काठमाडौँ– पूर्वसभामुख सुवासचन्द्र नेम्वाङको निधनपछि रिक्त बनेको इलाम क्षेत्र नम्बर–२ मा उपनिर्वाचनको माहाेल तात्न थालेको छ ।
निर्वाचन आयोगले वैशाखका लागि उपनिर्वाचनको तयारी गरिरहेको छ । यसका लागि दलहरूले आन्तरिक तयारी थालेका छन् ।

२०७९ को निर्वाचनमा निर्वाचित सुवासचन्द्र नेम्वाङको हृदयाघातका कारण गत भदौ २६ गते मृत्यु भएपछि यहाँ उपनिर्वाचनको तयारी थालिएको हो ।

इलाम–२ मा मुख्यरूपमा नेपाली कांग्रेस र नेकपा एमालेबीच यहाँ प्रतिस्पर्धा हुने देखिएको छ । तर, इलाम १ बाट निर्वाचनमा पराजित भएका नेकपा एकीकृत समाजवादीका सम्मानित नेता झलनाथ खनालले पनि यहाँ उम्मेदवारी दाबी गर्ने संकेत देखिएको छ ।

गत निर्वाचनमा एमाले नेता नेम्वाङले नेपाली कांग्रेसका उम्मेदवार डम्बरबहादुर खड्कालाई ११४ मतको झिनो अन्तरले हराएका थिए ।

एमालेको तयारी
नेकपा एमालेको एक महिना अगाडि बसेको जिल्ला कमिटी बैठकले उपनिर्वाचनबारे जथाभावी प्रचार गर्न तथा उम्मेदवारको सम्भावित नाम सार्वजनिक नगर्न भनेको थियो ।

एमाले जिल्ला कमिटीका एक नेताले खबरहबसँग भने, ‘उपनिर्वाचनको माहोल बिग्रने भएकाले केन्द्रबाट नै जथाभावी प्रचार तथा उम्मेदवारी खडा नगर्न ह्विप जारी भएको छ ।’

एमाले स्रोतले दिएको जानकारी अनुसार सुवास नेम्वाङका छोरा सुहाङ नेम्बाङलाई उम्मेदवारी बनाउने कुरा पार्टीभित्र गाइँगुइँ रूपमा चलेको छ । तर, यसबारे कुनै औपचारिक छलफल तथा सल्लाह नभएको एमाले जिल्ला अध्यक्ष तथा प्रतिनिधिसभा सदस्य महेश बस्नेतले बताए ।

बस्नेतले भने, ‘कसलाई उठाउने भन्ने निर्णय केन्द्र र जिल्लाको पार्टी संगठनले गर्छ, अहिले हामीले यो मान्छे नै हुन सक्छ भनेर भन्ने अवस्था छैन ।’

केन्द्रले जिल्लालाई नाम पठाउन भनेको खण्डमा पठाउने र केन्द्रले नै टिकट दिएको खण्डमा पनि ती उम्मेद्वारलाई आफूले साथ दिने बस्नेतको भनाइ छ ।एमाले जिल्ला कमिटीका एक नेताका अनुसार एमालेबाट सुहाङ नेम्वाङसँगै नरेन्द्र भट्टराई, गणेश बराल, उदय राई, बुद्धि खनाल, रवीन्द्र सुवेदी लगायतको नाम पनि चर्चामा छ ।

उनले भने, ‘अध्यक्ष ओलीजीले चाहनुभयो भने सुहाङलाई पनि टिकट दिने सम्भावना छ ।’

सुहाङ पेशाले कानुन व्यवसायी अधिवक्ता हुन् । तर, उनले राजनीतिक परिवारमा जन्मँदैमा आफूले अवसर पाउनैपर्छ भन्ने पक्षमा नरहेको र आफ्ना पिताको शीर निहुँरिन नदिने बताउने गरेका छन् ।

सुहाङलाई आउँला त जिम्मेवारी ?
एमाले सचिवालयका एक नेताका अनुसार सुहाङले पनि आफू उठ्ने इच्छा जाहेर गरेका छन् । पछिल्लो समय पिताको मृत्युपछि उनी इलाममा हुने हरेक पार्टीको कार्यक्रम र अभियानमा पुग्ने गरेका छन् ।

जिल्ला सचिवालयका ती नेताले भने, ‘उहाँलाई उम्मेदवार बनाए पनि जित्ने सम्भावना छ । तर, पार्टीमा लामो योगदान तथा खटेका नेताहरू पनि भएकाले सल्लाह गरेर मात्र अगाडि बढ्ने कुरा छ ।’

एमाले अध्यक्ष ओलीका नजिकका नेताका अनुसार सुहाङ र ओलीबीच निरन्तर छलफल र सम्वाद भइरहेको छ । यसले गर्दा अन्तिममा ओलीले सुहाङलाई नै टिकट दिने सम्भावना पनि छ ।

कांग्रेसको तयारी

नेपाली कांग्रेसले यतिखेर ‘समुदायमा कांग्रेस’ अभियान चलाइरहेको छ । यो अभियानका लागि केन्द्रले इलाममा कांग्रेस प्रवक्ता तथा प्रचार विभाग प्रमुख मीन विश्वकर्मालाई खटाएको छ ।

उननिर्वाचन हुने भएर पनि समुदायमा कांग्रेस अभियानमा यहाँ देउवाले आफू अनुकुलका नेता खटाएको कतिपयको बुझाइ छ ।कांग्रेस प्रवक्ता विश्वकर्माका अनुसार इलाममा बैशाखमा उपनिर्वाचन हुने भएका कारण ‘समुदायमा कांग्रेस अभियान’मा नेता कार्यकर्ताको उल्लेखनीय उपस्थिति देखिएको छ । यहाँका ४२ वडामा नै ‘समुदायमा कांग्रेस अभियान’मा उत्साह देखिएको उनको भनाइ छ ।

विश्वकर्माले खबरहबसँग भने, ‘यहाँ एउटै वडाको कार्यक्रममा ३ सय सम्म मानिसहरू आउनुहुन्छ । उपनिर्वाचन हुने भएकाले यो क्षेत्रमा विशेष रौनक छ ।’

नेपाली कांग्रेसले नेम्बाङसँग ११४ मतले हारेका कांग्रेस जिल्ला सभापति डम्बरबहादुर खड्कालाई नै दोहो-याउला कि भनेर धेरैले आकलन गरेका छन् ।

तर, एमालेले यहाँ सुहाङलाई टिकट दिए कांग्रेसले पनि युवालाई नै उठाउन सक्ने सम्भावना रहेको कांग्रेस नेताहरु बताउँछन् ।
कांग्रेस जिल्ला कार्यसमितिका एक नेताले खबरहबलाई भने, ‘खड्कालाई नदिने कि भन्नेमा देउवा पनि हुनुहुन्छ रे । तर यहाँ खड्काले जित्ने सम्भावना बढी छ । पहिला पनि धाँधली भएर हराइएको हो ।’

तर, यो पटक खड्काले छोड्ने संकेत देखाएका छैनन् । उनले भने, ‘मेरो त अधिकार नै हो । म त घाइते मान्छे हो । मैले केही भन्नुपर्छ र ? जसले टिकट पाए पनि कांग्रेसले जित्ने हो । मजबुत छ । सबै साथीहरूले साथ दिनुभएको छ ।’

तर, कांग्रेस उच्च स्रोतका अनुसार डम्बरलाई टिकट नदिएर अरू युवा तथा सिनियरलाई दिनुपर्छ भन्ने आवाज स्थानीय कार्यकर्ताहरुको छ ।
कांग्रेसबाट डम्बरसँगै टिकटको आंकाक्षा राख्नेमा नगेन्द्र कुमाल, भेषराज आचार्य, केशव थापा लगायत छन् । यसमध्ये कुमाल खड्का भन्दा जुनियर हुन् । केशव थापा भने ०७४ को निर्वाचनमा ११ हजारले एमालेका नेम्वाङसँग हारेका व्यक्ति हुन् । भेषराज आचार्य पनि २०७० को निर्वाचनमा ७ हजार मतले नेम्वाङसँग हारेका थिए ।

तर, उनीहरूले पनि अन्तिममा डम्बरलाई सहयोग गर्ने सक्ने नेताको भनाइ छ । कांग्रेसका ती नेताले भने, ‘डम्बरजीलाई तयार हुनुहोस् भनेर केन्द्रले भनिसकेको छ रे, तर एमालेले युवा उठायो भने त उहाँको साटो युवालाई नै दिनुपर्ला कि ?’

झलनाथको सम्भावना कति ?
नेकपा एकीकृत समाजवादीका अध्यक्षको गृहजिल्ला हो इलाम । यसअघि उनी इलाम–१ बाट निर्वाचन लड्दा एमालेका महेश बस्नेतसँग पराजित भएका थिए । खनाललाई कांग्रेस–माओवादी सहितको गठबन्धननले सहयोग गरेको थियो । तर, खनाल २ हजार ९ सय ५७ मतले पराजित भएका थिए । निर्वाचनमा पराजित भएपछि खनालले निर्वाचनमा धाँधली भएको भन्दै आपत्ति जनाएका थिए ।

यो पटक इलाम २ मा एमालेले टिकट दिए खनाल उठ्न सक्छन् भनेर धेरैले आकलन गरेका छन् । तर, यसबारे खनालले कसले टिकट दिन्छ र उठ्ने भन्नेतिर आफू नलागेको खबरहबलाई बताए । उनले भने, ‘यसको कुनै तयारीमा छैन ।’

इलाम १ मा गठबन्धन बनाएर लड्दा निर्वाचन हारेपछि खनाल र कांग्रेसका जिल्ला कार्यकर्ताहरुको सम्बन्ध राम्रो छैन । २०७९ को निर्वाचनमा उनलाई कांग्रेस इत्तर समूहले भोट नदिएको रिस खनालसँग छ ।

अहिले केन्द्रमा गठबन्धन नै भए पनि नेपाली कांग्रेसले आफ्नो भागमा परेको क्षेत्र खनाललाई दिने सम्भावना नभएको कांग्रेस जिल्लाका नेताहरूको भनाइ छ । तर, संसदमा छुटेका पूर्वप्रधानमन्त्रीलाई ल्याउनुपर्छ भनेर एकीकृत समाजवादीले गठबन्धनमा लविङ गर्न सक्ने केन्द्रका नेताहरु बताउँछन् । सप्तरीमा चुनाव हारेका जसपाका अध्यक्ष उपेन्द्र यादवलाई गठबन्धनले बाराबाट उपचुनाव जिताएर प्रतिनिधिसभामा ल्याएको छ ।

इलाम–२ को अंकगणित
प्रतिनिधि सभा निर्वाचन २०७९ मा एमाले भर्सेस गठबन्धनले चुनावी प्रतिस्पर्धा गरेका थिए । त्यसबेला एमालेका उम्मेदवार नेम्बाङले ३० हजार २० मत ल्याएका थिए भने गठबन्धनका तर्फबाट कांग्रेस नेता डम्बरबहादुर खड्काले २९ हजार ९०६ मत ल्याएका थिए । इलामका दुईवटै क्षेत्रमा गठबन्धनलाई हराउँदै एमाले उम्मदेवारहरु विजयी बनेका थिए । अहिले कांग्रेस एक्लैको मत ३१ हजार भएको सो पार्टीका नेताहरुको दाबी छ ।

गत चुनावको तथ्यांकलाई आधार मान्ने हो भने इलाम–२ मा एमाले एक्लैको मत ३० हजार छ । गठबन्धनतर्फ कांग्रेस, माओवादी र नेकपा एकीकृत समाजवादीको मत २९ हजार ९ सय छ । गत चुनावमा यहाँबाट मंगोल नेशनल अर्गनाइजेशनले १ हजार ३८० मत पाएको थियो भने रवि लामिछानेको राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टीले १ हजार ३६३ मत पाएको थियो । त्यस्तै, राष्ट्रिय जनमुक्ति पार्टीले १ हजार २६२ पाएको थियो ।

जिल्ला निर्वाचन कार्यालय इलामको तथ्याङक अनुसार २०७९ को निर्वाचनमा यहाँ १ लाख १५ हजार ३४२ मतदाता थिए । त्यसमध्ये ५९ हजार १३६ मत खसेको थियो । यहाँ १४ जना उम्मेदवारले प्रतिस्पर्धा गरेका थिए ।

जिल्ला निर्वाचन कार्यालय इलामका सूचना अधिकारी कृष्णबहादुर लिम्बूका अनुसार पछिल्लो मतदाता नामावली विवरण उपनिर्वाचन घोषणा भएपछि मात्र आउने छ ।

यता जिल्ला निर्वाचन अधिकारी देवीचरण फुँयलले निर्वाचन आयोगले निर्वाचनका बारेमा कुनै सूचना नदिएकाले अहिले इलाम २ को निर्वाचनबारे आफूले कुनै जानकारी नपाएको बताए ।

उनले भने, ‘वैशाखमै निर्वाचन हुने भए पनि हामी त तयारै छौँ । आधिकारिक निर्देशन आएको छैन । सामाग्री तिनै पुराना प्रयोग गर्दा हुन्छ । सीमित क्षेत्र भएकाले अगिल्लो निर्वाचनमा प्रयोग गरेका सामाग्री नै पर्याप्त हुन्छ । मतपत्र र केही सामाग्री मात्र चाहिन्छ ।’

उनका अनुसार मतपेटिका, छेकाबारा, म्याप, स्वतिक छापहरू जिल्ला निर्वाचन कार्यालयमा पुग्ने छ ।

आन्तरिक तयारीमा निर्वाचन आयोग

निर्वाचन आयोग वैशाखमा हुने निर्वाचनको आन्तरिक तयारीमा जुटेको छ । निर्वाचन आयोगका प्रमुख आयुक्त दिनेशकुमार थपलियाका अनुसार आगामी हप्ता नै यसको टुङ्गो लाग्छ ।

थपलियाले आउँदो हप्ता उपचुनावको प्रस्ताव प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल प्रचण्डसमक्ष राख्ने बताए । उनले खबरहबसँग भने, ‘तीनै तहको उपनिर्वाचन एकै पटक हुन्छ । विवरण संकलनको काम भइरहेको छ । कति बजेट र सुरक्षा लाग्छ, मतदाता नामावली अद्यावधिक गर्ने काम पनि हुन्छ । आउँदो हप्ता सबै तयारी गरेर सरकारलाई भेट्छौँ । त्यसपछि कुरा अगाडि बढ्छ ।’

हाल प्रतिनिधिसभातर्फ इलाम क्षेत्र नम्बर २ बाट निर्वाचित सांसद सुवास नेम्वाङको क्षेत्रमा उपनिर्वाचन हुने छ । यस्तै, सुदूरपश्चिममा असार ६ गते कानुनमन्त्री पृथ्वीबहादुर सिंहको सवारी दुर्घटनामा परेर मृत्यु भएको थियो । उनको क्षेत्र बझाङ १ क मा पनि उपनिर्वाचन हुने छ ।

यी सँगै स्थानीय तहका २३ क्षेत्रमा उपनिर्वाचन हुने आयोगले जनाएको छ ।