पछिल्लो समय वैदेशिक रोजगारीमा पुरुषमात्रै होइन युवती र महिलाहरू पनि जानेक्रम बढ्दो छ । शिक्षित, दक्ष र विद्यार्थीहरू युरोप, अमेरिका जस्ता मुलुकमा पुगे पनि अशिक्षित र विपन्न व्यक्तिहरूको रोजगारीको गन्तव्य भारत र खाडी मुलुक बन्ने गरेको छ । विपन्न, दक्षता नभएको र अशिक्षित व्यक्तिहरूले रोजगारीमा जाँदा अनेक समस्या भोग्दै आइरहेका छन् । यस्तोमा महिलाहरू अझ बढी जोखिममा पर्ने र समस्या भोग्न बाध्य छन् । यसरी विदेशमा बस्ने नेपालीहरूको हकहित र संरक्षणका लागि गैर आवासीय नेपाली संघ (एनआरएनए) संसारभर फैलिएको छ । नेतृत्व विवादका कारण एनआरएनएको महाधिवेशन ६ महिना ढिला गरी भर्खरै सम्पन्न भएको छ । विदेशमा रहेका महिलाहरूको अवस्था, उनीहरूको सहयोगका लागि एनआरएनएको भूमिका लगायतका विषयमा एनआरएनए महिला फोरमकी पूर्व संयोजक रजनी श्रेष्ठसँग यमुना रानाले गरेको कुराकानीः

नेपाल आउँदा के गर्न रुचाउनुहुन्छ ?
मैले गैर आवासीय नेपाली संघमा आवद्ध भएर काम गरेको झण्डै २० वर्ष भयो । विशेष गरी म महिला र बालबालिकाहरू लक्षित गरेर काम गरिरहेको छु । नेपाल आउँदा पनि यस्तै कार्यक्रमहरूको चाँजोपाँजो मिलाएर वित्छ । भर्खरै एनआरएनको अधिवेशन सम्पन्न भयो । महाधिवेशन हुन ६ महिना ढिला भयो । यसपालि हामीसँग खासै प्रोजेक्ट थिएन । तर हामी आफै महिलाहरू मिलेर एउटा हेल्थ क्याम्पको तयारी गर्दै छौँ । खासमा धेरै नेपाली महिलाहरू आफू बिरामी परे पनि आफ्नो त्यति केयर नगर्ने, सहेर बस्ने गर्नुहुन्छ । उहाँहरू आफ्ना श्रीमान र बच्चाहरूको मात्रै हेरचाह गर्ने र काम मात्रै गरिरहने हुँदा विभिन्न समस्या र असहजता बोकेर बस्नु हुन्छ । त्यसले गर्दा हामीले त्यस्ता महिला दिदिबहीनीहरूको लागि विभिन्न तालिम र स्वास्थ्य शिविरहरू संचालन गरी केही दिदिबहिनीहरूलाई मात्रै भए पनि सहयोग गर्न पाउँदा खुसी लाग्छ । त्यस्तै १० वर्षे द्वन्द्वले पनि कति महिलाहरूको घर उजाडिएको छ । उहाँहरू एक्लो पर्नुभएको छ । जसको कारणले उहाँहरूको आर्थिक अवस्था कमजोर हुँदा जे पनि काम गर्न तयार हुने स्थिति छ । उहाँहरू धेरै विदेश र त्यो पनि खाडी मुलुकमा रोजगारीमा गएको पाएका छौैँ । र त्यहाँ जाने केही महिलाहरू राम्रोसँग बुझेर नजाँदा समस्यामा परेका पाएका छौँ ।

तपाईँहरू लामो समयदेखि बेल्जियममा बस्नुभएकाले त्यहाँ बस्ने महिलाहरूको अवस्था कस्तो छ ?
बेल्जियममा महिलाहरूलाई त्यस्तो धेरै समस्या छैन । धेरै जना आफ्नै व्यापार व्यवसायमा संलग्न हुनुहुन्छ । यदाकदा डकुमेन्ट र घरायसी कारण केही समस्या भए पनि त्यस्तो अन्य समस्या छैन । किनभने महिलाहरूको सुरक्षा र अधिकारका लागि राम्रो कानुन भएकोले गर्दा त्यस्तो समस्या छैन । सुरक्षित पनि छौँ ।

खाडी गएर महिलाहरूको समस्या बुझ्ने कुरा कसरी जुरेको थियो ?
एनआरएनको संसारभरी नै संजाल छ । सबै ठाँउमा महिला फोरम पनि छ । र हरेक वर्ष प्रायः देशहरूमा कार्यक्रमहरू भैरहेका हुन्छन् । त्यस्ता कार्यक्रममा हामी भाग लिने गर्थ्यौँ । सबै जानुपर्छ भन्ने त थिएन । तर हामी जान्थ्यौँ । त्यहाँ जाँदा सबैसँग भेटघाट हुन्थ्यो । त्यता (खाडी मुलुक) जाँदा महिलाहरू के काम गर्छन् ? उनीहरूको अवस्था कस्तो छ भन्नेमा चासो हुन्थ्यो । त्यहाँ रहेका महिलाहरूलाई पनि हामीले फोरममा जोड्यौँ । त्यसले गर्दा हामीलाई खाडी मुलुकमा रहेका महिलाहरूसँग सम्पर्कमा रहन र उहाँहरूको समस्या बुझ्न सजिलो भयो । उहाँहरूलाई हामी कसरी सहयोग पुर्‍याउन सक्छौँ भन्ने विषयमा अन्तर्क्रियाहरू पनि गर्यौँ ।

खाडी मुलुकमा रहेका नेपाली महिलाको अवस्था कस्तो पाउनुभयो ?
खाडी मुलुकको कुरा गर्दा, सबै महिलाहरूलाई समस्या र अवस्था राम्रो छैन भन्ने त छैन । केहीले राम्रै काम पाउनुभएको छ । गरिरहनुभएको छ । तर धेरै महिला अन एजुकेटेड र कुनै पनि सीप, तालिम र जानकारी विना दलालहरूमार्फत जानेहरूले एकदमै दुःख पाएको देख्यौँ । सुरुमा दलालहरूले ३०–४० हजार नेपाली रुपैयाँ तलब हुन्छ भनेर लग्ने तर महिनौँसम्म तलन नदिने । घरमा काम गर्नेहरूलाई घरमा पनि विभिन्न खालको टर्चर दिने र खाना समेत नदिएको पाइयो । उनीहरूलाई एनआरएन र दूतावासको सहयोगमा नेपाल फर्काउने गरिएको छ । हामी दुबई जाँदा करिब १२ जना महिलाहरू त्यसरी नेपाल फर्कनलाई दूतावसको सेल्टरमा राखिएको थियो । उनीहरूको पासपोर्ट समेत रोजगारदाताले राखिदिँदा नेपाल फर्कन नसक्ने हुँदा उनीहरू यातना सहेर पनि बस्न बाध्य भएको देखियो ।

खासगरी ती महिलाहरू नेपालमा पनि श्रीमानबाट हेपिएका, श्रीमानले छोडेका, श्रीमानको मृत्यु भएर एक्लिएका हुँदा आफू र बालबच्चाका लागि गएको पाइयो । तर त्यहाँ पनि महिलाहरू एक्लो हुँदा विभिन्न अन्य परिबन्धमा समेत परेको पाइयो । हामीले भेटेका कतिपय महिला एचआइभी एड्स जस्तो रोग लागेर फर्किन परेको पाइयो । कतिपय गर्भवती भएर समेत फर्किएको पाइयो । पैसा कमाएर राम्रो जीवनका लागिएका महिला उल्टै कहालीलाग्दो पीडा बोकेर फर्कन बाध्य छन् । यस्तो सबै देख्दा हामीलाई उनीहरूको लागि केही गरौँ भन्ने भयो । हामीले एनआरएनमार्फत केही तालिम दियौँ । त्यो समयमा हामीले करिब १०० जनालाई तालिम दियौँ । हामीले नेपालमै रोजगारी गर्न र विदेश गए पनि तालिम दिएर पठाउने गरी तालिमको व्यवस्था गरेका थियौँ । उहाँहरू कोही अहिले बाहिर राम्रै काम गरिरहनुभएको छ । कोही नेपालमै रोजगारी गरेर बस्नुभएको छ । हामी उहाँहरूसँग निरन्तर सम्पर्कमा छौँ । जे होस उहाँहरूलाई खुसी देख्दा हामीलाई पनि खुसी मिल्छ । त्यसैले सकेसम्म नेपालमै रोजगारी दिने र गर्ने खालका तालिम र सीपहरू प्रदान गर्ने नभए विदेशमा जान पनि सीपहरू सिकाउन आवश्यक छ । त्यसले पछिल्लो कार्यकालमा आउनुभएका महिला फोरमका पदाधिकारीहरूलाई पनि महिलाहरूकै लागि केही गर्नुस् भन्ने सुझाव दिने गरेको छु ।

खाडी मुलुक र दुबईको कुरा गर्ने हो भने दुबईमा केही सुरक्षित र सहज छ भन्ने छ । तर तपाईँले दुबईमा दर्दनाक समस्या देखेर महिलालाई विदेश जान रोक्ने भन्नुभएको हो ?
होइन, मैले महिलाहरूलाई विदेश जानबाट रोक्न खोजेको होइन । महिलाहरू बाहिर जानुपर्छ । तर राम्रो तालिम लिएर जानुपर्छ । अहिले त सरकारले पनि सम्झौता गरेर पठाइरहेको छ । दलालहरूको माध्यमबाट जाँदा महिलाहरूले समस्या परेको देखियो । एउटा काम भनेर अर्कै काममा लगाउने, भनेअनुसारको काम नपाउने, बेचविखनमा पर्ने समस्या भयो । त्यसले गर्दा आफू कहाँ, कसरी र कुन कामका लागि जाँदैछु भन्ने बुझेर मात्रै जानुपर्छ । बाहिर त जानुपर्छ । किनभने डेभलप भएको देशमा गयो भने न नयाँ कुराहरू सिक्न सक्छौँ । हाम्रो अनुरोध यति मात्रै हो । हामी महिला कुनैपनि काममा पछि पर्न हुँदैन ।

एनआरएनएले समस्यामा परेका महिलाहरूको लागि के गरेको छ ?
महिला फोरम एनआरएनए मातहतमै रहेको हुँदा हामीले गर्ने सबै कार्यक्रममा एनआरएनएको साथ र सहयोग छ । हामीले संसारभर ‘एक नेपाली एक युरो’ अभियान चलायौँ । यसमा एनआरएनएले सहयोग गर्‍यो । जसबाट हामीले महिला र बालबालिकाका लागि विभिन्न हेल्थ क्याम्प गर्न सफल भयौँ ।

एनआएनए नेतृत्व विवादले होला मानिसहरूमा संस्थाप्रति नकरात्मक प्रभाव परेको जस्तो देखिन्छ । संस्थाभित्रै धेरै अनमेलका कुरा बाहिर आए, किन ?
म यसलाई सकारात्मक रुपमा लिन्छु । गैर आवासीय नेपाली संघले राम्रो काम गरेको भएरै मानिसहरूको ध्यान तानिएको छ । जहाँसम्म नेतृत्वको कुरा छ । पहिला हामीले तपाईँ आएर यो बनिदिनुपर्यो भन्नुपर्ने अवस्था थियो । तर अहिले नेतृत्वमा आउन चाहने धेरै हुँदा समस्या जस्तो देखिएको हो । तर म यसलाई सकारात्मक रुपमा लिन्छु । किनभने एनआरएनएले प्राकृतिक प्रकोप भूकम्प, कोरोना महामारी लगायत अन्य थुप्रै समस्यामा गरेको राम्रो कामका कारण संस्था प्रतिष्ठित बनेको छ । मानिसहरू यसको नेतृत्वमा आउन चाहेका हुन् । त्यसैले यसपाली धेरैलाई समेट्ने प्रयास गरेका छौँ । तीन जना त अध्यक्ष नै हुनुहुन्छ । महिलाहरू पनि धेरै आउनुभएको छ । म यसमा धेरै खुसी छु । किनभने आफ्नो देश र नेपालीको लागि केही गरौँ भन्ने अठोटका साथ साथीहरू नेतृत्वमा आउनु भएको छ । मलाई विश्वास छ अब एनआरएनएले राम्रो ट्रयाक लिने छ ।

देशमै नेपाली कला–संस्कृति र भाषा लोप हुँदै गइरहेको अवस्थामा तपाईं भने नेपाली भाषा र कला संस्कृतिको लागि पनि सक्रिय रहनुभएको छ नि ?
बेल्जियममा सबै जातजातिहरूको जातिगत संस्थाहरू खोलिएको छ । हामी सबैले आ–आफ्नो कला संस्कृति जगेर्नाको लागि काम गरिरहेका छौँ । कमसेकम हामीले आफ्नो चाडपर्व, भाषा, विभिन्न संस्कृतिको मायाँ छ । तर हामीले त्यो भुल्यौँ भने हाम्रो बच्चाहरूलाई थाहा नै हुँदैन । त्यसैले आफ्नो बच्चाहरूलाई सबै कल्चर सिकाउँछौँ । काठमाडौँ, भक्तपुर र ललितपुरमा मुख्य रुपमा बसोबास रहेको हामी नेवारहरूको आफ्नै छुट्टै संस्कृति छन् । यसलाई पनि जोगाउने र त्यसलाई प्रवद्र्धन गर्ने उद्देश्यले काम पनि गरिरहेका छौँ । हामीले संसारभर रहेका नेवार समुदायको पनि छुट्टै संगठन अर्थात गुठी बनाएका छौँ । अली अगाडिसम्म उपत्यकाका नेवार समुदायले सुकुलको जुत्ता लगाउँथ्यौँ । त्यो त अहिले बुझ्दा एकदम हाइजेनिक र हेल्थको लागि राम्रो रहेछ । कोभिड महामारीको समयमा हामीले नेवारी समुदायमै त्यो जुत्ता बनाउन लगाएर हामीले निर्यात गयौँ । हरेक देशमा पासा पुजा र गुठी छ । हामी मः पुजा गछौँ । त्यसमा हामी भुँईमा बसेर पुजा गर्ने र भोज गर्ने चलन छ । त्यसमा हामीलाई सुकुल अनिवार्य हुन्छ । तर उता सुकुल नपाउँदा कारपेट प्रयोग गर्दै आइरहेका थियौँ । तर अब हामी सुकुल पनि बनाउन लगाउँदै छौँ । यसले थोरै भए पनि देशमा आम्दानी भित्रिन्छ, महिलाहरूलाई पनि सहयोग भयो र हाम्रो कल्चर पनि बच्यो ।

तपाईंको आफ्नो कामको बारेमा भनिदिनुस न ?
सुरुमा श्रीमान पढ्न जानुहँदा म पनि श्रीमानसँगै गएको हुँ । सुरुमा त मैले त्यहाँको भाषा सिकेँ । मैले त्यहा सानो व्यापार सुरु गरेको थिँए । फेरि त्यो छोडेर एउटा एअरलाइन्समा सेक्रेटरीको जागिर गरेँ । ६ वर्ष । त्यो दौरानमा हामी एनआरएनएमा पनि थियौँ । त्यसपछि हामीले गारमेन्टका सामान त लगिरहेका थियौँ । त्यपछि त्यहाँ नेपाली चाउचाउ एकदम चिज मान्ने हुँदा वाईवाई चाउचाउ लगेर बेच्न सुरु गर्यौँ । त्यसपछि नेपाली वियर लग्यौँ । अहिले त सबै नेपाली सामान लगेका छौँ । युरोपभरी सप्लाई पनि गछौँ । हामीले व्यापार सुरु गरेको १६ वर्ष भयो । अहिले बल्ल व्यापार राम्रो भएको छ । अहिले नेपालीले मात्रै होइन अरुले पनि नेपाली उत्पादन प्रयोग गर्न थालेका छन् । पहिले नेपाली गुन्द्रुक, सानो केराउ, वाईवाई खान नेपाल आउनुपथ्र्यो । अब सबै त्यँही खान पाउनुहुन्छ । अब अलिकति सामानको स्ट्यान्डर्ड मात्रै पुगेको छैन । त्यसको लागि पनि पहल गरिरहेका छौँ ।

अन्त्यमा के भन्नुहुन्छ ?
हामी महिलाले चाह्यो भने जे पनि गर्न सकिन्छ । हामी कमजोर छैनौँ । हामी पुरुष भन्दा पनि बलियो छौँ । सबै समस्याहरूलाई चिरेर अगाडि बढौँ । महिलाहरूलाई यही भन्न चाहन्छु, ‘लेट्स गो अहेड ।’