काठमाडौँ – मिर्गौलाको माध्यबाट शरीरमा रहेको विकार पदार्थ बाहिर निकाल्ने प्राकृतिक प्रक्रिया भनेको नै पिसाब हो । हामी जो कोहीलाई पनि पिसाब लागेको महसुस भएको केही मिनेटमा नै फाल्ने गर्नु पर्दछ । पिसाब थैली भरिनेबित्तिकै स्नायु प्रणालीले त्यसको सङ्केत मस्तिष्कमा पुर्‍याउने भएकाले पिसाब फेर्न मन लाग्ने हुन्छ । थोरै समय पिसाब रोक्दा पनि सङ्क्रमणको सम्भावना धेरै हुने चिकित्सकहरू बताउँछन् । स्वस्थ मानिसको पिसाब थैलीको क्षमता भनेको २०० देखि ३०० मिलिमिटरसम्मको हुन्छ । त्यो थैली भरिनेबित्तिकै मानिसलाई पिसाब फेर्न मन लाग्छ । तर, यो समयमा रोकियो भने धेरै समस्या निम्तिनसक्ने चिकित्सकले बताएका छन् । पिसाब रोक्दा कस्तो समस्या देखा पर्दछ ? यो समस्या समाधानको लागि हामीले के गर्न सक्छौँ ? र यस्ता कुनै समस्या नआओस् भनेर के के कुरामा ध्यान दिने ? यसै विषयमा आधारित रहेर खबरहबले मिर्गौला रोग विशेषज्ञ डा. ऋषिकुमार काफ्लेसँग गरेको कुराकानीको सम्पादित अंश :

पिसाब रोक्दा मानव शरीरमा के कस्तो असर देखा पर्छ ?
पिसाब रोक्दा सबै मान्छेहरूलाई समस्या नै हुन्छ भनेर भन्न सकिँदैन । कोही कोही मान्छेमा समस्या हुने हो । कोही मान्छेले जति बढी समय पिसाब रोकेर राख्छ, उसको पिसाब थैलीमा त्यति नै बढी ब्याक्टेरिया विकसित हुन्छन् र जोखिमको कारण बन्न सक्छ । पिसाब रोक्ने समय उमेर अनुसार फरक पर्छ ।

यो समस्या त्यस्ता मान्छेलाई मात्र देखिन्छ, जसलाई पिसाबमा इन्फेक्सन छ, छिटो छिटो पिसाब फेर्नु परेको छ, र पत्थरी हुनसक्ने सम्भावना भएको मानिसहरूलाई देखिन्छ । यस्तो समस्या भएको मान्छेले लामो समयसम्म पिसाब रोक्यो भने चाहिँ त्यसले पत्थरी बन्न सजिलो हुन्छ ।

सुगरको समस्या भएका मानिसमा पनि समयमै वा पिसाब आउने बित्तिकै फेर्‍यो भने सरर जान्छ तर केही समय रोक्यो भने खुलेर सबै पिसाब जाँदैन । नेपालको सन्दर्भमा जहाँ पनि सुलभ र राम्रो शौचालयको ब्यवस्था नभएको कारण पनि मानिसहरू बाहिर कतै हिँड्नु पर्‍यो भने पानी नै खाँदैनन् यसले गर्दा लामो दूरीको यात्रा गर्ने मान्छेमा समस्या बढी देखिन्छ । पानीको कमी हुँदा पिसाब पोल्ने पिसाब फेर्दा दुख्ने सम्मका समस्याहरू देखा पर्छन् ।

एक पटक पिसाब रोकेपछि के कारणले पछि सबै खुलेर आउँदैन ?
पिसाबको थैलीबाट आउने एउटा पिसाबको थैली हुन्छ । त्यसलाई प्रोष्ट्रेट ग्ल्यान्डले थिचेर बसेको हुन्छ । कति जना मान्छेको आङ खसेर पिसाबको थैलीलाई थिचेर पनि बसेको हुन्छ । त्यसले गर्दा पिसाबको थैलीमा पिसाब जमेर बसेको हुन्छ । तर, यो जाँच नगरेसम्म बिरामीलाई थाहा हुँदैन । पिसाब खुल्दैन भन्दै बस्नुहुन्छ । कतिपय अवस्थामा यसका लागि पिसाब लाग्ने औषधि दिँदा पनि समय नै छैन, पिसाब गर्ने ठाउँ छैन । यो समस्या किन भइरहेको छ त ? लामो यात्रा बसमा गर्ने मानिसहरूमा समय समयमा यहाँ यहाँ बस रोक्ने भनेर टायम राखे शौचालय जाने व्यक्तिले सहजै प्रयोग गर्नसक्ने थिए । कोही पनि मानिसले १० मिनेट भन्दा धेरै पिसाब रोक्नु हुँदैन । तर हाम्रोमा ठाउँमा शौचालय नभएको कारणले धेरै समय पिसाब रोक्नु पर्ने बाध्यता छ । समयमा पिसाब नफेरे यसले मिर्गौलामा असर गर्दछ । पिसाब लागेको समयमा फेर्न पाउनु मानव अधिकार हो ।

पिसाबसम्बन्धी समस्या आयो भनेर घरमा नै कसरी थाहा पाउने ?
कोही मानिसहरू केही समस्या नआएसम्म अस्पताल जाँदैनन् तर पिसाब फेर्दा पोल्ने, दुख्ने, पिसाब धमिलो आयो, पिप वा रगत आयो र पिसाब नै रोकियो भने अस्पतालमा पुग्छन् । हाम्रो बानी नै भइसकेको छ सामान्य अवस्थामा पिसाब पोल्दा पानी कम भयो र पानी खान्छु भनेर बस्छौँ । त्यसैले सामान्य केही परिवर्तन भयो कतै यो पत्थर बन्न लागेको हो कि, भोलि मिर्गौलामा समस्या आउन सक्ने सुरुवाती अवस्था हो कि, जबसम्म जाँच हुँदैन तबसम्म थाहा हुँदैन । त्यसैले पिसाबको थैलीको अल्ट्रासाउन्ड पिसाब को कल्चर र अल्ट्रासाउन्ड अफ युरीनरी ब्लाडरको परीक्षण गरेर थाहा पाउन सकिन्छ ।

पिसाब कति समयभन्दा धेरै रोक्यो भने असर गर्ने हो ?
पिसाबको थैलीमा पिसाब भरिनु नै पिसाबले च्याप्यो भन्नु हो । सुरुवाती अवस्थामा एक दुई पटक ३० मिनेटसम्म रोक्दा असर नगर्ला तर बारम्बार रोक्यो भने र बानी नै त्यस्तै बस्यो भने शरीरमा नकारात्मक असर पर्छ । समयमा पिसाब फेरिएन भने पछि गएर पिसाब गर्दा बल प्रयोग गर्नु पर्दछ । मिर्गौलाले बनाएको पिसाब बाहिर वा झर्न पाएन भने त्यसले मिर्गौलालाई असर गर्छ । उमेरका हिसाबले जवान मान्छेले घण्टौँसम्म रोक्न सक्ला । तर, वृद्धले नसक्ला । सहजै रोक्न सकेको राम्रो हो । तर धेरै नै समय रोकेर यो काम सकेर जान्छु, अलि खप्न सक्छु भन्नु राम्रो हैन । त्यसैले जबरजस्ती पिसाब रोक्दा भोलि गएर पिसाब थैलीले पिसाब निकाल्ने क्रममा ढिलो हुन्छ । जस्तो डाइबेटिज भएको व्यक्तिमा मिर्गौलाको साथसाथै पिसाबको थैली पनि कमजोर हुन्छ । त्यो पिसाबको थैलीमा पिसाब फेर्न सक्ने शक्ति नै हुँदैन ।

पिसाब सम्बन्धी कुनै पनि समस्या नआओस् भनेर के के कुरामा ध्यान दिने त ?
हाम्रो शरीरले फोहोर पदार्थ पिसाबका माध्यमबाट बाहिर फ्याल्छ । हामीले कति पानी खायो त्यति नै पिसाब जान्छ । त्यसैले जति धेरै पानी खायो त्यति नै पानी सहजै निस्किन्छ । त्यसैले प्रशस्त पानी पिउनुपर्छ । भिटामिन सीले भरपुर खानेकुरा सेवन खानाले पनि यस्तो समस्याबाट बच्न सकिन्छ । त्यसैगरी, पिसाब पोल्ने, गाह्रो हुने र दुख्ने लगायतका समस्या भए पानी धेरै पिउँदा पिसाबमा आउन सक्ने समस्याको ९० प्रतिशत समस्या समाधान हुन्छ । अंगुरको जुस, गाजर, अंकुरित गेडागुडी खाने । पिसाब पोल्ने, धमिलो आउने, गन्हाउने भयो भने तुरुन्त अस्पताल गएर जाँच गर्ने र औषधि खाने गर्नुपर्छ ।