काठमाडौँ— अमेरिका र चीन अहिलेका दुई महाशक्ति । राजनीति, संस्कृति, व्यवसाय र रङ्गमञ्च सबैमा यी दुई देशको सङ्घर्ष चलेको छ ।

शक्तिको रूपमा उदाउँदै गरेको चीनले फिल्मी दुनियाँमा पनि आफ्नो प्रभाव जमाउन अनेक उपाय लगाउन थालेको छ ।

बेलायतबाट हङकङ चीन अन्तर्गत पुग्यो तर यहाँको संस्कृति भने पश्चिमा झैँ छ । चीनले जर्बजस्ती आफ्नो फिल्म देखाउन प्रयास गर्ने र आफूहरू बाँधिनु पर्ने चिन्तामा देखिन्छन् हङकङका बासिन्दा ।

चिनियाँ कम्युनिस्ट पार्टीको वार्षिक उत्सवमा चीनले बक्स अफिसमा चिनियाँ फिल्म प्रवेश गराउने निर्णय गरेको थियो । पश्चिमा सञ्चार माध्यमले यो निर्णयलाई आफ्नो अनुकूलको फिल्म देखाउने नयाँ चिनियाँ रणनीतिका रूपमा लिएका छन्

गत महिना बेइजिङमा जेआरआर टल्कनको ‘द लर्ड अफ द रिङ्स’ का लागि टिकट बिक्री भइसकेको थियो तर प्रिमियर रोकियो ।

‘द फेलोसिप अफ द रिङ्स’, ‘द छु टावर्स’ र ‘द लर्ड अफ द रिङ्स’ देखाउन मार्चमै अप्रिल ९ देखि २३ सम्मका लागि मिति भएको थियो । यसले चिनियाँ दर्शकहरूमा उत्साह थपेको थियो । यसअघि चीनमा जेम्स क्यामरुनको ‘अवतार’ प्रस्तुत भइसकेको थियो ।

अप्रिल १ मा डिजिटल एपबाट ‘द लर्ड अफ द रिङ्स’ को टिकट बिक्री भइरहेको थियो । नियामक संस्थाको नीति एकाएक फेरियो । चाइना फिल्म एडमिनिस्ट्रेसनले पार्टीले अनुमोदन गरेको फिल्मलाई प्रोत्साहित गर्न निर्देशन गरेपछि हलको तालिकाबाट हलिउड फिल्म एकाएक हटाइए । पछि केही फिल्मले सीमित अवसर पाए, त्यहाँ दर्शकको ठूलो उपस्थिति भयो ।

यो घटनाले चीनका फिल्म समीक्षक र दर्शकमा निराशा छाएको छ । एक जनाले सामाजिक सञ्जालमा लेखे, ‘हामी केही पप कर्न फिल्म हेर्न चाहन्छौँ । सधैँ अमेरिका र चीनको शक्तियुद्धको फिल्म हेरेर बोर हुनु छैन ।’

‘द फेलोसिप अफ रिङ्स’ को निर्माण कम्पनीले त अन्तिम समयसम्म फिल्म देखाउने भनेको थियो । जापानको डकुमेन्ट्री ‘डिटेक्टिभ कोनान’, ‘द फेलोसिप अफ द रिङ्स’, ‘गोड्जिला भर्सेस किङ’ लगायत समावेश गरेर महोत्सवको तयारी पनि भएको थियो । अन्तिम समयमा चिनियाँ फिल्म अधिकारीले मापदण्ड नपुगेको भन्दै रोके ।

चीनको यो नीतिभन्दा अघिको कथा भने फरक थियो । चिनियाँ विकास क्रम हेर्नेहरू त्यहाँको खेल नीति र आइटीमा राखेको प्रभाव सम्झनु पर्नेमा जोड दिन्छन् । संसारबाट अलग रहेर आर्थिक विकास गर्ने र त्यसपछि विश्व बजारमा प्रवेश गर्ने नीति लिएको चीन सन् १९८० मा खेलकुदको ओलम्पिक यात्रामा समावेश थियो ।

सन् १९८० मा ओलम्पिक खेलमा सहभागी हुन थालेको चीनले विश्व स्तरमा शक्तिको रूपमा उदाउन केही दशक कुर्नुपरेको थियो । परन्तु, ८० कै दशकमा जापान र दक्षिण कोरियालाई छाडेर चीन खेलकुदमा एसियाको एकल शक्ति स्थापित भयो ।

नब्बेको दशकमा पुग्दा चीनले केही खेलमा आफूलाई संसारको अजेय शक्तिको रूपमा स्थापित ग¥यो ।  टेबल टेनिस र डाइभिङमा चिनियाँ खेलाडी बलशाली मानिए । भारोत्तोलन, सुटिङ लगायतका खेलमा पनि प्रभाव जमाउँदै चीन ९० को दशकको अन्त्यसम्ममा अमेरिकासँग प्रतिस्पर्धा गर्ने दोस्रो शक्तिको रूपमा स्थापित भयो ।

अन्य उत्पादन र बजारमा चिनियाँ नीति बुझ्नेहरू आइटीमा पनि चीनको उपस्थिति उदाहरणीय रहेको बताउँछन् । यो सबै घटनाक्रम हेर्नेहरूका अनुसार चीन पहिला आफ्नो देशमा बजार व्यवस्थापन गर्छ र त्यसपछि संसारमा बजार बनाउँछ । फिल्ममा पनि चिनियाँ नीति यस्तै छ ।

सांस्कृतिक क्षेत्रमा पनि चिनियाँ नीति फरक थियो । चीनले विश्वको संस्कृति अङ्गीकार गर्न थालेको सन् १९९० को दशकमा मात्रै हो ।

सन् १९९४ मा हेरिसन फोर्डको मुख्य भूमिका रहेको ‘द भोगेटिभ’ चीनमा भित्रिएको थियो । यसअघि चिनियाँ फिल्म उद्योग धरापमा थियो । सरकारी अध्ययन केन्द्र ‘चाइनिज नेसनल एकेडेमी अफ आर्ट्स’ मा आबद्ध लुफ्लानले तयार गरेका रिपोर्ट अनुसार सन् १९९० देखि १९९३ सम्म चलचित्र उद्योगमा ४० प्रतिशतले गिरावट आएको थियो ।

अन्तर्राष्ट्रिय कम्पनीलाई प्रवेश दिएपछि चीनमा अन्तर्राष्ट्रिय संस्कृतिले पनि प्रवेश पायो । फगेटिभले एक वर्षमै ३० लाख अमेरिकी डलर कमाएको थियो । यो कमाइ चिनियाँ बजारमा दोस्रो पकड राखेको सन् १९४५ को चोक्ववीन नेगोसेसनमा आधारित त्यहीँको चलचित्रको भन्दा तीन गुणा बढी थियो ।

धेरै समीक्षकहरूले चीनमा हल भरिन फेरि एक पटक पश्चिमा फिल्ममा भर पर्नुपर्ने ठानेका छन् । चिनियाँ फिल्मी बजार जोगाउन ‘अवतार’ र ‘द लर्ड अफ द रिङ्स’ जस्ता धेरै फिल्म चाहिने उनीहरूको निष्कर्ष छ ।

यसपछि अधिकारीहरूले बर्सेनी केही नयाँ चलचित्र निर्यात गर्न स्वीकृत दिन थालेका थिए । अनुमति पाउनेमा अमेरिकी फिल्म धेरै थिए ।

अन्तर्राष्ट्रिय फिल्मलाई प्रवेश दिएपछि चिनियाँ बक्सले ठूलो फड्को मारेको थियो । सन् १९९५ देखि सन् २०१९ सम्ममा टिकट बिक्रीमा सात हजार प्रतिशतले वृद्धि भएर हलिउडपछिको दोस्रो ठूलो फिल्मी बजार बनेको थियो ।

पछिल्लो दुई दशकमा विदेशी चलचित्रले चिनियाँ बजारमा कुल आम्दानीको ४० प्रतिशत हिस्सा ओगट्न थालेका थिए । सन् २०२० मा चीनले बक्स अफिसमा अमेरिकालाई उछिन्ने लक्ष्य राखेको थियो । यो लक्ष्यको नजिक पुग्न कोरोना महामारी चीनका लागि सहयोगी साबित भयो ।

यसपछि चिनियाँ फिल्म बजारमा दलको प्रभाव हुन पर्छ भन्नेमा सरकारको चासो हुन थाल्यो । गत मार्चमा सन् २०२१ को अन्त्यसम्ममा हरेक सिनेमा घरले कम्युनिस्ट पार्टीलाई प्रोत्साहन गर्ने फिल्म सातामा कम्तीमा दुई वटा देखाउनु पर्ने नीति बन्यो ।

चिनियाँ फिल्म प्रशासनले गत महिना विज्ञप्ति जारी गर्दै चलचित्रको मुख्य विषय पार्टी प्रेम, देश र समाजवाद हुनुपर्ने तथा चिनियाँ कम्युनिस्ट पार्टी, राष्ट्र प्रेम र यसका नायकहरूका बारे गीत बज्नुपर्ने जानकारी गरायो ।

सन् १९४९ देखि १९७६ सम्म चिनियाँ कम्युनिस्ट पार्टीका नेता माओत्से तुङको समयमा चर्चित फिल्म अप्रिलमा देखाउन उपयुक्त ठहर्‍याइयो ।

अहिलेको युवाहरूमा कम्युनिस्ट पार्टीको प्रभाव बारे जानकारी दिन ती फिल्महरू उपयुक्त हुने विश्वासका साथ सरकारले यस्तो नीति लिएको हो ।

यस बीचमा ‘लर्ड अफ द रिङ्स’ को प्रदर्शन का कारण चिनियाँ फिल्ममा एउटा विवाद देखिएको छ । लर्ड अफ द रिङ्सले संसार भरमा १ करोड ५० लाख डलर कमाएको छ । यस वर्ष ‘डिटेक्टिभ कोनान’, ‘गोड्जिला भर्सेस किङ’ र चिनियाँ ड्रामा ‘सिस्टर’ चर्चामा रहे ।

सरकारको नीतिमा भने धक्का लाग्यो, सरकारको प्रभावमा देखाइएका फिल्मले दर्शक नै पाएनन् । सन् १९६१ को ‘द रेड डिट्याचमेन्ट अफ ओम्यान’ लगाउने हल नै रित्तिए । अप्रिल १ देखि १५ का बीचमा १५०० पटक यो फिल्म देखाइएको थियो । कति पटक त हलमा दर्शक नै थिएनन् ।

गत वर्षलाई छाड्ने हो भने सन् २०१७ यता यो सबैभन्दा खराब वर्ष रहन पुग्यो । गत वर्ष कोरोना महामारीका कारण चीनको लुनार इयरमा पनि असर परेको थियो । बक्स अफिसमा भने यो वर्ष ३९ लाख डलरको मात्र व्यापार भएको छ । यो सन् २०१४ पछिको सबैभन्दा खराब अवस्था हो ।

पछिल्लो समय फिल्मबारे अध्ययन गरिरहेका धेरैले चीनमा फिल्म हल भरिन फेरि एक पटक पश्चिमा फिल्ममा भर पर्नुपर्ने ठानेका छन् ।

चिनियाँ फिल्मी बजार जोगाउन ‘अवतार’ र ‘द लर्ड अफ द रिङ्स’ जस्ता धेरै फिल्म चाहिने समीक्षकहरूको निष्कर्ष छ । गत वर्ष कोरोनाको महामारीका कारण संसारका सबै हलहरू खाली रहने अनुमान थियो । बिस्तारै खुला हुँदै गएपछि टिकट बिक्री पनि बढ्यो ।

लामो समयदेखि फिल्म क्षेत्रमा सक्रिय एक सञ्चारकर्मी यो वर्ष ‘एफ नाइन’ र ‘फास्ट एन्ड फ्युरियस’ जस्ता फिल्म सफल हुने अनुमान गर्छन् । गत वर्ष कुनै ब्लग बस्टर फिल्म बनेका छैनन् । केही सीमित फिल्ममा भर पर्नुको विकल्प छैन ।

अन्य क्षेत्रमा संसारको शक्ति बन्न थालेको चीन फिल्ममा भने पश्चिमालाई स्वीकार गर्न बाध्य भएको छ ।

(एजेन्सीहरूको सहयोगमा)