चार दशकभन्दा लामो योगदान दिएका पूर्वउपाध्यक्ष डा. भीम रावल बुधबारदेखि नेकपा एमालेबाट निकालिएका छन् । खासगरी चितवनमा भएको दशौँ महाधिवेशनमा अध्यक्षका लागि केपी शर्मा ओलीसँग भिडेदेखि उनी किनाराकृत हुन थालेका थिए । एमालेमा किनाराकृत भएका रावल सुदूरपश्चिम र कर्णालीमा एक्लै आफ्ना गतिविधि गरिरहेका थिए । तर, एमालेले श्रृंखलावद्ध दर्जनौँ आरोप लगाउँदै संगठित सदस्यता खोसिसकेको छ । यस्तो अवस्थामा उनीसँग माधवकुमार नेपाल नेतृत्वको एकीकृत समाजवादीमा जाने, नयाँ पार्टी खोल्ने र केही समय मौन बस्नेसहितका विकल्प छन् । विकल्पका केही सम्भावनाबीच अब रावलले के गर्लान् ? एमालेले गरेको कारबाहीबारे उनको प्रतिक्रिया के छ ? यिनै सन्दर्भ वरिपरी रहेर खबरहबका लागि ज्ञानु घिमिरेले गरेको संवाद यहाँ प्रस्तुत गरिएको छ ।

यहाँलाई एमालेले पार्टीबाट निकालेको छ, अब के गर्ने योजना बनाउनुभएको छ ?

यो केपी ओलीजीको निरंकुश तानाशाही र स्वेच्छाचारी निर्णय हो । यो देशको संविधान, पार्टीको विधान र सिद्धान्तसँग मिल्दैन । यस विषयमा लोकतान्त्रिक न्यायप्रेमी जनताले आवाज ओकल्ने छन् । मैले पाँच दशकसम्म देशको सर्वोपरि हितका लागि, न्यायका लागि, सुशासनका लागि, समृद्धिका लागि जुन आवाज उठाइएको छ । अहिले राष्ट्रको पक्षमा उठाएको आवाज उनको लागि सह्य हुन सकेन । उनले पदको लागि जोसँग र जुनसुकैसँग खाइरहने बाटो लिए । त्यो बाटो पनि एमालेको मान्यताप्रतिकूल थियो । उनले आफूले गर्ने मनपरीबारे कोही पनि बोल्न नसक्ने बनाए । महाधिवेशनमा पनि आफू एकछत्र तानाशााहका रूपमा रहन सकियोस् भन्ने आशयबाट अघि बढे । मैले जनता र देशको सर्वोपरि हित, न्याय र अधिकारको लागि ५० वर्ष अगाडिबाट काम गरेँ । त्यस क्रममा म अविचलित रहेँ । म अहिले पनि दृढ र अविचलित छु । आगामी दिनमा कसरी जाने भन्ने विषयमा जनता, कार्यकर्ता र शुभेच्छुक, वृद्धिजीवी सबैका धारणा सुनेर तय गर्नेछु ।

यहाँले स्पष्टीकरणको जवाफ दिनुभएन रे ! जिल्ला पुगेर अलग्गै भेला गर्नुभयो रे ?

महाधिवेशनमा किन उठिस् भन्ने पनि प्रश्न हुन्छ र ? कायकर्तालाई किन भेटिस्, देशका विभिन्न भागमा किन पुगिस् ? भन्ने अधिकार कहाँबाट आयो ? म जस्तो देशको शिक्षित मान्छे, कानुनको क्षेत्रमा काम गरेको मान्छेलाई किन अध्यक्षमा उठेको भन्ने भए केपी ओली किन उठेको त हिजो झलनाथ खनाल र माधव नेपालविरुद्ध ? त्यसको पनि जवाफ हुन्छ ? त्यस कुराको औचित्य छैन । त्यसैले जवाफ नदिएको हो । उहाँहरूले भन्नुपर्‍थ्यो नि त, मैले बोलेको कुराले देश र जनताको कहाँ अहित गर्‍यो ? पार्टीको कुन कानुनले मेरो पहल अनैतिक भयो ? उनीहरूले जस्तो मैले कहाँ अपराधीलाई संरक्षण गरेँ । फैजदारी अभियोग लागेकाहरूलाई सांसद बनाएकोमा स्पष्टीकरण त केपी ओलीले दिनुपर्‍थ्यो नि ?

महाधिवेशनमा ओलीविरुद्ध किन उठिस् भनेर पनि प्रश्न गरिएको थियो र ?

हो त, मलाई जग्गाको विषयमा स्पष्टीकरण सोधिएन नि ! मलाई त ओलीविरुद्ध किन उठिस् भनेर सोधिएको हो । मैले जे आवाज उठाए पनि पार्टीको हितमा उठाएको थिएँ । महाधिवेशनमा पनि मेरो क्षमताअनुसार उठेको थिएँ नि । तर मविरुद्ध भोट नगर्न कयौँ खर्च गरियो । आफूचाहिँ कम्युनिस्ट भनेर गफ दिने मार्क्सवादी, लेनिनवादी भनेर गफ दिने । अनि मुद्दा परेको मान्छेसँग, खोला किनारको बैकमा राखेको जग्गामा लगेर पार्टीलाई हाल्ने ?

उसो भए बिन्दा पाण्डे र उषाकिरण तिम्सिनाले ठीक कुरा उठाउनु भएको हो ?

बिन्दाजी र उषाजीले ठीक कुरा उठाउनु भएको हो नि । उहाँहरू त नयाँ पुस्ताको पढेलेखेको, बुझेको सबैसँग जोडिएको नेतृत्व हुनुहुन्छ । पार्टीमा उहाँहरूको योगदानको कदर खै । कांग्रेसले त फरक विचारको सम्मान गर्छ नि । तर, एमाले र ओली किन वैचारिक अवसानको डिलमा पुगेको ? त्यसमा सुरेन्द्र पाण्डे र गोकुलजीले पनि कुरा उठाउनु भएको थियो । उहाँहरूले एमाले ट्रयाकबाहिर जान लाग्दा यसो नगरौँ है भन्न नपाउने ? फरक विचार र फरक मतको सम्मान खै ? लोकतन्त्र भन्ने अनि शासन चाहिँ राजाको राणाकोभन्दा कडा लाद्न खोज्ने ? मलाई पनि आफ्ना कुरा किन गरेको पार्टीबारे टिप्पणी किन गरेको रे ? केपी शर्मा ओलीको निरंकुशताकै लागि बहुदल आएको हो त ? खासमा अहिले मेरो पक्षमा जनता र पार्टी उभिन थालेपछि ठूलो भाग खान पाइएन भनेर आत्तिएका हुन् ।

यहाँ देशभर डुल्नुभयो, यहाँको पक्षमा माहोल पनि देखियो । त्यहीकारण आफूलाई हटाएको भन्ने यहाँको कुरा हो ?

हो, साथीहरू आत्तिएर यसो गरेको भन्ने सुनिन्छ । अस्ति एमालेले गरेको दुई दिने कार्यशालामा पनि आफूविरुद्ध नबोल्न भनेको कुरा त यहाँहरूकै मिडियाले लेखेका थिए नि । मेरो पक्षमा माहोल बनेपछि आत्तिएर मान्छेहरू चिसो बढेसँगै काँपेको काँप्यै भए ।

अब ११ औँ महाधिवेशनसम्म पर्खने कि ?

एमालेमा रहने कुरा अब रहेन । पार्टी सदस्यबाट निकालेपछि एमालेमा रहिँदैन । एमाले पनि एमाले रहेन बा’माले भयो । बा मात्रै लेख भनेर यो उर्दी जारी भएको हो । किनभने अब उनले बा भन्ने युटुब च्यानल चलाएर मलाई समर्थन गर भनिसके त । यो कहाँ एमाले रह्यो ? यो त बा’माले भयो । मार्क्सवादी, लेनिनवादी होइन यो । बा’माले हो यो । अब म त्यसकारण रहने त कुरै भएन । तर अरू सङ्गठन निमार्ण गर्ने कुरा के गर्ने कसो गर्ने भन्ने कुरा म सम्पूर्ण देश र जनता कार्यकर्ताको भावना नागरिकहरू, देशभक्तहरू, यो राष्ट्रको हित चाहने व्यक्तिहरूको विश्लेषण गरेर अगाडि बढ्ने हो । विचारको कुरा जहाँ छ, त्यसमा म अटल र अडिग छु ।

उसोभए एमाले कुन दिशामा पुगेको हो त ?

विचारको स्खलन त एमालेका महासचिव पदमा बसेकाले, केपी ओलीले गरिसके । उनकै इशारामा होला यो भएको । दुई पार्टी मिलेर खानुपर्छ भनेर लागे । यो मार्क्सवाद, लेनिनवाद भन्ने कुरा त काम अर्काे भइसक्यो नि । नभए अहिले केपी ओलीले जो मान्छे लिएर हिँडिरहेका छन् । यसले कहाँचाहिँ संविधानले परिकल्पना गरेको अर्थतन्त्र र समाजवाद आउँछ र ? पक्कै पनि आउँदैन । यो त सबै कुराबाट च्यूत गरियो नि । ओलीले पार्टी खाडलमा पुर्‍याए ।

तर बाहिर कुराचाहिँ एमालेकी पूर्वउपाध्यक्ष विद्या भण्डारी र भीम रावल मिल्नुपर्छ । उहाँहरू मिल्नुभयो भने एमाले छुट्टै दिशामा जान्छ भन्ने छ नि ?

विचारको अवसान भयो । पार्टी नीति सिद्धान्तविपरीत भयो । म त एमालेमा सदस्यबाट हटाएपछि रहने कुरा भएन । मैले हिजो यो निर्णय नआएसम्म पनि अभिव्यक्ति दिँदा म एमालेको सदस्य हो । एमाले छोड्ने मेरो कुनै आशय छैन भनेर इमानदारीसाथ बोलेको थिएँ । तर केपी ओलीले आफूलाई कसैले पनि आलोचना नगरुन् भनेर यो कारबाही गरेको हो । अब मैले एमालेको नेत्तृत्व गर्ने कुरा रहेन, किनकि म त्यसको सदस्य नै छैन । ओलीको नेतृत्व भविष्यमा पराजित होला, नहोला त्यो पछिको कुरा भयो । म आफूचाहिँ देश र जनताप्रतिको निष्ठामा अडिग छु । सल्लाह र छलफल त उहाँहरूसँग पनि हुन्छ ।

उसो भए पूर्वराष्ट्रपतिसँग यहाँको कुरा भएको छैन ?

मेरो उहाँसँग यसबीचमा केही कुरा भएको छैन । पहिला उहाँसँग भेटेर कुरा भएको हो । तर पछिल्लो समय छैन । परिस्थिति भर्खरै विकसित भएका कारण पनि समय आउला । उहाँप्रति मेरो सम्मान र सद्भाव छ । मलाई उहाँसँग कुनै गुनासो छैन । किनकि उहाँ पार्टी घाटामा जाओस्, अवसान होस भन्ने पक्षमा हुनुहुन्न जस्तो लाग्छ । उहाँ पनि त मदन भण्डारीको शिक्षाबाट दीक्षित मान्छे हो ।

अर्को कुरा, यहाँ एकीकृत समाजवादीमा पनि जान लाग्नुभएको भन्ने छ ?

यदि यो सोचेका हुन् भने उनीहरूको कुश्तिच आशय हो । म जान खोजेको होइन । साथीहरूले शुभेछुकले गए हुन्थ्यो भन्ने गर्नुभएको होला । म कार्यकर्ताबीचमा गएर महाधिवेशनमा होमिएँ भने प्रतिस्पर्धा गर्न सक्दिनँ होला भनेर पार्टी नेतृत्वले कु–प्रचार गर्न लगाइएको हो । मेरो त्यस्तो कुरा थिएन । म कतै पनि जान्न ।

पछिल्लो समय एमालेका नेताहरूले भेटेका थिए ?

भएन । बरु मैले नै सचिवालयका केही नेतालाई फोन गरेँ । केप ओलीनिकट मान्छेलाई पनि फोन गरेर देश बचोस्, सही दिशामा जाओस् भनेको थिएँ । के हो पनि भनेर सोधेको थिएँ । छलफल गर्नु उचित हुन्छ । विभिन्न प्रकरण आइरहेका छन् । छलफल गर्नुपर्छ नि पनि भनेको थिएँ, तर केही पनि भएन । मैले यतिका वर्ष पार्टीको नेतृत्व गरेकाले कमसेकम यो देशको शक्ति एक होस भन्ने धारणा थियो । तर, ओलीको स्वेच्छाचारी, तानाशाही र निरंकुश प्रवृत्तिले यो कुरालाई पनि स्वीकार्न सकेन ।

अब केन्द्रीय कमिटी बैठकले यो निर्णय उल्ट्यायो भने एमालेमा फर्किनुहुन्छ ?

म केन्द्रीय कमिटी बैठकमा पनि जान्न । किनकि म एमालेको सदस्य नै नरहेपछि त्यहाँ जाने कुरा भएन । केन्द्रीय कमिटीले के गर्छ, कसो गर्छ, त्यो त्यहाँ रहनेहररूको कुरा भयो । तर, म केन्द्रीय कमिटीमा जाने कुरा नै भएन । जुन पार्टीको अध्यक्षले मेैले गरेको राष्ट्रियको हितको कुरा सुन्न चाहनु भएन भने अब केन्द्रीय कमिटीमा सदस्य नभएको मान्छेलाई त्यहाँ गएर कुरा राख्न दिने सोच्न सकिँदैन । त्यहाँका साथीहरूले कुरा उठाएमा म उहाँहरूलाई सम्मान गर्छु । उठाउनु भएन भने पनि मेरो सम्मान र सद्भाव छँदैछ । उहाँहरू कतिपय मैले नै प्रशिक्षित गरेका साथीहरू हुनुहुन्छ । उहाँहरूले जे गरे पनि एमालेको राजनीति देश र जनताको लागि मैले यो कुरा गरेको हो । म कुनै व्यक्तिका धाकधम्की, दमनबाट हटेर राष्ट्रविरुद्ध गरिएका कु–कृत्यलाई जनताबीचमा लान पछि हट्दिनँ ।

उसो भए यहाँका शुभचिन्तकहरूलाई के भन्नुहुन्छ ?

मप्रति सद्भाव राख्ने शुभेच्छुक र देशलाई माया गर्ने राष्ट्रलाई आर्थिक, राजनीतिक सुरक्षाको दृष्टिकोणबाट जोगाएर लानुपर्छ भन्छु । केपी ओलीले जसरी पार्टीलाई बामालेमा परिणत गरे, त्यो कुराविरुद्ध उत्रनुस् र राष्ट्रको सर्वोपरि हिततर्फ अगाडि बढ्नुहोस् भन्छु । राजनीति भनेको कुनै व्यक्ति विशेषको लागि होइन । यो देशको लागि हो । यो परिवर्तन राष्ट्रका लागि हो । आज जनता देश छाडेर जाँदै छन् । देश परनिर्भरतिर गइसक्यो । त्यसैले गम्भीर रूपमा आवाज दिऊँ, म त्यो आवाजमा आवाज दिन तयार छु भनेर आव्हान गर्न चाहन्छु ।

उसो भए अब के गर्नुहुन्छ ?

म सबै अग्रज साथीहरू बुद्धिजीवीसँग सल्लाह गरेर निर्णय लिन्छु । फारक दिशामा जान्छु, देश बचाउँछु । सबैको मान्य हुने पार्टी खोल्न पनि सकिन्छ । तर म हतार गर्दिनँ । आत्तिन्न । पार्टी खेलिहाल्नु भनेर त सुझाव आइरहेका छन् । तर म सबैको सल्लाहमा काम गर्छु । देशवासीले खोल्नुपर्छ भनेर दबाब दिनुभयो भने खोल्नु पनि पर्छ । तर, त्यो पार्टी वास्तविक कम्युनिस्ट बन्छ ।

यहाँले क्षेत्रीय पार्टी पनि खोल्दै हुनुहुन्छ भन्ने चर्चा छ नि ?

म क्षेत्रीयतामा विश्वास गर्दिनँ । मलाई देशभरका साथीहरूले उहाँहरूको आवाज उठाउने व्यक्तिका रूपमा लिनुभएको छ । यसलाई म सम्मान गर्छु । म क्षेत्रीय पार्टी खोल्दिनँ ।

अन्तिममा एमालेका सचिवालय र केन्द्रीय कमिटीका साथीहरूले पनि यहाँलाई साथ दिनुभएको छ ?

उहाँहरूसँग सम्पर्क छैन अहिले । तर, देश र जनतालाई जोगाउन जरुरी छ । पार्टीले आफ्नो सिद्धान्त र लक्ष्य छोडिसक्यो । अपराधी, विचौलिया र बुद्धि नभएका व्यक्तिको सहारामा पार्टी नचल्ने भनेर उहाँहरू पनि आउन सक्नुहुन्छ । आफ्नो स्वार्थ पूरा गर्न देश जतासुकै जाओस् भन्नुभयो भने त फरक कुरा हो । तर एमालेमा त्यस्ता व्यक्ति हुनुहुन्न जस्तो लाग्छ । म देशभर जान सक्छु । जनता र मेरा साथीहरूको कुरा बुझ्ने छु । सबैलाई सम्मान गर्छु ।