काठमाडौं – नेपाल राष्ट्र बैंकले यो दशैंमा नयाँ नोट वितरण नगर्ने जानकारी दिइसकेको छ । दशैैंमा नयाँ नोट वितरण नहुने भएकाले सुकिला नोटले काम चलाउन आग्रह नै गरेको छ ।

बहुसांस्कृतिक देश भएपनि धेरै नेपालीहरूले मनाउने दशैंलाई राज्यले विशेष महत्व दिँदै आएको छ । जसकारण राष्ट्र बैंकले पनि दशैंलाई मध्यनजर गर्दै नयाँ नोट छाप्ने र वितरण गर्ने गरेको थियो ।

तत्कालीन राजा त्रिभुवन र राणा प्रधानमन्त्री जुद्धशमशेरका पालामा वि.सं. २००२ मा नेपालमा पहिलो बैंक नोट जारी भएको थियो । नोट प्रयोग शुरु भएको ७९ वर्षदेखि मुख्यतः विजयादशमीका दिन टिकाटालोमा दक्षिणास्वरुपः कट्कटिएका नयाँ नोट दिने चलन छँदैछ ।

तर, यस पटकको दशैंमा भने सो प्रक्रियाले निरन्तरता नपाउने भएको हो । जसकारण यो दशैंमा खर्च व्यवस्थापन लगायत टिका लगाउने क्रममा पुरानै सुकिला नोटले काम चलाउनुपर्ने भएको छ ।

केही वर्षयता चलेको अभ्यास हेर्दा भने खासगरी शहरीया जीवनमा बैंक नोट भन्दा पनि डिजिटल कारोबार अभ्यास बढ्दैछ । हाल अधिकांश शिक्षित युवासँग डिजिटल भुक्तानी पहुँच भएका भएका कारण यो अभ्यास क्रमशः भुक्तानी शैली नै बन्न थालेको छ । दैनिक उपभोग्य सामग्री तथा बस्तु तथा सेवा खरिद–बिक्रीमा डिजिटल कारोबारको अभ्यास बढ्दो छ ।

त्यसैले अहिलेको दशैंमा नयाँ नोट नपाइने अवस्थालाई पनि ख्याल गरेर टिका लगाउँदा दक्षिणाको डिजिटल कारोबार गर्ने कि ! टिका लगाउँदा नोट वा सिक्का लेनदेनको साटो डिजिटल दक्षिणा देशका मुख्यतः ग्रामीण भूभागमा पक्कै अप्ठ्यारो वा नौलो हुनसक्छ ।

तर, डिजिटल कारोबारको अभ्यास गरेकाहरूले यसपटकको दशैंमा डिजिटल दक्षिणा सुरु गरिदिँदा अर्को वर्षदेखि यसले निरन्तरता पाउन सक्छ ।

‘अभ्यास नगरेकालाई पनि क्यूआर दिन सकिन्छ’

डिजिटल कारोबार नगर्ने वृद्धवृद्धाहरूले पनि कुनै न कुनै बैंकमा खाता खोजेका हुन्छन् । सरकारले सामाजिक सुरक्षा भत्ताका लागि बैंक खाता अनिवार्य गरेकाले वृद्धवृद्धाहरू बैंकिङ पहुँचमा पुगेका हुन् ।

डिजिटल कारोबारको विषयमा जानकारी नभएका, तर बैंक खाता भएका आफ्ना आमाबुवा तथा हजुरबुवा हजुरआमाहरूको लागि छोराछोरी वा नातिनातिनाले दशैंको दक्षिणा जम्मा गर्न क्यूआर प्रिन्ट गरेर ल्याइदिन सक्छन् । साथै खाता नखोलेकाहरूका लागि पनि बैंक खाता खोलेर क्यूआर प्रिन्ट गरेर दिन सकिन्छ ।

सामान्यतयाः दशैंमा ठूलाबडासँग टिका थापेपछि उनीहरूलाई दक्षिणा दिने चलन धेरै समुदायमा भएको पाइन्छ । त्यसैले उनीहरूको नाममा प्रिन्ट गरेर ल्याएका क्यूआरमा नाम लेखिदिएर टिका लगाउने स्थलमा राखिदिएपछि सबैले त्यहाँ सजिलै दक्षिणा जम्मा गर्दिन सक्छन् ।

त्यस्तै पछिल्लो केही वर्षयता धेरैको घरमा आफ्ना साना नानीबाबुहरूको नाममा बैंक खाता खोल्दिने र बचत गर्ने प्रचलन पनि बढ्दै गएको छ । त्यसरी खाता खोलिएका नानीबाबुरूको खाताको क्यूआर यो दशैंमा प्रयोग गर्न सकिन्छ । जसले गर्दा साना नानीबाबुहरूले पनि टिका थाप्दा आफ्नो क्यूआर देखाएर दक्षिणा लिन सक्छन् ।

अन्य बैंक तथा भुक्तानी प्रणालीबाट नियमित कारोबार गर्नेहरूलाई भने क्यूआरबाट दक्षिणा लिन र दिन कुनै गाह्रो विषय बन्दैन । किनकी उनीहरू त्यसमा अभ्यस्त भैसकेका छन् ।

त्यसैले यसपालिको दशैंमा राष्ट्र बैंकले नयाँ नोट नदिएको अवस्थालाई हामीले अर्थतन्त्रमा नै सकारात्मक प्रभाव पार्नेगरी दक्षिणामा समेत डिजिटल प्रयोगलाई अगाडि बढाउन सक्छौं ।

किन छापेन राष्ट्र बैंकले नयाँ नोट ?

राष्ट्र बैंकले सुकिला नोट केन्द्रीयदेखि सबै बैंकहरूमा समेत साट्न पाइने जनाएको छ । सधैँका दशैंमा नयाँ नोट प्रकाशन गर्दै आएको राष्ट्र बैंकले केही कारण देखाउँदै यो दशैंमा नयाँ नोट नछाप्ने निर्णय गरेको प्रवक्ता रामु पौडेलले बताएका छन् ।

पछिल्लो समयमा डिजिटल कारोबार बढ्दै गएको र नयाँ नोटको मागमा कमी आएको दाबी गर्दै पौडेलले छापिएका नोटहरू प्रयोगमा आउन छाडेकाले नयाँ नोट छाप्नुपर्ने आवश्यकता नदेखिएको बताए ।

‘छापिएका नोट एकपटक मात्रै प्रयोग भएपछि राष्ट्र बैंकमा फर्किएर फेरि नजाने क्रम बढ्दै छ, जसले गर्दा नयाँ नोट छाप्ने आवश्यकता देखिएको छैन’, पौडेलले खबरहबसँग भने । छपाइ खर्चको कारण पनि नयाँ नोट नछापिएको, तर त्यो नै कारण मुख्य नभएको उनले बताए ।

गत वैशाख १९ गते पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’ नेतृत्वको मन्त्रिपरिषद् बैठकले १०० रुपैयाँको नोटमा नेपालको चुच्चे नक्सा सहितको तस्बिर राख्ने निर्णय गरेको थियो ।

तर, आवश्यकता र मागका कारणहरूका आधारमा राष्ट्र बैंकले भने तत्काल बजारमा नयाँ नोट नल्याउने निर्णय गर्दा चुच्चे नक्सा सहितको नयाँ नोटका लागि नेपालीले अझै केही समय प्रतीक्षा गर्नुपर्ने भएको छ ।

यो पनि-

राष्ट्र बैङ्कले दसैँमा नयाँ नोट नसाट्ने, सुकिला नोट दिने