काठमाडौँ– काठमाडौँको वीर अस्पतालमा भेटिएकी ललितपुरकी ५७ वर्षीया केसरी सिहं निक्कै प्रसन्न मुद्रामा थिइन् । क्यान्सर वाडको प्रतिक्षाकक्षमा बसेकी सिहंको हातमा एउटा फाइल थियो ।

त्यो फाइलमा क्यान्सरको अपडेट थियो । ‘४ वर्ष पहिले क्यान्सर देखियो, अहिले निको भयो,’ उनले भनिन्, ‘डरलाग्दो रोग भनेर सुरुमा निकै डराएँ, अहिले स्वस्थ छु, रोगले छोडिसक्यो ।’

‘सुरुमा निजी अस्पतालमा पुगेको थिएँ । क्यान्सर छ, बेलैमा आउनुभयो भनेर डाक्टरहरूले भन्नुभयो,’ उनी विगत सम्झेर भक्कानिन थालिन ।

घरमा कसरी भनौं भएको थियो । तर एकदिन अब कति नै बाच्छु होलार भनेर सासु आमालाई सुनाए । उहाँले त झनै पिर नगर म ठिक बनाउँछु भन्नु भयो । साँच्चै सासु होइन आफ्नै आमाले भनेको जस्तो लागेको थियो ।

सानीमा सासु डाक्टर भएकाले उहाँको डाक्टर प्रकाश सायमीसँग राम्रो सम्बन्ध रहेछ । दोस्रो चरणमा पुगेको मेरो स्तन क्यान्सर ठीक होला जस्तो लागेकै थिएन ।

त्यसपछि ह्याम्स अस्पतालमा गएर अप्रेसन भयो । अहिले वीर अस्पतालमा डाक्टर अबुंज कर्णले धेरै समयसम्म हेरिरहेको उनले सुनाइन ।

‘अहिले नियमित ‘चेकअप’ गर्छु, अहिले ठिक भैसकेको छ रे,’ उनले भनिन् । सुरुमा पहिला दुख्थेन, पछि मलाई सानीमा सासुले हेरे पछि थाहा भयो । प्रकाश सायमीकोमा दोस्रो चरणमा पुगेको रैछ । उपचारको प्रकृया ६ महिनासम्म भयो ।
डाक्टर भगवान नै रहेछन् भन्दै उनले भनिन्, ‘मरेको आशा पनि जिवित भयो । साच्चै डाक्टर भगवान रहेछन् ।’

यस्तै, तनहुँकी सीमा शाक्यलाई अस्पतालको त्यो दिनले अझै झस्काईदिन्छ । जुन दिन उनी साथीसँग अस्पताल पुगेकी थिईन । साथीले स्तन क्यान्सरको जाँच गराउन साथी जाँदा आफूलाई पनि लक्षण रहेको थाहा पाएको उनले बताए । उनले भनिन्, ‘लक्षण मिलेपछि धेरै डर लाग्यो । त्यै दिन जाँच गराए । दुईदिन पछि रिर्पोट आयो स्तन क्यान्सर भएको छ । त्यो खबर साथीबाट नै सुनेको अनि दुई घण्टा पछि अस्पतालको बेडमा रैछु ।’

आँखाभरी आँशु पार्दै उनले भनिन्, ‘२२ बर्षकी मात्रै थिए त्यो बेला । बसाई त काठमाडौँमा थियो तर त्यो तनावले कलेज जान सकिन पढाइ छुट्यो, घुमघाम पनि ठप्प भयो। साथीभाइहरूसँगको कुराकानी बन्द भयो । यतिसम्मकी साथीहरूको फोन उठाउनसम्म पनि मन नलाग्ने भएकी थिए । तर त्यो भन्दा ठुलो तनाव त मातृत्वको सुखद अनुभूति गर्न पाउँदिनकी भन्ने थियो ।’

‘समयमा नै अस्पताल पुगेको रैछु अहिले मेरो छोरा पनि छ, उसलाई स्तनपान गराउन सकेको छु । समयमा नै चेक गरेर अहिले नर्मल लाईफमा फर्केको छु,’ उनले भनिन् । पहिलो स्टेजमा नै अस्पताल पुगेको हुनाले उनको सहज उपचार भयो ।

स्तन क्यान्सर मात्रै होइन पुरुषमा धेरै देखिने फोक्सोको क्यान्सरका पीडित पनि उत्तिकै छन् । पोखराका धनबहादुर (लुरे) केसी. अहिले ६२ वर्षका भए । उनी सात महिनासम्म विभिन्न अस्पताल धाए तर के भएको भन्ने नै पत्ता लागेन ।

उनले आँखाभरि आशु निकाल्दै भने, ‘ओम अस्पतालमा गएर नि पत्ता लागेन । त्यहाँबाट भारतको राजीव गान्धि अस्पतालमा रिफर गरियो । त्यो समयमा उता आन्दोलन थियो ६३/६४ सालमा त्यसैले गर्दा जान गाह्रो भयो । भारत जान नसक्ने भएपछि चितवनको भरतपुर अस्पतालमा गएँ । डा विनय ठाकुरको टोलीले हेर्नुभयो । मेरो फोक्सोको क्यान्सर भएको रहेछ, भरतपुर क्यान्सर अस्पतालमा अप्रेसन भयो, त्यसपछि मेरो बसाई काठमाडौँ हुन थाल्यो । काठमाडौँको वीर अस्पताल आएर ९ ओटा किमो चढाई सकेँ ।’

अहिले नियमित जाँच गराउने गरेका केसी साझा कानूनी सेवा कलकींमा कार्यरत छन् ।

छातीको क्यान्सरपछि विश्वमा सबैभन्दा बढी महिलाहरू पाठेघरको मुखको क्यान्सरबाट पीडित हुने गरेको तथ्यांक छ । जसको सिकार नेपाली महिला धेरै हुने गरेका छन् । यसैको ज्वलन्त उदाहरण बनिन् काभ्रेकी सानुमाया थापा । अरुको भन्दा उनको कहाँनी धेरै फरक छ ।

उनी भक्तपुरको क्यान्सर अस्पताल धाउन थालेको चार वर्ष भइसकेको छ । ‘एकपटक अगुल्टोदेखि तर्सेको कुकुर बिजुली चम्कदा पनि तर्सन्छ भने जस्तै मपनि आफ्नै घरबाट पीडित भएँ नानी, पुरुष देख्योकी डर लाग्छ,’ उनले अस्पतालमै डाँको छोडेर रुदै भनिन् ।

उनले भनिन्, ‘मेरो मागी बिहे भयो, घरपरिवार सबै राम्रै चलेको थियो । बिहे गर्दा भर्खर १२ पढ्दै थिएँ । के ठिक के बेठिक छुट्याउन सकिँन, घरबाट जे भन्नु भयो त्यै मानेर बिहे गरेँ। भनेको जस्तो घरपरिवार पाए भनेर पहिलो एक महिना त खुशीको सिमा नै थिएन् तर त्यो खुशि धेरै दिन टिक्न सकेन ।’

आफ्नो पीडा सुनाउँदै उनले भनिन्, ‘श्रीमान त अर्कै केटीसँग लागेका रैछन् पहिलेदेखि । आमाको करले मात्रै मसँग बिहे गरेका रहेछन् । त्यो दिन मेरो जीवनकै कालोदिन लाग्छ । श्रीमान रक्सीको नसामा आएर गर्ने व्यवहारले मलाई आजितमात्र पारेन् । मेरो पाठेघरको मुखमा क्यान्सरनै भएको रहेछ ।’

उनले भनिन्, ‘तेस्रो अवस्थाको क्यान्सरको अपरेसन त भयो तर, म जीवनभर आमा बन्न नसक्ने भएँ ।’

पाठेघरको मुखको क्यान्सर गर्भाशयको तल्लो भागमा हुनेगर्छ । अर्थात गर्भाशय र योनीलाई जोड्ने भागमा । यस प्रकारको क्यान्सरको सुरुवात महिलामा ३५–४० बर्षको उमेरपछि हुन्छ ।

यो पाठेघरको मुखमा फैलिएर कलेजो, ब्लाडर, योनी, फोक्सो र मिर्गौलासम्म फैलन्छ । यसले शरीरका भित्री अंगहरूमा नराम्ररी प्रभावित बनाउँछ । जबकी पाठेघरको मुखको क्यान्सर क्रमशः विस्तारै विस्तारै बढ्ने भएकाले कतिपयले यसको सुरुवाती लक्षण थाहा नपाउने क्यान्सर रोग विशेषज्ञ डाक्टर रितु बरालले बताइन् । जब समस्या गम्भिर बन्छ, तबमात्र यो क्यान्सर फैलिएको थाहा हुन्छ । यदि सुरुवाती चरणमै यसको लक्षण थाहा भयो भने उपचार सम्भव भएको चिकित्सकहरू बताउँछन् ।

अक्सर महिलाले सेतो पानी बग्नु अर्थात वाइट डिस्चार्ज जस्ता समस्यालाई आम समस्या मानेर नजरअन्दाज गर्दा समस्या बढ्ने डाक्टर बरालले बताइन । यसतर्फ सबै सचेत हुनुपर्ने उनको सुझाव छ ।

यो पनि पढ्नुहोस्

समयमै परीक्षण गरे निको हुन्छ