काठमाडौं– आहानै छ, भुसको आगो बाहिर देखिँदैन, भित्रभित्रै सल्किरहन्छ । भुसको आगो रापले तातेर भित्रभित्रै सल्किएर सकिन्छ । भुसको आगोको धुँवाले निस्सासिने, रापले पोल्ने गर्छ । तर, आगो भने खरानीमा परिणत भएपछिमात्रै देखिन्छ । यस्तै भुसको आगो एमालेभित्र पनि सल्किएको छ तर बाहिर भने देखिइसकेको छैन । पार्टीभित्र असन्तुष्टि बढ्दा पनि अध्यक्ष केपी शर्मा ओलीको कार्यशैली र एकलौटीविरुद्ध कसैले बोल्ने आँट गरेका छैनन् ।

कम्युनिस्टहरुले अन्तरविरोधलाई पार्टीको जीवन ठान्छन् । अन्तरविरोध नै भएन भने कम्युनिस्ट पार्टी जीवन्त रहन सक्दैन र एउटा जीवन्त पार्टीभित्र वैचारिक अन्तरविरोध अर्थात ‘दुईलाइन संघर्ष’ अनिवार्य शर्त हो भन्ने कम्युनिस्ट पार्टीका नेताहरु बताउने गर्दछन् । यो सिद्धान्तलाई मान्ने हो भने एमालेभित्र अहिलेको वैचारिक अन्तरविरोध वा दुईलाइन संघर्ष के हो ? जबकि माधव नेपाल समूह बाहिरिएपछि एमालेभित्र अन्तरविरोध समाप्त भएजस्तो देखिएको छ ।

तथापि यतिबेला ओली समूहभित्रै अन्तरविरोध बढेको र नयाँ गुट जन्मिन लागेको देखिएको छ । त्यसो त कम्युनिष्टहरुले नै भन्ने गरेका छन् – अन्तरविरोध हरेक चिजमा हुन्छ । अन्तरविरोध सार्वभौम र निरपेक्ष हुन्छ । एउटा अन्तरविरोधको समाधान हुनेवित्तिकै नयाँ अन्तरविरोध जन्मिइहाल्छ ।

माधव नेपाल समूह बाहिरिएपछि एमालेभित्र अन्तरविरोधको समाधान भएझैं देखिएको थियो । ओलीको विकल्पमा अर्को नेता नहुँदा त्यहाँको आगो निभेजस्तै देखिएको थियो । तर, पछिल्लो समय ओली समूहका नेताहरूसमेत प्रधानमन्त्री ओलीसँग असन्तुष्ट देखिन थालेका छन्  । यसले गर्दा ओली समूहभित्रै अन्तर्विरोध देखापरेको छ ।

भिन्नमतको अन्त्य 

माधव नेपाल समूह एमालेमै रहँदा ‘ओली भर्सेस माधव’ का नाममा एमालेभित्र दुईलाइन संघर्ष चलेको थियो । माधव नेपाल र झलनाथ खनालहरु बाहिरिएपछि पनि ‘१० भाइ’ नेताहरु फरकमत सहित एमालेमै रहे, जसलाई पार्टीभित्रको फरक विचारका रुपमा हेरियो ।

माधव नेपाल टिममा रहेका भीम रावल, अष्टलक्ष्मी शाक्य, युवराज ज्ञवाली, घनश्याम भुसाल, गोकर्ण विष्ट, योगेश भट्टराई, भीम आचार्य, सुरेन्द्र पाण्डे र रघुजी पन्तले तेस्रो धार बनाएर १० बुँदे सहमतिका आधारमा पार्टीमै बस्ने निर्णय गरे । तर, उनीहरूलाई भूमिकाविहीन बनाइएको गुनासोसहित भुसाल माधव नेपाल नेतृत्वको नेकपा एकीकृत समाजवादीतिर गए । भुसालले ०७९ को निर्वाचनमा एमालेबाट टिकट पाएनन् ।

एमालेमा  संस्थापन पक्षको विकल्पका रुपमा हेरिएकामध्ये एक नेता एवम् तत्कालीन उपाध्यक्ष भीम रावल १० औँ महाधिवेशनमा अध्यक्ष पदमा उठेका थिए । तर, आफूलाई चुनौती दिएपछि रावलसँग ओली रिसाए । त्यसपछि अहिले उनलाई पार्टीमा भूमिकाविहीन बनाइएको छ । रावलले पनि भुसालले जस्तै चुनावमा टिकट पाएनन् । पार्टीमा कुनै जिम्मेवारी नदिएपछि उनी अहिले एमालेमा भूमिकाविहीन छन् । उनी ०७९ को निर्वाचनदेखि नै निष्कृय बसेका छन् ।

आफूविरुद्ध उभिनेलाई ओलीले कुनै न कुनै रुपमा जिम्मेवारविहीन बनाउने कारण पनि नेताहरू आफूमाथि आउन सक्ने खतराको हिसाब गरेरै औपचारिक रुपमा बोल्न चाहँदैनन् । यो कुरा रावलले पटक–पटक भन्दै आएका छन् ।

एमालेमै रहेका नेताले पनि अझै ओलीको फरक व्यवहार सहनु परेको नेताहरू बताउँछन् । एमाले उपाध्यक्ष शाक्यलाई ओलीले हस्तक्षेपकारी र निर्णायक भूमिका दिएका छैनन् । उनी पार्टी उपाध्यक्ष भए पनि निष्कृय जस्तै छिन् । अध्यक्षले गतिलो भूमिका नदिएको विषयमा उनी पनि खुलेर बोल्न चाहन्नन् ।

यस्तै उपाध्यक्ष ज्ञवालीलाई पनि ओलीले बेवास्ता गरेका नेताहरू बताउँछन् । पार्टी सचिव तथा ताप्लेजुङबाट निर्वाचित योगेश भट्टराईको नाम पछिल्लो पटक मन्त्री बन्ने सूचीमा भएर पनि अन्तिममा ओलीले काटिदिएका थिए । दौरासुरुवाल लगाएर आउन खबर गरिसकेको अवस्थामा भट्टराईले मन्त्री बन्न पाएनन्, जिल्लिए । तर यसबारे भट्टराई बोल्न तयार छैनन् ।

०७९ पछि एमाले तीन पटक सरकारमा गए पनि १० बुँदेअघि नै नेपाललाई छाडेर एमालेमै रहेका उनले जिम्मेवारी दिएका छैनन् । यसअघि पाएको भूगोलको जिम्मेवारी पनि खोसिएको छ ।

ओलीकै समर्थक रहेका नेताहरू महेश बस्नेत, सूर्य थापा, सचिवद्वय छविलाल विश्वकर्मा, पद्मा अर्याल, उपमहासचिव प्रदीप ज्ञवाली, वरिष्ठ उपाध्यक्ष ईश्वर पोख्रेल र महासचिव शंखर पोख्रेल पनि पछिल्लो समय कुनै न कुनै समस्यामा छन् । तर उनीहरू कोही बोल्न तयार छैनन् ।

नेपाली कांग्रेससँगको गठबन्धनपछि पनि ओलीको एकल निर्णयले पार्टी तहसनहस हुने चिन्ता नेताहरूमा छ । सरकारले गति नलिएको विषयमा उपमहासचिव ज्ञवालीले पछिल्लो समय ओलीलाई भेटेर नेताहरूको असन्तुष्टिका स्वर सुनाएको स्रोतले दाबी गरेको छ ।

ओलीको अलोकप्रियता बढ्दै गएपछि नेताहरू विकल्पको खोजीमा छन् । तर विकल्प के त ? ओलीको विकल्पका रुपमा पूर्वराष्ट्रपति विद्या भण्डारीलाई हेरिएको छ । तर उनलाई एमालेको राजनीतिमा फर्किन सजिलो छैन । ओलीको विकल्प ठानेरै एमाले संस्थापन समूहकै धेरै नेता भण्डारी निवास धाइरहन्छन् ।

तर भण्डारीलाई एमालेमा सक्रिय बनाउने विधि र उपाय अहिलेसम्म भेटिएको छैन । बालकोट धाएर ओलीलाई रुझाउने नेताहरू बुढानीलकण्ठस्थित भंगाल धाइरहे पनि भण्डारीलाई एमालेमा फर्काउन कम्तीमा ११ औँ महाधिवेशन कुर्नुपर्ने हुन सक्छ । ११ औँ महाधिवेशनमा भण्डारी एमालेको नेतृत्वमा फर्किने कोसिसका लागि छलफलमा रहेको स्रोतहरूले बताएका छन् ।

विवाद

संयुक्त राष्ट्रसङ्घको महासभाबाट फर्केको केही घण्टा नबित्दै गत असोज १४ गते बालुवाटारमा प्रधानमन्त्री ओली र भाटभटेनी सुपरमार्केटका मालिक मीनबहादुर गुरुङबीच भेट भयो । प्रधानमन्त्रीलाई भेट्न मीनबहादुर श्रीमतीसहित बालुवाटार पुगेका थिए ।

प्रधानमन्त्रीसँगको भेटमा गुरुङ दम्पतीले कीर्तिपुरस्थित आफ्नो १० रोपनी १४ आना जग्गा एमालेको मुख्यालय बनाउन दिने निर्णय सुनाए ।

उनीहरूले एक वर्षभित्र आफैँ भवनसमेत बनाएर हस्तान्तरण गर्ने प्रतिबद्धता जनाए । दशैँकै बेला भवन शिलान्यास गर्ने सल्लाह भयो । त्यसको विरोधमा एमाले नेताहरू रावल, केन्द्रीय सदस्य बिन्दा पाण्डे र उषाकिरण तिम्सिनाले सार्वजनिक रुपमै असन्तुष्टि जनाए ।

त्यसपछि उनीहरूलाई एमालेले स्पष्टीकरण सोध्ने निर्णय ग¥यो । तर, यो सर्वोच्च अदालतले हस्तक्षेप गरिदिएपछि ओलीले तीन नेतामाथि कारबाहीको डन्डा चलाउन पाएका छैनन् । त्यहीकारण अहिले उक्त स्पष्टीकरण अलपत्र छ । पार्टी सचिवालय बैठकमा उपाध्यक्ष ज्ञवाली र शाक्यले यसबारे टिप्पणी गरेका थिए । तर उनीहरू बाहिर बोल्न सकेका छैनन् ।

जग्गा दानको विषयमा ओली पक्षीय नेताहरू पदम गिरी, प्रमुख सचेतक महेश बर्तौला, उपमहासचिव ज्ञवाली, सचिव अर्याल, शिक्षा मन्त्री विद्या भट्टराई र पूर्वमन्त्री विमला राई पौडेल लगायत नेताहरू पनि असन्तुष्ट छन् । तर उनीहरू सार्वजनिक रुपमा बोल्न तयार छैनन् । अनौपचारिक कुराकानीमा उनीहरू सबैले कुनै विमत्ति नरहेको जवाफ दिएका छन् ।

सरकारले गत असोजको बाढी पहिरोपछि उद्दार र राहतको काममा नतिजामुखी काम गर्न नसक्दा पनि ओली आलोचनामा परेका छन् । त्यसबेला काम गर्न नसक्ने एमाले र कांग्रेस दुवै दलका मन्त्रीहरू नै फेनुपर्ने दबाब पनि बढिरहेको छ ।

यस्तै, काठमाडौं महानगरपालिकाका मेयर बालेन्द्र शाहसँग प्रधानमन्त्री जस्तो मान्छे भिडेको भन्दै आलोचना भइरहेको छ । यसबारे एमाले नेताहरूले पनि असन्तुष्टि जनाएका छन् । पहिले आफैंले गृहमन्त्री बनाएका राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टीका सभापति रवि लामिछानेलाई राजनीतिक प्रतिशोध साँधेको आरोप पनि ओलीलाई छ ।

यता कांग्रेस सभापति शेरबहादुर देउवा र परराष्ट्रमन्त्री आरजु राणा देउवाको मात्रै कुरा सुनेर निर्णय गर्न थालेको आरोप पनि लागिरहेको छ। सरकारले गर्ने निर्णयबारे पार्टीभित्र कुनै छलफल नगरे कुराले पनि एमाले नेताहरूमा असन्तुष्टि देखिएको छ ।

ओलीनिकट मानिने संघीय संसद्का प्रमुख सचेतक महेश बर्तौला पार्टी र सरकारका निर्णय सल्लाहमै हुने गरेको तर्क गर्छन् । उनी एमालेलाई हानी पु¥याउने र प्रगतिमा डाहा गर्नेहरूले अनावश्यक हल्ला चलाएको दाबी गर्छन् । सञ्चार तथा सूचना प्रविधिमन्त्री पृथ्वी सुब्बा गुरुङ पनि ओलीबारे प्रश्न गर्ने नेता हुन् । उनले गण्डकीको मुख्यमन्त्री हुँदा पनि ओली प्रधानमन्त्री रहेका बेला संघीय सरकारलाई चुनौती दिने गरेका थिए । तर अहिले उनी पनि एमालेमा कुनै अन्तर्विरोध नभएको बताउँछन् ।

अन्तर्विरोध कहाँसम्म जान्छ ?

एमाले नेतृत्वसँग अरु नेताको अन्तर्विरोध तत्काल सतहमा देखिने सम्भावना छैन । तर भविष्यमा यसले कम्युष्ट सिद्धान्त र विचारधाराकै मूल्य मान्यतालाई तहसनहस गर्ने अवस्था आउन सक्ने राजनीतिक विश्लेषक हरि रोक्का बताउँछन् ।

‘यो कुरा भन्न गाह्रो हुन्छ । एमाले लामो समयदेखि अराजनीतिक बन्दै गएको छ । विशेषतः नेकपा विभाजनपछि अध्यक्षसँग टक्कर गर्न सक्ने नेता पार्टीमा नभएकाले एमालेमा वैचारिक स्वर निमोठ्ने काम भएको छ’, उनी भन्छन्, ‘विचार, सिद्धान्त र निष्ठा एमालेले बिर्सिएको हो कि ? जस्तो भएको छ । या त व्यवस्थापन कला नभएको हो भन्ने प्रश्न उठेको छ’

राजनीतिक संस्कृति र संस्कार हराएकाले एमाले अहिले सत्ताका लागि जोसँग पनि मिल्न थालेको बताउँछन् । ‘राजनीतिक संस्कार र संस्कृति हराएर कति बेला कोसँग मिल्ने, कतिबेला कोसँग मिल्ने भइरहेको छ । मुख्य कुरा एमालेको नेतृत्व र यसका नेताहरूले सिंगो भविष्यलाई नै सत्ता र सनकका भरमा अराजनीतिक बनाउँदै लगेका छन्’, उनले थपे, ‘कहिले कांग्रेससँग मिल्छ, कहिले राप्रपासँग मिल्छ । कोसँग मिल्दा फल पाइन्छ भन्ने तहमा मात्रै गएको छ । जनताको कुरा पटककै सुनेको छैन । राजनीतिक विचारधारा र कार्यक्रमसँग मिल्ने कुरा पटक्कै छैन ।’

उनले विवादित व्यक्तिबाट जग्गा लिएको र नयाँ शक्तिहरूप्रति असहिष्णु देखिएको विषयलाई पनि एमालेको नीति सिद्धान्तविपरीत भनेका छन् ।

‘मीनबहादुर कानूनको घेरामा भएको व्यक्ति भएकाले प्रधानमन्त्री जस्तो मान्छेले जग्गा दान लिएर एमालेको सिद्धान्त र मूल्यलाई मारिएको छ’, उनले भने, ‘पार्टीमा केही मतान्तर देखिए पनि बाहिर नआएकाले नेताहरू पनि गलत काममासमेत ओलीलाई साथ दिएर बस्नु कम्युनिस्ट सिद्धान्तविपरीत हो । पार्टीमा वैचारिक र वैकल्पिक धारका नेताहरूको अवसान भएको छ । यसले पार्टीप्रति जनताको दृष्टिकोण र आस्था मारेर जान्छ ।’

पार्टीको विमति बाहिर ल्याउने आँट भएको नेतालाई ओलीले देख्न नसक्ने हुँदा नेतृत्वको विचारमा वैचारिक बहस नगरेको रोक्का बताउँछन् ।

‘उनीहरू स्वार्थमा हिँडेको प्रस्ट छ । तर यो गलत हो । यसले पार्टीको भविष्य र जनताको कुरालाई कुण्ठित गर्छ । वैकल्पिक र वैचारिक धारले त नेताका गलत कामविरुद्ध बोल्ने आँट गर्नुपर्थ्यो नि । खैत एमालेमा त्यो नेता ?’, उनले भने, ‘राजनीतिमा रहे पनि एमाले विचार धारा नआएपछि त्यो खासमा नेता हुँदैन । एमालेमा जुनखालको असन्तुष्टि छ, यो बाहिरिएको दिन पार्टी निक्कै गिरिसकेको हुन्छ । ११ औँ महाधिवेशनुभन्दा केही महिनाअगाडि हेर्नुस्, एमाले कि बन्छ कि त अधोगतिको दिशामा निरन्तर झर्छ । पछिल्लो समय एमालेमा वैचारिक र वैकल्पिक धारका नेताको अवसान भएको छ । यो ठिक होइन, यसले पार्टीलाई हानी गर्छ ।’

कतिपय नेताहरू पार्टीमा अन्तर्विरोध नभएको भन्दै कम्युनिस्ट पार्टीमा यस्ता कुरा सामान्य रहेको तर्क गर्छन् । एमाले उपमहासचिव विष्णु रिमाल अध्यक्ष ओलीसँग कसैको अन्तर्विरोध नभएको तर्क गर्छन् । सरकार राम्रो चलेको देखेर केही व्यक्तिले अनावश्यक हल्ला गरेको दाबी उनको छ ।

‘सरकार ढल्छ भने तर सरकार मज्जाले चल्यो । अब अपराधी र ठगहहरू पक्रिने काम सुरु भएको छ । यो सबै एमाले र ओलीले राम्रो काम गरे भनेर हल्ला फैलाएका हुन्’, रिमालले भने, ‘यस्तो भइरहन्छ । हाम्रो अध्यक्ष पार्टीको निर्णयभन्दा बाहिर जानु भएको छैन । सबै सल्लाहमै हुन्छ ।’

११ औँमा भेटिएला ओलीको विकल्प ?

एमालेको ११ औँ महाधिवेशन विधानअनुसार ०८३ मंसिर दोसा्रे साता गरिसक्नु पर्छ । संवैधानिक व्यवस्थाअनुसार विशेष परिस्थितिमा ६/६ महिना गरी थप एक वर्ष सार्न पाइने व्यवस्था पनि छ । एमालेले महाधिवेशनबारे कुनै निर्णय गरेको छैन । ओलीनिकट नेताहरूका अनुसार ०८४ को निर्वाचनपछि मात्रै ओलीले महाधिवेशन गर्ने तयारी गरेका छन् । यसो हुँदा ०८४ को निर्वाचनपछि महाधिवेशन गरे पनि उनलाई अध्यक्षमा टक्कर दिने नेताका रूपमा पूर्वराष्ट्रपति भण्डारी र नेता रावलबाहेक अरू देखिँदैनन ।

पछिल्लो समय ओलीसँग असन्तुष्ट भण्डारी टिममा खुलिरहेका छन् । तर विगत हेर्ने हो भने ओली र भण्डारी एकै समूहका हुन् । त्यहीकारण नेताहरूले भण्डारीलाई पनि ढुक्कले भरोसा गर्न सकेका छैनन् । रावल पनि चुपचाप पार्टीमा सक्रिय छन् । यस्तोमा अहिलेसम्म यी दुईबाहेक ओलीलाई टक्कर दिने अरु नेता देखिएका छैनन् ।