काठमाडौँ– अर्थमन्त्री डा. प्रकाशशरण महतले मुलुकको अर्थतन्त्रबाट निराश हुनुपर्ने अवस्था नरहेको बताएका छन् । काठमाडौँको नयाँ बानेश्वरस्थित एभरेस्ट होटेलमा बिहीबार इन्स्टिच्युट फर स्ट्राटेजिक एण्ड सोसियो इकोनोमिक रिसर्च आईएसएसआरले आयोजना गरेको ‘साना राष्ट्रको क्षमता : प्रतिस्पर्धाको परख र नेपालको परराष्ट्र नीतिका प्राथमिकता’ विषयक विचार गोष्ठीलाई सम्बोधन गर्दै अर्थमन्त्री डा. महतले कोरोना महामारी र अन्तराष्ट्रिय परिवेशका कारण केहि प्रभाव परेपनि आर्थिक क्षेत्रबाट निराश हुनुपर्ने अवस्था नरहेको बताएका हुन् ।

कार्यक्रममा उनले अन्य मुलुकको धारणाका आधारमा नभई राष्ट्रिय हितका आधारमा परराष्ट्र नीति सञ्चालन गरिनुपर्ने बताए । कार्यक्रममा उनले मुलुकको आवश्यकता र क्षमताका आधारमा परराष्ट्र नीति निर्धारित हुनुपर्ने बतए । नेपाललाई सानो मुलुकको रुपमा परिभाषित गरिएकोप्रति असहमति जनाउँदै उनले छिमेकीको तुलनामा सानो भएपनि भूगोल र जनसङ्ख्याका आधारमा नेपाललाई सानो मुलुक भन्न नमिल्ने धारणा राखे । आर्थिक रुपमा सबल बन्न नसकेका कारण नेपाललाई सानो मुलुकको विशेषण दिइएको भन्दै उनले मुलुकको नेतृत्व, आर्थिक एवम् कूटनीतिक क्षमता बढाउनुपर्ने आवश्यकता रहेको बताए ।

उनले नीतिगत निर्णय परिपक्वका साथ नगर्दा आर्थिक क्षेत्रमा समस्या आएपनि सकारात्मक सम्भावनाहरु रहेको जिकिर गरे । मन्त्री महतले मुलुकमा सम्भावना नै नरहेको भन्दै नकारात्मक सोच राख्दा आत्मबल कमजोर हुने जिकिर गरे । आर्थिक विकास र रोजगारी सिर्जनाको प्रचुर सम्भावना भएकाले यसलाई सदुपयोग गर्ने भन्नेमा सबैले जोड दिनुपर्ने उनको भनाइ छ ।

कार्यक्रममा अर्थमन्त्री डा. महतले मुलुकमा भएको क्षमताको सदुपयोग हुन नसकेको बताउँदै आर्थिक रुपमा कसरी सबल हुने भन्नेतर्फ ध्यान केन्द्रित हुनुपर्ने बताए । उनले भने, ‘आर्थिक रुपमा मुलुक बलियो भए अन्तर्राष्ट्रिय स्तरमा पनि हाम्रो सम्मान बढ्छ ।’ अहिले जताततै कहीँ केही हुन्न भन्ने नकारात्मक र निराशावादी मानसिकताका कारण युवाहरु विदेशिने क्रम बढेको बताउँदै अर्थमन्त्री डा. महतले यसलाई चिर्दै सकारात्मक र आशावादी बहसको आवश्यकता रहेको औँल्याए ।

विदेशिएका नेपालीहरु पहिलो पुस्ताबाट दोस्रो पुस्तामा पुस्तान्तरण हुँदै गएको र विदेशमा रहेका दोस्रो पुस्ताका नेपालीहरुम विशाल क्षमता रहेको उनको भनाइ छ । उनले विदेशमा रहेका दोस्रो पुस्ताका नेपालीलाई आकर्षण गर्न ‘ब्रेन ड्रेन’ लाई ‘ब्रेन गेन’ कसरी गर्ने भन्ने विषयमा बहस आवश्यता रहेको चर्चा गरे ।

कार्यक्रममा अर्थमन्त्री डा. महतले अहिले मुलुक पैरवी र वकालतभन्दा पनि देखिने र महसुस हुनेगरी पूर्वाधार विकासको आवश्यकता रहेको उल्लेख गरे । उनले नेपालमा पर्यटन, सूचना प्रविधि, कृषि व्यवसायजस्ता क्षेत्रमा ठूलो सम्भावना र क्षमता रहेको बताउँदै यसका लागि पूर्वाधार विकास आवश्यक रहेकोमा जोड दिए । यसका लागि अन्तर्राष्ट्रिय समुदायको सहयोग आवश्यक रहेको उनको भनाइ छ ।

त्यस्तै, कार्यक्रममा बोल्दै पूर्वअर्थमन्त्री सुरेन्द्र पाण्डेले मुलुकको विकासका लागि सबै मित्रराष्ट्रहरुको सहयोग चाहिने बताए । उनले मुलुकमा शिक्षा क्षेत्रको विकास, औलो निवारणजस्ता अभियानमा अमेरिकाको भूमिका महत्वपूर्ण रहेको चर्चा गरे । उनले नेपालमा वाह्यका साथै आन्तरिक ऋण पनि बढ्दै गएको उल्लेख गरे । कार्यक्रममा उनले बजेटमा उल्लेख भएको अनुपातमा वाह्य ऋण २० प्रतिशत र अनुदान १५ प्रतिशतको हाराहारीमामात्रै आउने बताए ।

कार्यक्रममा उनले अध्ययनका लागि युवाहरुलाई विदेश जानबाट रोक्न मुलुकमै ठूला र स्तरीय विद्यालयको स्थापना हुनुपर्ने औँल्याए । अहिले करको भार धेरै भएका कारण नेपाली व्यापारीहरु चिनियाँ सामान किन्नका लागि भारत जाने गरेको अवस्था रहेको बताए ।

उनले अहिले एकातिर भारतले चामल निर्यातमा कर लगाएको र नेपालले पनि कृषिजन्य वस्तुमा भ्याट लगाएको एवम् अर्कोतर्फ आन्तरिक उत्पादन पनि अपेक्षाअनुसार नभएका कारण खानै नपाएर मान्छे मर्ने अवस्था आउने होइन भन्ने चिन्ता रहेको उल्लेख गरे । उनले अपेक्षाअनुसार राजश्व उठ्न नसकेका कारण यो आर्थिक वर्ष चुनौतिपूर्ण हुने जिकिर गरे ।

त्यसैगरी, कार्यक्रमलाई सम्बोधन गर्दै पूर्वअर्थमन्त्री जनार्दन शर्माले दुई ठूला मुलुकको बीचमा रहेको नेपालमा लगानी र विकासको अथाह सम्भावना हुँदाहुँदै पनि स्रोतको परिचालन हुन नसकेको टिप्पणी गरे । उनले मुलुकको अर्थतन्त्रलाई विकास गर्न नेतृत्व गम्भीर बन्नुपर्ने बताए ।

स्रोत परिचालनका लागि संरचनागत सुधार गर्न आवश्यक रहेको पनि उनले बताए । कोभिड महामारीलगायतका कारणले अमेरिकाजस्ता मुलुकमा शून्य प्रतिशत रहेको ब्याजदर अहिले तीन प्रतिशत पुगिसकेकाले लगानीको जोखिम रहेका नेपालजस्ता मुलुकमा विदेशबाट लगानी आउने अवस्था नरहेको धारणा राखे ।

कार्यक्रममा पूर्वअर्थमन्त्री शर्माले हाल नेपालको प्रयासभन्दा विदेशी आर्थिक कूटनीतिका कारणमात्रै मुलुकमा लगानी आइरहेको भन्दै नेपालको अर्थ कूटनीति मजबुत हुनुपर्ने बताए । नेपालको परराष्ट्र नीति सन्तुलित र असंलग्न हुनु महत्वपूर्ण रहेको उनको भनाइ छ । उनले मुलुकमा अथाह स्रोत भएपनि उपयोग हुन नसकेको धारणा राखे ।

उनले सगरमाथा, लुम्बिनीजस्ता क्षेत्रमा पर्यटनको प्रचुर सम्भावना रहेको र कैलाश मानसरोवर तीर्थयात्राका लागि हुम्लाको लिमीको नाका प्रयोग गर्नसके त्यसबाट पनि पर्यटन क्षेत्रमा उल्लेखनीय सुधार हुने बताए । विदेश गएका नेपालीले ठूलो परिमाणमा रेमिट्यान्स पठाएपनि त्यसको सदुपयोग हुन नसकेको उनको भनाइ छ ।

आईएसएसआरको आयोजना, स्वाती, सीईएसआईएफ, पीईआईको सहआयोजना एवम् एसिया फाउन्डेसनको सहयोगमा सञ्चालन भएको कार्यक्रममा एसिया फाउन्डेसनकी अन्तर्राष्ट्रिय विकास साझेदारीका लागि वरिष्ठ निर्देशक एन्थिया मुलाकालाले स्वागत मन्तव्य राखेकी थिइन् ।

त्यस्तै, वरिष्ठ पत्रकार अखिलेश उपाध्याय, अरनिको फाउन्डेसनकी सहसंस्थापक अनेका राजभण्डारी तथा एसिया फाउन्डेसनकी वरिष्ठ निर्देशक एन्थिया मुलाकाला सम्मिलित प्यानल डिस्कसनमा पिईआईका अनुराग आचार्यले सहजकर्ताको जिम्मेवारी निर्वाह गरेका थिए । कार्यक्रम दुई दिनसम्म सञ्चालन हुनेछ ।