आज साउन १५ अर्थात् खीर खाने दिन

आज साउन पन्ध्र अर्थात् खीर खाने दिन । साउन १५ मा दूधको खीर खाएर असार साउनमा लागेको चिसो भगाउने चलन छ । नेपाली समाजमा असार १५ गते दही चिउरा खाने, साउन १५ गते खीर खाने, भदौ १५ गते पोलेको मकै खाने परम्परा छ ।

खीर हामी धेरैलाई मन पर्ने खानाको परिकार पनि हो । असार, साउन महिनामा मानिसहरू खेतीपातीमा व्यस्त हुन्छन्, वर्षाका कारण साउन महिनामा खेतबारी, वनजंगल जताततै हरियाली हुने र पर्याप्त घाँस हुने भएकाले गाईभैँसीले पनि प्रशस्त दूध दिन्छन् । यस कारण पनि साउनको १५ मा खीर खाने चलन चलिआएको मानिन्छ ।

दूधमा स्थानीय जातका चामल, घ्यू, सख्खर वा चिनी, नरिवल, छोकडा, बदाम, काजु, किसमिस जस्ता खाने मसला र ल्वाङ, सुकुमेल, मरीच, दालचिनीजस्ता मसला कुटेर मिसाएपछि खीर बन्छ । धार्मिक आस्था राख्नेहरूले खीरलाई शुद्ध परिकारका रूपमा समेत लिन्छन् । स्वादिलो एवं पोषिलो खानाको परिकार खीरलाई स्वास्थ्यको लागि अमृतसमान मानिन्छ ।

आजको दिनमा खीर पकाई सबै परिवार जम्मा भएर खाने परम्परा छ । नेपाल कृषिप्रधान देश भएकोले कृषकहरूको रोपाईँ सकिएपछि खुसीयाली स्वरूप खीर खाने परम्परा परापूर्वकालदेखि नै मनाइँदै आइएको छ । खीरलाई पौष्टिक तत्वहरू धेरै भएको खानाका रुपमा मानिने चिकित्सकहरू बताउँछन् ।

खीर खानुका फाइदाहरू पनि धरै छन् । साउने झरीमा विभिन्न संक्रामक रोग लाग्ने गर्छ । त्यसको लागि रोग प्रतिरोधात्मक क्षमता हुने भएकाले पनि खीर खानु स्वास्थ्यकर मानिन्छ । खीरमा मिसाइने चामलमा अत्याधिक मात्रामा कार्बोहाइड्रेट पाइने कारण यसको सेवनले शरीरलाई शक्ति प्रदान गर्न मद्दत गर्छ ।

खीरको सेवनबाट शरीरमा चिल्लो पदार्थको मात्रा परिपूर्ति हुन्छ । खीरमा मिसाइने काजु बदाम किसमिसहरूमा प्रशस्त मात्रामा भिटामिन, मिनरल (खनिज) पाइन्छ । घ्यू हालेर खीर बनाउँदा घ्यूको मात्राले शरीरमा चाहिने फ्याटको मात्रालाई पूरा गर्छ । यसका साथै खीर नरम खाना भएको कारणले यो गर्मी मौसममा जस्तै बिरामीले पनि सहजै पचाउन सक्छन् । त्यस्तै गाईको दूधमा बनाइने खीरबाट प्रशस्त मात्रामा भिटामिन ‘ए’ पाइन्छ । यसमा साथै दूधमा बनाइने खीरमा प्रशस्त मात्रामा क्यालोरी पाइन्छ ।

खीर बच्चा, वृद्ध सबैलाई उपयुक्त खानेकुरा हो । तर, दूध र चिनी खान नहुने मान्छेले खीर खान नहुने बताइन्छ । ग्यास्ट्रिकका बिरामीले पनि खीर खाँदा सावधानी पु¥याउनुपर्छ । पाचन प्रणाली कमजोर भएको बेला चिल्लोरहित दूध र चामलबाट बनेको खीर खाँदा पाचन प्रक्रिया सहज हुन्छ ।

नेपाली समाजमा बालबालिकालाई अन्नप्राशन (पास्नी) मा सबैभन्दा पहिला खीर नै खुवाइन्छ । बुढाबुढी भएर अन्य खानेकुरा खान नसक्दा तागतिलो खानाका रूपमा पनि खीरकै नाम आउँछ । खीरमा क्याल्सियम, कार्बोहाइड्रेटलगायत विभिन्न तत्व पाइन्छ । खीरले बालबालिकादेखि वृद्ध वृद्धाको स्वास्थ्यलाई समेत फाइदा गर्छ । बालबालिकाको वृद्धि विकासमा पनि ठूलो मद्दत गर्छ भने बिरामी भएका वा शारीरिक रूपमा कमजोर भएकालाई पनि शक्ति प्रदान गर्छ ।

साउन १५ मा खीर खाने चलनले हाम्रो सांस्कृतिक महत्वलाई मात्र दर्साउँदैन, पारिवारिक जमघट र आफन्तहरुबीचको सामिप्यतालाई अझ प्रगाढ बनाउँछ । साउन १५ मा खीर खाने चलनजस्ता सांस्कृतिक परम्परा नै हाम्रो देशको मौलिक पहिचान पनि हो ।