क्यान्सर नसर्ने रोग हो। क्यान्सरलाई घातक रोग भनेर चिनिन्छ । यो रोग सबै उमेर समूहकालाई लाग्न सक्छ । शरीरको जुनसुकै अंगमा प्रभावित पार्छ । हाम्रो शरीर २ सयभन्दा बढी विभिन्न प्रकारका खर्बौँ स–साना कोष र कोशिकाहरू मिलेर बनेको हुन्छ । यसमा कोशिकाहरूको एक समूहको अनियन्त्रित वृद्धि या सामान्य भन्दा धेरै फैलिन्छ । अरु स्वस्थ कोशिकाहरूलाई पनि क्षति पुर्याउँछ । पाठेघरको मुखको क्यान्सर र ब्रेस्ट क्यान्सर फोक्सोको क्यान्सर र पेटको क्यान्सर लगायत अन्य धेरै क्यान्सरहरू हुने गरेका छन् । यसै विषयमा आधारित रहेर क्यान्सर रोग विशेषज्ञ डा. सौहार्द लोहनीसँग विना न्यौपानेले गरेको कुराकानीको सम्पादित अंश:

क्यान्सरलाई हामीले कसरी बुझ्ने ?
क्यान्सर भनेको अहिलेको जल्दो बल्दो समस्या हो । हाम्रो दैनिक खानपान र जीवनशैलीको कारणले क्यान्सर बढिरहेको छ । यो एउटा रोग हो जसमा हाम्रो शरीरका कोषहरू अप्राकृतिक हिसाबले बिग्रिँदै बढ्दै गयो भने क्यान्सर हुने हो। कहिलेकाँही यो फैलिएर शरीरको अरु भागमा पनि जान सक्छ ।

पछिल्लो समय नेपालमा कस्तो क्यान्सर धेरै देखिएको छ ?
२०२० को ग्लोबुक्यानको डाटा अनुसार नेपालमा महिला र पुरुषमा बढी फोक्सोको क्यान्सर देखिएको छ । त्यो बाहेक महिलामा पाठेघरको मुखको क्यान्सर र ब्रेस्ट क्यान्सर रहेको छ । पुरुषमा सबै भन्दा बढी फोक्सो र पेटको क्यान्सर रहेको छ ।

क्यान्सर भयो भनेर पहिला नै हामीले घरमा बसेर कसरी थाहा पाउने त ?
क्यान्सरको भनेर छुट्टै लक्षण हुँदैन । त्यसैले शरीरमा घाउ भयो निको भएन । तौल घटेको, खोकी लाग्ने खाना रुचि कम हुने क्यान्सरको लक्षणहरू भएको हुनसक्छ । त्यसैले यस्तो संकेत देखियो भने डाक्टरकोमा गएर परामर्श लिँदा राम्ररी डाइग्नोसिस गर्न सकिन्छ ।

समस्या लिएर अस्पताल गए पछाडि क्यान्सर पत्ता लगाउन कस्तो कस्तो प्रक्रियामा जानु पर्दछ ?
कुनै लक्षण लिएर अस्पताल जानु भएको छ भने हामीले पहिलाको इतिहासबाट थाहा पाउँछौँ । त्यसबाट डाईग्नोसिस गर्छौँ । लक्षण भयो भन्दैमा बिरामीलाई अत्याउन र बढी खर्च गराउन भन्दा पनि सबै पत्ता लगाएर जाँदा राम्रो हुन्छ ।

क्यान्सरको उपचारमा कति खर्च लाग्न सक्छ ?
क्यान्सरको सुरुमा डाइग्नोसिस गर्दादेखि रोगको आधार हेरेर हुन्छ । साधारण रोग जुन सामान्य सर्जरीबाट हुन्छ भने थोरै पैसाले पनि हुन्छ । केमो थेरापी लगायतका थेरापीहरू गर्दा १००० देखि लिएर करोडौँसम्म पनि लाग्न सक्छ । सरकारले दिएको सहयोगले मात्र त पुग्दैन । अहिले स्वास्थ्य बिमाले पनि धेरै सहयोग गरेको छ ।

जो क्यान्सर रोगको उपचारको पहुँचमा छैनन्, तिनीहरूलाई पहुँचमा लैजान आधिकारिक सरकारी पक्ष, तपाई, हाम्रो कस्तो भूमिका रहन्छ ?
क्यान्सर भन्दा पनि हामीले हाम्रो नजिक स्वास्थ्य सुविधा सजिलै पाउनु पर्यो । नजिकको अस्पतालमा गएर जाँच गर्दा क्यान्सर जस्तो देखियो भने कुनै क्यान्सर विशेषज्ञकोमा पठाउने हो । त्यो बाहेक राम्ररी उपचार पाउन देशमा क्यान्सर अस्पतालहरू धेरै हुनु पर्यो । मेडिकल कलेजहरूमा क्यान्सर सम्बन्धी विशेषज्ञ हुनु पर्यो ।

पहिला क्यान्सर भएको भनेर थाहा पाउँदा पनि उपचारको पहुँच नभएर घर फर्किन बाध्य भएको सुनिन्थ्यो, अहिलेको अवस्था कस्तो छ त ?
क्यान्सरको इन्स्टिच्युटहरु विस्तारै विकास हुँदै गएका छन् । मुख्य क्यान्सरमा प्रयोग हुने ट्रिटमेन्ट भनेको सर्जरी, केमो थेरापी र रेडियो थेरापी हो । त्यसमा सर्जरी, केमो थेरापीहरू राम्रो विकास भएको छ । तर, रेडियो थेरापी ७० प्रतिशत क्यान्सरको बिरामीलाई रेडिएसन गर्नु पर्ने हुन्छ । त्यस्तो रेडिएसन भएको सेन्टर नेपालमा औलामा नै गनिने सेन्टर छन् त्यसमा सरकाले ध्यान दिनु पर्यो । सामान्य अस्पतालमा पनि क्यान्सरको एक सम्बन्धित विकास गर्न सकियो भने हाम्रो देशका क्यान्सर रोगीलाई उपचार गर्न सक्छौँ ।

कस्तो खाना खाँदा क्यान्सर हुन्छ त ?
हामीले गर्नै सबै कुराहरूले गर्दा पनि क्यान्सर हुनसक्छ । सेकुवाहरू मद्यपानहरूले क्यान्सर गराउन सक्छ । अहिले खानामा मिसाएका विभिन्न रासायनिक केमिकलले पनि क्यान्सर देखिएको विभिन्न डाटाहरूले जनाएका छन्। हरियो सागपातको कमी फलफूलको कम सेवनने पनि क्यान्सर हुन सक्छ ।

क्यान्सरको उपचार गराइरहँदा कस्तो कस्तो खाना खाने त ?
सकेसम्म स्वस्थ खाना, प्रोटिन युक्त खाना खाने । हरियो सागपातको कमी फलफूलहरू धेरै खाने गर्नुपर्छ ।

क्यान्सर लागेर निको भएका वा नजिक पुगेकाले के–के कुरामा ध्यान दिने त ?
नियमित रूपमा व्यायाम गर्ने, धूम्रपान मद्यपान नगर्ने, नियमित जाँच गर्ने, नियमित स्क्लीङ गर्ने । फ्लोअप गरिरहने गर्नुपर्छ ।

किमो चढाउँदा बिचमा छोड्दा पछि कसरी चढाइन्छ ?
पहिला त कारण के हो त्यो कुरामा भर पर्दछ । बिरामीले अलि निको भयो भने बीचमा नै उपचार र औषधिहरू छोड्नु हुन्छ । त्यसले गर्दा पछि फेरि रोग बल्झिन सक्छ । त्यसको लागि आफूले केही बन्द गर्नु पर्यो भने डाक्टरसँग परामर्श लिएर के गर्ने भनेर थाहा पाउन सकिन्छ । त्यसको अलावा केही छ कि सजिलो उपाय थाहा पाउन सकिन्छ ।

एउटा क्यान्सर रोग विशेषज्ञ भएको नाताले के सन्देश दिन चाहनु हुन्छ ?
क्यान्सर रोग विशेषज्ञ भएको नाताले म पहिला क्यान्सर भयो अब मरिन्छ, उपचार छैन भन्ने सोचाई थियो । त्यसलाई परिवर्तन गरौँ । यो निको हुनसक्छ, उपचार हुनसक्छ । क्यान्सर लागेको छ भने नियमित रूपमा विशेषज्ञको परामर्शमा बस्ने, फ्लोअप गर्ने गरौँ । कतिपय क्यान्सर निको नभए पनि प्रेसर जस्तो मिलाएर राख्न सकिन्छ । त्यसैले समयमा कुनै लक्षण देखियो भने डाक्टरसँग परामर्श लिनुहोला भन्न चाहन्छु ।

(प्रस्तुतिः पुष्पाञ्जली बस्नेत)