काठमाडौँ– नेपालले धेरै उपभोग्य वस्तुहरु आयात गर्नुपरेको परिप्रेक्ष्यमा मुलुकलाई आवश्यक पर्ने चिया आफैँ उत्पादन गरी आत्मनिर्भर बनेको छ ।

पछिल्लो समय चिया उत्पादनको क्षेत्र विस्तार हुँदै गएको छ भने ४० हजारभन्दा बढी किसान चियाबाटै जीविकोपार्जन गरिरहेका छन् । जसमा ६० हजार श्रमिकहरु आवद्ध रहेको चिया तथा कफी विकास बोर्डले जनाएको छ ।

जसको फलस्वरुप नेपालले चियामा आत्मनिर्भर मात्र नभई हरेक वर्ष ३ अर्ब रुपैयाँभन्दा बढीको चिया भारतसहित विभिन्न तेस्रो मुलुक पठाइरहेको छ ।

नेपाली चियाको खपत वार्षिक २ सय ग्राम प्रति व्यक्तिभन्दा कम रहेको अनुमान गरिन्छ । यद्यपी छिमेकी मुलुक भारतमै वार्षिक ३ सय ३० ग्राम प्रतिव्यक्ति खपत रहेको वोर्डले जनाएको छ ।

त्यसो त भारतको तुलनामा नेपालमा चिया उपभोग अत्यन्तै न्यून रहेको आँकलन गरिएको छ ।

नेपालमा १९९० सालबाट चिया खेतीको शुरू भएको थियो ।

त्यस्तै चिया खेतीको विस्तारका लागि किसान, उद्योगी र व्यवसायीलाई प्रोत्साहन गराउने उद्देश्यले हरेक वर्ष वैशाख १५ गतेका दिन चिया दिवस मनाइदै आएको पाइन्छ ।

यसवर्षको नारा ‘स्वदेशमा उत्पादित चिया पिउने गरौँ, स्वस्थ, समृद्ध र आत्मनिर्भर बनौँ’ रहेको छ ।

वार्षिक ३ अर्बको चिया निर्यात

विगत १० वर्ष अघिसँग तुलना गर्दा चिया उत्पादन बढेको वोर्डको तथ्याङ्कले देखाउँछ ।

तथ्याङ्कअनुसार आर्थिक वर्ष २०६७/०६८ मा १ अर्ब ५४ करोड रुपैयाँको चिया विश्व बजारमा पुगेको थियो ।

उत्पादनसँगै खपत बढ्दै जाँदा आर्थिक वर्ष ०६९/०७० मा निर्यात बढेर २ अर्ब ४३ करोड पुग्यो । निर्यात बढ्ने क्रमजारी रह्यो । आर्थिक वर्ष २०७४/०७५ मा आइपुग्दा ३ अर्ब २५ करोड रुपैयाँको चिया निर्यात भयो ।

त्यस्तै आर्थिक वर्ष ०७५/०७६ मा ३ अर्ब २० करोड, २०७६/०७७ मा २ अर्ब ७८ करोड रुपैयाँ बराबरको ११ हजार १ सय ८५ मेट्रिक टन चिया निर्यात भएको तथ्याङ्कमा उल्लेख छ ।

चालु आर्थिक वर्षको चैत्र महिनासम्म ३ अर्ब ६ करोड रुपैयाँ बराबरको ९ हजार ५ सय ७० मेट्रिक टन चिया निर्यात भएको भन्सार विभागको तथ्याङ्ककले देखाउँछ ।

वार्षिक १० करोडको आयात

नेपालले आफूलाई पुग्ने चिया उत्पादन गर्छ । ५ जिल्लाबाट शुरू भएको चिया अहिले विस्तार हुँदै १८ जिल्लामा पुगिसकेको छ ।

अर्बौ रुपैयाँको चिया विश्व बजारमा निर्यात भइरहँदा आयात पनि बढ्दै गएको भन्सार विभागको तथ्याङ्कले देखाउँछ ।

तथ्याङ्कअनुसार आर्थिक वर्ष २०६७/०६८ मा ४० लाख रुपैयाँको चिया आयात भएको थियो । आयातको तथ्याङ्क बढेर आर्थिक वर्ष २०७४/०७५ मा १२ करोड रुपैयाँको चिया आयात भयो ।

आर्थिक वर्ष ०७५/०७६ मा ११ करोड, ०७६/०७७ मा ७ करोड र चालु आर्थिक वर्षको चैत्र महिनासम्म १२ करोड रुपैयाँ बराबरको चिया आयात भएको छ ।

आत्मनिर्भर हुँदाहुँदै पनि किन आयात भइरहेको छ चिया ? भन्ने प्रश्नमा बोर्डका सूचना अधिकारी दीपक खनाल भन्छन्, ‘हाम्रा चियाका पारखीले उच्च प्रविधिबाट प्रशोधित चिया खोज्छन् जुन प्रविधि हामीले भित्र्याउन सकेका छैनौँ । त्यही भएर विदेशबाट चिया आयात पनि भइरहेको छ ।’

खनालका अनुसार चिया बनाउने कलामा प्रविधिको प्रयोग हुन्छ । त्यो उच्च प्रविधि चीन, जापानलगायतका मुलुकमा प्रशस्त छन् भने नेपालले त्यो प्रविधि किन्न सकेको छैन । जसकारण वार्षिक १० देखि १२ करोड रुपैयाँको चिया आयात हुन्छ ।

कोभिडको असर चिया उत्पादनमा

बोर्डका सूूचना अधिकारी खनालकाअनुसार कोरोना भाइरसका संक्रमणको असर चियाको उत्पादनमा पनि देखिएको छ ।

समयमै चियाका पात टिप्न नसक्दा समग्र उत्पादनको २० प्रतिशत ह्रास आएको हो ।

‘लकडाउनको सुरुवाती चरणमा पहिलो पटक चियापत्ती टिप्ने समय भएको थियो’ उनले भने, ‘टिप्ने नटिप्ने कुरामा अन्योल हुँदा करिब १ महिना चिया टिप्न ढिलाई भयो । उत्पादन भएका मुना खेर गए ।’

स्वास्थ्यका मापदण्ड अपनाएर पात टिप्ने, कारखानाको काम, मजदुर र श्रमिकहरु पनि निरन्तर काममा लागेपछि थप काम सहजै भइरहेको उनले बताए ।