काठमाडौं– उपेन्द्र यादव नेतृत्वको जनता समाजवादी पार्टी (जसपा)को प्रथम राष्ट्रिय महाधिवेशन सोमबारदेखि जनकपुरमा सुरु हुने भएको छ । महाधिवेशनको सबै तयारी पुरा भएको जसपाले जनाएको छ ।

गत वैशाख २३ गते अशोक राईले जसपा विभाजन गरेपछि अध्यक्ष उपेन्द्र यादव कमजोर भएका बेला महाधिवेशन हुन लागेको हो । पार्टी विभाजनको चोट निको हुन नपाउँदै महाधिवेशन गरेर यादवले आफूलाई शक्तिमा फर्काउने कोशिश गरेका छन् ।

प्रतिनिधि सभामा जसपाका १२ सांसदमध्ये अशोक राई नेतृत्वको नवगठित जसापको पक्षमा ७ सांसद खुलिसकेका छन् । यस्तोमा अब यादवलाई साथ दिने सांसद ५ जना मात्रै छन् । पार्टी विभाजनले यादवलाई सत्ताबाट सडकमा पुर्याइसकेको छ ।

अहिले मधेस प्रदेश सरकारमा जसपाका १९ सांसद छन् । ती सबै राई नेतृत्वको जसपामा खुलिसकेका छैनन् । तर महाधिवेशनपछि केही सांसदहरु राई नेतृत्वको जसपामा खुल्ने तयारीमा छन् ।

महाधिवेशन हुँदै गर्दा उपेन्द्रले मधेसका कोही पनि सांसद तलमाथि नहुने बताइरहेका छन् । यदि यस्तो भएमा मधेसमा उपेन्द्र सोचेजति कमजोर हुने छैनन् ।

यदि मधेसमा विभाजनको असर नदेखिए २०८४ को निर्वाचनपछि आफूहरु पहिलो शक्ति भएर निस्कने दाबी यादवले गरेका छन् । तर निरन्तर विभाजन र दोहोरो निर्वाचन प्रणालीले यादवको सपना पूरा हुन मुस्किल छ ।

जसपा महाधिवेशन : २० हजार मान्छे उतार्ने, अशोक पक्षलाई नबोलाउने

केही समयअघि खबरहबसँगको कुराकानीमा उनले महाधिवेशनपछि जसपा अझै सशक्त भएर आउने दाबी गरेका थिए ।

‘महाधिवेशनपछि हामी अझै बलियो भएर आउँछौँ । दुईचार चराले गुड छोडेर जाँदा फरक पर्दैन । हाम्रो पार्टी मधेसी जनताको समस्या समाधान गर्न आएको हो । जनताको पक्षमा निरन्तर अग्रसर छ’, उनले खबरहबसँग भनेका थिए ।

यादवले महाधिवेशनपछि विभाजनको असर कम गर्न संगठन निर्माणलाई तीव्रता दिने योजना बताएका छन् ।

‘महाधिवेशनपछि हामी हाम्रा साथीहरू विभिन्न स्थानमा परिचालन गरेर हाम्रा कमिटीहरूलाई थप परिमार्जन गर्छौँ । साथीहरूलाई एकीकृत गर्छौँ’, उनले भने ।

राजनीतिक यात्रा

यादवले २०३२ सालबाट राजनीति थाले । नेपाल कम्युनिस्ट पार्टीका संस्थापक पुष्पलाल श्रेष्ठ समूहको अनेरास्ववियु हुँदै २०३५ सालमा कम्युनिस्ट पार्टीको सदस्य भए । उनी २०३६ सालबाट राजनीतिमा सक्रिय भएको बताउँछन् । त्यसपछि उनी तत्कालीन एमाले महासचिव मदन भण्डारीबाट दीक्षित भए ।

पुष्पलाल समूहका अध्यक्ष साहना प्रधान र मनमोहन अधिकारीसमेत आवद्ध नेकपा मार्क्सवादीमा रहेका बेला २०४६ सालको जनआन्दोलनमा यादव विराटनगरबाट पक्राउ परे प्रजातन्त्र फर्किएपछि रिहा भए । ०४८ सालमा माले र मार्क्सवादी मिलेर एमाले बनेपछि सुनसरी–४ बाट विजय गच्छदारविरुद्ध निर्वाचन लडे, तर पराजित भए ।

०५० सालमा मदन भण्डारीको निधनपछि उनको राजनीतिले अर्को मोड लियो । उनले खबरहबसँगको कुराकानीमा मदनको निधन नभएको भए आफूले एमाले नछाड्ने बताए ।

त्यसपछि उपेन्द्रले २०५४ सालमा गैरसरकारी संस्था मधेसी जनअधिकार फोरम नेपाल गठन गरे । त्यही फोरमबाट २०६३–०६४ मा मधेस आन्दोलन सुरु भयो । २०६४ माघ २ गते माइतीघरमण्डलमा उनले अन्तरिम संविधान जलाए । त्यसपछि उनी माओवादीमा आवद्ध भए ।

मातृका यादव र सुरेश आले दिल्लीमा गिरफ्तार परेका थिए । उनलाई तत्कालै रिहा गरेपछि माओवादीले नजिकबाट नियालिरहेको थियो । तर उनले माओवादी छाडेर मधेसी जनाधिकार फोरम नेपालबाटै राजनीति अगाडि बढाए ।

कसरी एक्लिए ?

मधेस आन्दोलनको बलमा उचाइमा पुगेका उपेन्द्रलाई साथ दिँदै जेपी गुप्ता, विजयकुमार गच्छदार, शरदसिंह भण्डारी पनि जोडिए । तर संविधानसभाको दोस्रो चुनावसम्म उनीहरुले यादवलाई छाडिसकेका थिए ।

सुरुमा एमाले, त्यसपछि माओवादीमाको राजनीतिबाट उदाएका उपेन्द्र यादव २०६४ सालको मधेस आन्दोलनमा मधेसी जनअधिकार फोरम मार्फत अग्र पङ्क्तिमा देखिए । त्यसबेला मधेसी जनअधिकार फोरम एनजिओ मात्र थियो, तर मधेस आन्दोलनको नेतृत्व गरेर राष्ट्रिय राजनीतिमा उदायो ।

२२ जेठ २०७२ मधेसी जनअधिकार फोरम नेपाल र अशोक राई नेतृत्वको संघीय समाजवादी पार्टी नेपालबीच एकीकरण भयो । त्यसपछि संघीय समाजवादी फोरम नेपाल बन्यो । २०७६ साल वैशाखमा डा. बाबुराम भट्टराई नेतृत्वको नयाँ शक्ति र यादव नेतृत्वको संघीय समाजवादी फोरमबीच एकता भयो ।

जसपा महाधिवेशनमा को को हुँदैछन् सहभागी ?

तर माओवादीबाट आएका भट्टराई र यादवबीच राजनीतिक विचार र मुद्दा नमिल्दा एक अर्कोसँग खुसी भएनन् । त्यसपछि भट्टराई र यादवको विवाद उत्कर्षमा पुग्यो । ३१ असार २०७९ मा यादवलाई पनि भट्टराईले छाडे । त्यसपछि यादव र राईले जसपा नेपाललाई निरन्तरता दिए ।

संसद्का खेलाडी

यादवले २०४८ मा एमालेबाट सुनसरी ४ मा प्रतिनिधिसभा चुनाव हारे । २०६४ को पहिलो संविधानसभा चुनावमा मोरङ ५ र सुनसरी ५ दुवैबाट जिते । तर संविधानसभाको दोस्रो चुनावमा मोरङमा हारे, उता सुनसरीबाट झिनो मतले जिते ।

०७४ मा सप्तरी २ बाट निर्वाचन जितेका थिए । तर ०७९ सालमा भने सप्तरी २ बाटै उनी जनमतका डा. सीके राउतसँग हारे । राउतले उनलाई १८ हजारभन्दा बढी मतान्तरले हराए । राउत ३५ हजार ४२ मतसहित विजयी हुँदा यादव १६ हजार ९६९ मतमा रोकिएका थिए ।

त्यसपछि उनीहरू एक अर्कोलाई सहन नसक्ने स्थितिमा छन् । राउतले जितेपछि यादवलाई संसदीय राजनीतिमा बलियो झट्का लाग्यो ।

तर यादव चुप बसेनन् । बारा क्षेत्र नम्बर २ बाट विजयी जसपा नेता रामसहायप्रसाद यादवलाई उपराष्ट्रपति बनाएर ०८० वैशाखमा भएको उपनिर्वाचनमा उपेन्द्र संसदमा फर्किए । उनलाई तत्कालीन सत्ता साझेदार कांग्रेस, माओवादी र एकीकृत समाजवादीले साथ दिएर जिताए ।

त्यसपछि उनले प्रचण्डको साथ छोडेका थिएनन् । तर प्रचण्ड नेतृत्वको सरकार कांग्रेससँग मिलेर ढाल्न खोजेको थाहा पाएपछि अशोक राईले पार्टी विभाजन गरेर सत्ताबाट बिदा गरिदिए ।

पुराना र नयाँको मिलेन साथ

उपेन्द्र सरकारबाट बिदा हुनुपर्ने थाहा पाएपछि मधेस प्रदेश सरकार जोगाउने खेलमा लागे तर उनी सफल पाएनन् ।

उनले बूढानीलकण्ठ गएर कांग्रेस सभापति शेरबहादुर देउवा, नेकपा एकीकृत समाजवादीका अध्यक्ष माधवकुमार नेपाल र लोसपाका अध्यक्ष महन्त ठाकुरलाई भेटेर सहयोग गर्न भनेका थिए ।

तर उनलाई कसैले साथ दिएनन् । मधेसका मुख्यमन्त्री सरोजकुमार यादवले पद गुमाए । अहिले मधेसमा जनमतका सतिश सिंह मुख्यमन्त्री बनेका छन् ।

लोसपा अध्यक्ष महन्थ ठाकुरलाई पनि भेटेर आफूलाई सहयोग गर्न भनेका थिए । तर ठाकुरले पुराना कुरा सम्झाएर यादवलाई सहयोग गर्न तयार भएनन् ।

लोसपाका एक नेताले भने, ‘हामीलाई त्यसबेला धोका दिएको भुलेका छौनौँ । उहाँसँग जान सक्दैनौँ ।’

२०७७ मा महन्थ ठाकुर र राजेन्द्र महतो नेतृत्वको राष्ट्रिय जनता पार्टी तथा उपेन्द्र नेतृत्वको जनता समाजवादी पार्टीबीच एकता भएको थियो । त्यसबेला पार्टीको नाम जनता समाजवादी राखेर अगाडि बढेका थिए तर २०७८ भदौमा ठाकुर र महतो लगायतले पार्टीबाट बाहिरिनु पर्ने अवस्था आयो । उपेन्द्रले एकलौटी पेलेर अघि बढेपछि उनीहरु बाहिरिन बाध्य भए ।

यता गौर हत्याकाण्डकै समयदेखि साथमा रहेका विजय गच्छदार पनि उपेन्द्रबाट छुटिएका नेता हुन् । उनी अहिले कांग्रेसमा छन् ।

लोसपा छाडिसकेका राजेन्द्र महतो पनि उनलाई साथ नदिने पक्षमा छन् । ‘म उहाँहरूबाट दिक्क भएर एउटा अभियानमा लागिसकेको छु । उहाँहरूले केही चेत्नुुभयो कि भन्ने लागेको छ,’ महतोले भने ।

वैशाखमा नयाँ पार्टीमा जोडिएका उपेन्द्रका पुराना विश्वास पात्र नवलकिशोर शाह सुडी पनि अब उनलाई कसैले काँध नहाल्ने बताउँछन् ।

‘उहाँलाई हामीले जस्तोसुकै परिस्थितमा साथ दियौँ । अब कसैले काँध हाल्न सक्दैन’, उनले भने ।

मधेसमा नयाँ शक्तिका रूपमा उदाएको सीके राउत नेतृत्वको जनमत पार्टीले पनि उपेन्द्रको राजनीतिक करिअर धरापमा पारेको विश्लेषकहरु बताउँछन् ।

जनमत अध्यक्ष सिके राउत उपेन्दले अब पहिले जस्तो मधेसको राजनीतिमा प्रभाव नपार्ने बताउँछन् । उपेन्द्रको कामबाट मधेसका जनता दिक्क भइसकेको जनमतको दाबी छ ।

जनमत अध्यक्ष राउत कुनै पनि हालतमा उपेन्द्रको साथ नलिने बताउँछन् । उनले खबरहबलाई भने, ‘हामी त मधेस बनाउन आएका हौँ । हामी जनताको सेवक हौँ । कहाँ मधेस सक्ने नेताहरूलाई कुर्छौं र ?’

एमाले छाडेर आमजनता पार्टी खोलेका प्रभु साह पनि उपेन्द्रको पक्षमा नरहने बताइरहेका छन् । मधेसी दलका नेताहरू उपेन्द्रसँग सहकार्य नगरेर उनलाई गलाउने पक्षमा छन् ।

उपेन्द्रको पार्टीको भविष्य

उपेन्द्रको शक्ति विस्तारै कमजोर भएको निष्कर्ष धेरैको छ । उनी अवसरवादमा फसेका कारण पार्टी र जनताको विश्वास कमजोर भएको राजनीतिक विश्लेषक झलक सुवेदी बताउँछन् । उनी नेपाली राजनीतिका खेलााडी यादवलाई पछिल्लो पार्टी विभाजनले उपेन्द्रलाई ठूलो धक्का लगेको बताउँछन् ।

सुवेदी भन्छन्, ‘उपेन्द्रजीको राजनीति सकिएको छैन तर उहाँलाई केही घाटा भएको छ । मधेसको शक्ति ओरालो लाग्ने आँकलन भने गर्न सकिन्छ ।’

उनले अगाडि थपे, ‘यसका लागि उपेन्द्रजीले पनि आफूकेही सुधार गर्नु जरुरी छ । जनतामा आशा जगाउन सक्नुपर्छ । पहिलेको जस्तो उहाँको क्रेज महाधिवेशनपछि पनि हुँदैन ।’

०८४ को विश्लेषण अहिले नै गर्न उचित नभएको भन्दै उनले बताए । उपेन्द्रले पार्टीलाई समूहिकताको भावनामा डोर्याउन यो फुटले पाठ सिकाएको सुवेदी बताउँछन् ।

यस्तै अर्का राजनीतिक विश्लेषक तुलानारायण साहले मधेस राजनीतिमा रहेका कुनै पनि पार्टी एक हुन नसकेको बताए ।

उनले भने, ‘सीमान्तकृत आन्दोलनमा रहेका पार्टी एक हुन सकेको देखिँदैन । भर्खरै महन्थ ठाकुर र राजेन्द्र महतोको पनि लडाइँ देखियो । सीमान्तकृत आन्दोलनको धारमा पार्टी बन्नै सकेका छैनन् ।’

उनले नागरिक उन्मुक्ति पार्टीको पनि विवाद सम्झिँदै भने, ‘उपेन्द्रजी को पार्टी फुट्यो, तर उपेन्द्रलाई छाडेर पार्टी बनाएकाहरूले पनि त फुटाएका फुटायै छन् ।’

महेन्द्र यादव, राजकिशोर यादव, विजय गच्छदार लगायतको उदाहरण दिँदै साहले उनीहरूले अवसर पाउँदा पनि केही गर्न नसकेको बताए ।