काठमाडौं – एकेडेमी अफ मोसन पिक्चर्स आर्टस् एन्ड साइन्स ‘एएमपीएएस’का अनुसार डकुमेन्ट्री सर्ट फिल्म भनेको व्यक्ति, विषय, तथ्य र घटनामा आधारित भिडियो सामाग्री हो ।

एएमपीएएसको मापदण्डअनुसार डकुमेन्ट्री सर्ट फिल्मले भिडियो अभिलेखको समेत काम गर्न सक्नुपर्छ । यसको हालको नियमअनुसार ४० मिनेट भन्दा बढी लामो भिडियो सामाग्रीलाई डकुमेन्ट्री सर्ट फिल्म मानिदैन ।

यद्यपि डकुमेन्ट्री सर्ट फिल्मको उद्देश्य दर्शकलाई कुनै विशेष समस्या, घटना वा मुद्दामा गहिरो रूपमा सोच्न र बुझ्न प्रेरित गर्नु हो । विभिन्न संस्थाले यसको छुट्टाछुट्टै मापदण्ड राखेका छन् ।

विश्वकै अभ्यास हेर्दा  फिचर फिल्म, सर्ट फिल्म र डकुमेन्ट्रीको तुलनामा डकुमेन्ट्री सर्ट फिल्म कम बन्छन् । नेपालमा डकुमेन्ट्री सर्ट फिल्म निकै कम बन्छन् । कम बनिरहेका यस किसिमका भिडियो कहाँ र कसरी देखाउने ? यसका मेकर्सहरु दोधारमा छन् ।

‘रित्तो गाउँ’ र ‘लापत्ता सन्तान’ दुई डकुमेन्ट्री सर्ट फिल्म लेखन र निर्देशन गरेका रामजी ज्ञवाली भन्छन्, ‘यस्ता सामाग्री दर्शकलाई देखाउनका लागि मञ्चको आवश्यक छ ।’

ज्ञवालीका अनुसार प्रशारणको उपयुक्त माध्यम नहुँदा धेरै दर्शकले यस्ता सामाग्रीबारेमा थाहा पाएका छैनन् । थाहा पाउने पनि हेर्न पाएका छैनन !

उनी भन्छन्, ‘मेरो अघिल्ला दुई डकुमेन्ट्री सर्ट फिल्म हेर्न दर्शकले विशेष शो नै कुर्नुपर्छ । अथवा विशेष च्यारिटी शो गरेर हेर्न सकिन्छ । व्यवसायिक हिसाबले यो बाध्यता हो । युट्युबमा राखेर त्यति प्रभावकारी देखिन्न ।’

डकुमेन्ट्री सर्ट फिल्म खोज र तथ्यमा आधारित हुने भएकाले निर्माणको काम चुनौतिपूर्ण हुने उनको अनुभव छ ।

ज्ञवालीका अनुसार उनले निर्माण गरेको ‘रित्तो गाउँ’ त्रिभुवन विश्वविद्यालयका डा. उद्धव सिग्देलको खोजका आधारमा निर्मित डकुमेन्ट्री सर्ट फिल्म हो । यस सामाग्रीले रित्तिएको गाउँको कथा पेस गर्छ ।

लापत्ता सन्तान वुवा आमालाई वृद्धाआश्रम छाडेर वेपत्ता हुने कथामा आधारित छ । ज्ञवाली भन्छन्, ‘डकुमेन्ट्री सर्ट फिल्म तथ्यमा आधारित भएका हुनाले शक्तिशाली सन्देश प्रवाह हुने सम्भावना बढ्दो हुन्छ । सोही कारण पनि मेरो इच्छा धेरै नेपालीलाई यस्ता सामाग्रीसँग परिचित गराउने हो ।’

विद्यमान विषय समेट्दा थप प्रभावकारी हुने र यस्ता सामाग्रीबाट प्रवाह हुने सन्देशले सम्बन्धित पक्षलाई सजग हुन सहयोग पुग्ने उनको बुझाइ छ ।

तेस्रो प्रोजेक्टका रुपमा युवा पुस्ता केन्द्रित ‘द साइलेन्स टुर’ निर्माण गर्दैछन् । यो पनि डकुमेन्ट्री सर्ट फिल्म हो ।

साइलेन्स टुरबारे उनी भन्छन्, ‘अहिलेको युवा पुस्ता मानसिक समस्याबाट गुज्रिएको विषयलाई मैले उठान गर्न खोजेको हुँ । रिसर्चको काम भइरहेको छ ।’ ज्ञवाली भन्छन्, ‘भिडियो मार्फत देशभित्रको कथा विश्वासिलो तरिकाले पर्दामा देखाउने मेरो पहिलो प्राथमिकता हो ।’

ज्ञवालीले केही सर्ट फिल्म र केही म्युजिक भिडियो निर्माणसमेत गरेका छन् । १ दशक लामो सञ्चारकर्मलाई छोडेर उनी फिल्म निर्माणमा लागेका हुन् ।