण, परियोजना सबै ध्वस्त छन् ।

असी हिउँदबर्खा पार गरेका आमाबाबु भेट्न पूरै एक वर्ष लाग्यो । गएको दशैँमा टीकाजमराका साथ आशीर्वाद लिने अवसर समेत खोसियो । भाइटीकाकै दिनदेखि कोरोना संक्रमणले थला पार्‍यो ।

यो अवधिमा कति प्रियजनको मलामी जान पाइएन । कति शोकाकुल किरियापुत्री भेट्न जान सकिएन । बिहेब्रतबन्ध छुटे । धार्मिक, सांस्कृतिक, पारिवारिक, सामाजिक जमघटहरू छुटे ।

सुनेँ, चिनजानको एक परिवारमा दशैँमा वृद्धआमाबाबुको आशीर्वाद लिन आएका छोराबुहारी भर्‍याङबाटै फर्काइए । कोरोनाले निम्त्याएको यो कस्तो विडम्बना ! अनुमान गर्दछु ती छोराबुहारी र आमाबाबुको मनको चोट, आङ सिरिङ्ग हुन्छ ।

अर्को दशैँ देख्न नपाउँदै कोरोनाले ती छोरालाई चुँडेर लग्यो ।

यही वैशाखमा कोरोनाको दोस्रो लहरमा हाम्रा एक जना आफन्तको निधन भयो । शव सुरक्षाकर्मीको टोलीले उठाउँछ । मलामी जाने समयको भेउ नपाउँदा मन खिन्न भयो ।

वैशाखकै तेस्रो साता अर्का एक आत्मीयजनको परिवारै कोरोना संक्रमित भएको खबर पाएँ । बयासी वर्ष उमेरकी आमा र नानीहरूसहित परिवारका पाँचै जना संक्रमित भए, बिस्तारै पार पाउँदै छन् ।

अस्पतालमा बीस मिटर परबाट ट्वाल्ल परेर हेरेँ । घरमा भएकालाई पनि प्रत्यक्ष भेट्न पाएको छैन । लकडाउनले यातायात बन्द छ । यस्तो विडम्बनाले मन खिन्न छ ।

हाम्रा धेरै सामाजिक र पारिवारिक मिलनहरू खलबलिएका छन् । कलिला विद्यार्थीहरूको पढाइ बरालिएको छ । दिनदिनै काम गरेर छाक टार्ने निमुखा मजदुरहरू अलपत्र छन् । उत्पादन र आपूर्ति व्यवस्था खलबलिएको छ । बजारभाउ बढ्दो छ ।

गत वर्ष आमाबुबालाई भनेको थिएँ, यसपालि लुम्बिनीसहित स्वदेशका केही तीर्थस्थल घुमाउँछु । प्रस्थानको तयारी हुँदै गर्दा कोरोनाको हल्ला फैलियो, केही दिनमा लकडाउन भयो ।

अहिले आफैँलाई सोध्दैछु— मेरो यति इच्छा पनि पूरा हुन पाउँदैन त ?

के गर्नु पर्थ्यो, के गर्नु पर्दैनथ्यो, के गर्नु हुन्थ्यो र के गर्नु हुन्नथ्यो भन्ने कुरा प्रत्येक व्यक्तिको चिन्तनशैलीमा भर पर्छ भन्ने म ठान्दछु ।

तत्कालीन परिस्थितिमा मानिसले आफ्नो चिन्तनअनुसार सबैभन्दा उचित निर्णय लिएको हुन्छ, उचित—अनुचित त आगे समयले पर्गेल्दो रहेछ ।

बितेका पचास वर्षमा मैले आर्जन गरेको र सबैभन्दा महत्वपूर्ण ठानेको अनुभव यही हो ।

हाम्रा धेरै सामाजिक र पारिवारिक मिलनहरू खलबलिएका छन् । कलिला विद्यार्थीहरूको पढाइ बरालिएको छ । दिनदिनै काम गरेर छाक टार्ने निमुखा मजदुरहरू अलपत्र छन् । उत्पादन र आपूर्ति व्यवस्था खलबलिएको छ । बजारभाउ बढ्दो छ ।

पैसा हुनेले पनि अनिवार्य उपचार नपाउने अवस्था सिर्जना भएको छ, रोजेको उपचारको के कुरा ! कोभिडका बिरामीलाई अस्पतालमा बेड छैन, अक्सिजन पुर्‍याउन पनि हम्मे परेको छ । निमुखा र विपन्नको के हालत भइराखेको होला !

एक ठाउँ, एक देश होइन; सारा संसार बिलखबन्धनमा छ । प्रकृतिले मानव अस्तित्वमाथि धावा बोलेको छ । यस्तो धावाको अनुमान माल्थसले उहिल्यै गरेका थिए अरे ! प्रकृतिविद् डार्बिनले ‘सर्वाइवल अव द फिटेस्ट’ सिद्धान्त प्रतिपादन गरेका थिए ।

जिन्दगी दुई दिनको रामछाया ! जिन्दगी कर्कलाको पानी !

हाम्रा पुर्खाले यतिकै किन यसो भनेका हुन्थे र ! लामो अनुभवको निष्कर्ष जो हो । आफ्नै पारामा सही, माल्थस र डार्बिनभन्दा के कम थिए र !

आज कोसँग के कुराको गुनासो गर्नु ! कोसँग के कुरामा फुरुङ्ग हुनु ! मानव अस्तित्व नै संकटमा छ भने कोसँग द्वेष र मात्सर्य राख्नु !

कोरोना भाइरस संक्रमणको यो महामारी अहिले त पारिवारिक र सामाजिक जीवनको खलपात्रमात्रै बनेको छ । कामना गरौँ, मानव अस्तित्वको खलपात्र नबनोस् !

स्वास्थ्य सुरक्षाका मापदण्डहरू सचेततापूर्वक अपनाऔँ । सुरक्षित रहौँ । प्रत्येक व्यक्ति र परिवारलाई सुरक्षाका उपायहरू छनोट गर्ने हक छ । आफूमात्रै होइन, आफ्ना र अरूलाई पनि सुरक्षित राख्नु छ । यो महामारी जित्न सके जिन्दगी हाम्रै हो । खुसीहरू अवश्य फर्किने छन् ।