हामीले समस्यालाई मात्र हेर्यौ । भुक्तानी सन्तुलन घट्यो भनिरहेका छौँ । २०७४ सालको निर्वाचन पछाडि कम्युनिस्ट पार्टीको दुई तिहाइ बहुमतको सरकार बन्यो । यसपछाडि नेपालको व्यापारिक समुदायले लगानी गर्ने विश्वास गुमायो । किनभने नेपालको व्यापारिक समुदायमाथि अख्तियार दुरुपयोग अनुसन्धानले छानबिन गर्न पाउने विधेयक मस्यौदा तयार भयो । अब कसले लगानी गर्ने ? के आफै अख्तियारमा बाँधिन लगानी गर्ने ? यसपछि लगानी घट्दै गयो ।
हामीले उत्पादन भएन आयात मात्रै भयो भन्छौँ । तर उत्पादन नहुनुको कारण लगानी भएन । उत्पादन किन भएन भने व्यावसायिक समुदायले आफ्नो निर्धकता गुमाउँदै गयो । त्यसैले यसको समस्या यहाँबाट हेर्नुपर्छ । दुई वर्ष कोभिड थियो । कोभिडको कारणले गर्दा खपत भएन । मुख्य आयात हुन्छ तर हामीले दुई वटा दसैँ नै मनाएनौँ । पेट्रोलियम उत्पादनको आयात भएन । किनभने सवारी साधन सबै बन्द भयो। दुई वटा कोभिडको कारणले गर्दा यो समस्या अहिले आएको हो । कोभिड नभएको भए त्यति बेला नै आउँथ्यो ।
अहिले जुन आयात भइरहेको छ । हाम्रो करिब तीन करोड जनसंख्यामा एक करोड बाहिर नै छ । बाँकी दुई करोड जनसंख्याले सबै खपत गर्छ र ? कृषिको विवरण हेर्दा प्रधानमन्त्री रोजगार भनिएको छ । तर आयात बढेको छ । प्रधानमन्त्री रोजगार कार्यक्रमले सिर्जना गरेको रोजगारले उत्पादनमा सहयोग गरेन ? हाम्रो उत्पादन र प्रतिव्यक्ति खपत मिल्दैन । त्यसैले आयात भइरहेको छ । तर निर्यातको सहयताबाट पुँजी उडान भइरहेको छ । धान आएकोमा धानको बिल बिचक मात्र आएको छ । साँच्चिकै धान आएको छ कि छैन ? तरकारीको बिल बिचक मात्र आएको हो कि ? साँच्चिकै त्यही परिणाममा तरकारी आएको छ ? यो जुन भ्रष्टाचारको पैसा अथवा व्यावसायिक समुदायले विश्वास गुमाएको पैसाले एलसी खोलिएर बिल बिचकमा आयो । तर त्यो पैसाको वास्तवमा सामान आएको छैन । यो समस्या नीति निर्माताले हेर्नुपर्छ ।
अर्को कुरा त्यतिखेर काठमाडौँमा मनोरेल कुदाउने कुरा थियो । विद्युतीय उत्पादनलाई वृद्धि गर्ने र भुक्तानी सन्तुलनलाई सहयोग गर्ने नीति थियो । अहिले पनि हाम्रो मुख्य समस्या के हो भने पेट्रोलियम उत्पादन दोब्बर वृद्धि हुँदा दोब्बर आयात भयो । यसले गर्दा हामीले घरघरमा ‘इन्डक्सन’ चुलो पुर्याउन सकेनौँ । ग्याँसमा प्रतिसिलिन्डर ६२५ रुपैयाँ अनुदान दिइरहेको छौँ ।
विद्युतीयबाट खान बनाउन अनुदान दिएका छैनौँ । उताबाट पेट्रोल डिजेल गाडीले सामान लिएर आउँछ अनि नेपालको सिमानामा भएको पेट्रोल डिजेल भरेर लैजान्छ । यो उत्पादनको आयतमा यस्तो भइरहेको छ । अनुदान दिए पनि दिऊँ । तर हामीले पेट्रोलमा दिएको ठूलो अनुदान रकम त्यतातिर गइरहेको छ । हामी सामान आयात गर्ने र पेट्रोल डिजेल निर्यात गर्ने जस्तो भएको छ । त्यसकारण त्यतातिर सोच्नुपर्छ।
हामी समस्या आइसकेपछि मात्र छलफल गर्छौँ । समस्या आउनुभन्दा अगाडि ख्यालै गर्दैनौँ । कोभिडको कारणले आयात कम भएर भुक्तानी सन्तुलन बढेको हो भन्ने ज्ञान पनि भएन । हाम्रो नेतृत्व दुरदर्शी छैन । कोभिड भएर मान्छेहरू विदेश गएनन् । सरकारले प्रधानमन्त्री स्वरोजगार, कृषि आधुनिकरण ल्याएर रोजगारी वृद्धि भयो र विदेश जाने संख्या कम भयो भनेर प्रतिवेदन तयार गरेको छ ।
अनि त्यसैमा हामीले ताली बजाएका छौ । एउटा राजनीतिक नेतृत्व भएपछि यसबाट दीर्घकालीन असर के हुन्छ ? यसले रेमिट्यन्स के असर गर्छ ? हाम्रो वास्तविक उत्पादनमा यो पैसा खर्च भएको छ कि छैन भन्ने बुझ्नुपर्छ । तर यस्तो हावादारी कुरा गर्ने नेतृत्व र ताली बजाउने जनता भएपछि देश हुने नै यस्तो हो ।
(खबरहबद्वारा आयोजित ‘अहिलेको आर्थिक संकट र समाधानको उपाय’ विषयक अन्तर्क्रिया कार्यक्रममा विश्लेषक प्रकाश दुलालले राखेको धारणाको सम्पादित अंश)
[प्रस्तुति : पासाङ लामा ह्योल्मो]
प्रतिक्रिया