धनगढी– अनमी रेखा कट्टेलले साप्पाटा स्वास्थ्य चौकीमा काम गर्न थालेको नौ वर्ष बित्यो । यो अवधीमा उनले पाँच जना आमालाई बाटोमै सुत्केरी गराएकी छिन् । उनी २०७५ सालदेखि स्वास्थ्य चौकीमा करार सेवामा कार्यरत छिन् । करिब तीन सय बढीले स्वास्थ्य चौकीमा आएर सुत्केरी सेवा लिएको देखिन्छ, ती मध्ये पाँच जनालाई बाटोमै गराएको उनको भनाई छ ।

कट्टेल साप्पाटाकी स्थानीय हुन् । बाजुराको स्वामिकार्तिक खापर गाउँपालिका- १ बर्कु उनको घर हो । स्वास्थ्य चौकी पुग्न धेरै गाउँ टाढा छन् । कुनै टोलबाट दुई घण्टा बढीको पैदल यात्रा गर्नु पर्छ । गाउँमा पुगेको सडक हिउँदका केही महिना मात्रै चल्छ । सडक चलेका बेला पनि सबैले सहज रुपमा जीप र सवारी साधन पाउन सक्दैनन् । पैदल यात्रा बाहेक अर्को विकल्प स्थानीयका लागि छैन ।

अब त बानी नै परिसक्यो, जसले पनि बोलाउने मलाई नै हो, जानै पर्छ, खबर आउने बित्तिकै गाउँमै पुग्ने गरेको शुक्रबार मात्रै बाटोमै एक शिशुलाई र आमालाई उद्धार गरेकाे कट्टेलले बताइन् । बोकेर ल्याउँदै गर्दा बाटोमै सुत्केरी भएपनि पाँचैजना आमा र शिशुलाई सकुशल उद्धार गरेको अनुभव उनीसँग छ ।
 
रेखाले शुक्रबार १८ वर्षीया सुचना दमाईलाई बाटोमै सुत्केरी गराएकी हुन् ।  बालविवाह गरेकी सूचनाको त्यो पहिलो बच्चा हो । आठ पटक चेकजाँच गरिसकेकी थिइन् । स्वास्थ्यकर्मीले साउन १९ गतेको मिति दिएका थिए । उनी त्यही अनुसार पारिवारिक तयारीमा थिइन् । उनको गाउँबाट स्वास्थ्य चौकी पुग्न करिब डेढ घण्टा बढी लाग्छ ।

तयारीमा बसेकी सुचनालाई शुक्रबार बिहान एकाएक पेट दुखे जस्तो हुन थाल्यो । उनले आफ्नी सासु र नजिकका आफन्तलाई जानकारी दिइन् । हतारमा छिमेकीसहित सासुले बुहारी सुचनालाई लिएर स्वास्थ्य चौकी तर्फ हिँडिन् ।

बाटो लागेलगत्तै उनीहरूले स्वास्थ्य संस्थामा फोन गरे । रेखाले उठाइन् र खबर पाए लगत्तै एक जना सहयोगी स्टाफ सीएमए तालकुमारी विकलाई लिएर गइन् । उनी पुग्दा सूचनालले बाटोमै छोरा जन्माइसकेकी थिइन् । साथमा रहेका सासुसहितले नालसमेत व्यवस्थापन गरिसकेका थिए । तर नाल बाँध्न नजानेरै अत्याधिक रक्तश्राव भइरहेको थियो ।

अनमी रेखा भन्छिन्, ‘हतारहतारमा प्रसव वेदनाले छट्पटाइरहेकी महिला भेट्न गयौँ, साल अड्किएर रगत बगिरहेको थियो, प्रसवपीडाले छट्पटाइरहेकी थिइन् ।’ उनले थपिन्, ‘हामी समयमै नपुगेको भए आमाको ज्यान जोखिममा पर्ने थियो । धन्न आमा र बच्चालाई बचाउन सफल भयौँ ।’

रेखाले पुगे लगत्तै गर्नुपर्ने र सावधानी पूर्वक सबै गरिन् । नालको व्यवस्थापन र बच्चाको सरसफाइ पनि गरिन् । केही समयपछि रगत बग्न रोकियो । आमा र बच्चामा कुनै जोखिम नहुने देखेर सुत्केरीलाई बाटोबाटै घरमा पठाइयो । अहिले शिशु र आमाको अवस्था राम्रो रहेको र स्थानीय स्वास्थ्यकर्मीले हेरविचार गरिरहेको रेखाले बताइन् ।

सुत्केरी भएको २४ घण्टा स्वास्थ्यसंस्थामै राख्नु पर्ने प्रावधान हो । तर सुत्केरी भएको लेम्नाबाट स्वास्थ्यचौकी पुर्‍याउन बोकेर धेरै समय लाग्ने र हलचल भएर थप जोखिम हुन सक्ने भएपछि घर पठाएको रेखाले बताइन् । यो आर्थिक वर्षको साउन महिनामा साप्पाटा स्वास्थ्यचौकीमा तीन महिलाले बच्चा पाएका छन् । गएको आर्थिक वर्षमा ३४ जनाले संस्थागत सुत्केरी गराएका थिए । ती मध्ये एक जनाको बाटोमै बच्चा भएको थियो । 

ती बच्चा र आमाको उद्धार र संरक्षण पनि रेखा कट्टेलले नै गरेकी हुन् । गाउँमा सडककै समस्या छ । परिवारीक तयारीको पनि अभाव देखिन्छ । ब्यथा लागेको अन्तिम अवस्थामा मात्रै स्वास्थ्य संस्था सम्झीने गलत चेतनाले पनि त्यो समस्या दोहोरिरहने गरेको अनमी रेखाको बुझाइ छ ।

गएको सातामात्रै बुढीगंगा नगरपालिका- ७ की पार्वती ल्वारको सिअनमी मंगला कुमारी बोहराले उद्धार गरेकी थिइन् । माइती घरमा बस्दै आएकी पार्वती घरमा एक्लै थिइन् । सासुससुराबाट अलग र श्रीमान विदेश थिए । मंगलाकुमारी बोहराको टिमले उनको उद्धार गरि बाटोमै सुत्केरी गराए । अहिले आमा र शिशु स्वस्थ छन् ।

गाउँका बाटोहरु स्टेचर समेत बोक्न समस्या हुने हुँदा हिँडाएर ल्याउनु पर्ने बाध्यता छ । दर्जन बढीको वर्षेनी बाजुराबाटै हवाई उद्धार मार्फत सुत्केरीको ज्यान बचाउने गरिएको छ । सहज स्वास्थ्य संस्थाको पहुँच अझै पुर्‍याउन सकिएको छैन । बाजुराका सबैजसो स्थानीय तहमा आमाले बाटोमै बच्चा जन्माउनु पर्ने दुखद् समस्या छ ।

गाउँमा बस्तीहरु टाढा हुने, एकटोल वा गाउँबाट अर्को गाउँ पुग्न पनि समस्या हुने र सबै गाउँ टोलमा प्रसुती सेवा उपलब्ध गराउन नसकिँदा पनि समस्या देखिएको छ ।