नेपाल अहिले राजनीतिक रूपमा संवेदनशील मोडमा छ । विगत केही वर्षमा देशले भोगेको अस्थिरता र सङ्क्रमणका कारण राजनीतिक निर्णय र सामाजिक सुधार बीचको दूरी बढ्दै गएको छ । यद्यपि, देशको भविष्य निर्धारण गर्ने शक्तिशाली तत्व- युवा वर्ग, विशेषगरी जेन–जीले नयाँ चेतना र आन्दोलन देखाउन थालेको छ । तर प्रश्न उठ्छ– के यो आन्दोलनले वास्तविक सार्थकता पाएको छ, कि यो केवल व्यक्तिगत फाइदा र कुर्सीको खेल बनेको छ ?

जेन–जी सामान्यतया सन् १९९५ देखि २०१० बीच जन्मिएका युवाहरू हुन्। नेपालमा यी युवा डिजिटल प्लेटफर्मसँग अभ्यस्त, सामाजिक सञ्जालमार्फत जोडिएका र विश्वव्यापी प्रविधि र संस्कृतिमा जागरुक छन् । यो वर्ग अब राजनीतिक र सामाजिक संरचनामा प्रभाव पार्ने मुख्य शक्ति बनेको छ । उनीहरूले शिक्षा, रोजगार, लैङ्गिक समानता, डिजिटल अधिकार, वातावरण संरक्षण जस्ता मुद्दामा चेतना फैलाउँदै आएका छन् ।

नेपालको जनसंख्यामा जेन–जीको अनुपात अत्यन्त महत्वपूर्ण छ । देशको २५–३० प्रतिशत जनसंख्या २५ वर्षमुनि पर्छ, जसले भविष्यको राजनीतिक र सामाजिक निर्णयमा ठूलो भूमिका खेल्ने क्षमता राख्दछ । तर हरेक युवा समूह एकै किसिमको दृष्टिकोण राख्दैन । यसलाई तीन प्रकारका समूहमा विभाजित गर्न सकिन्छ–
क) सकारात्मक सुधारमुखी समूह :  समाज सुधार, नीति निर्माण, रोजगार र शिक्षा सुधारमा जोड।
ख) राजनीतिक स्वार्थी समूह : आन्दोलनलाई कुर्सी वा व्यक्तिगत फाइदाको साधन बनाउने ।
ग) अस्थायी सहभागी समूह : सन्दर्भ अनुसार मात्र आन्दोलनमा सहभागी, दीर्घकालीन उद्देश्य छैन ।

यी समूहहरूको मिश्रित प्रभावले जेन–जी आन्दोलनलाई सकारात्मक र नकारात्मक दुवै प्रभाव दिएको छ ।

जेन–जी आन्दोलनको उत्पत्ति र स्वरूप
पछिल्ला वर्षमा जेन–जी पुस्ता नेपालमा सक्रिय राजनीतिमा प्रवेश गरेको छ । विशेषगरी सरकारले सामाजिक सञ्जाल नियन्त्रण गर्न खोज्दा युवा वर्गले ठूलो प्रतिक्रिया देखायो । आन्दोलनले केवल सन्देश पठाउने मात्र होइन, सडकमा प्रदर्शन, डिजिटल प्लेटफर्म मार्फत सङ्गठन र प्रत्यक्ष राजनीतिक दवाव सिर्जना गर्ने काम गर्‍याे ।

आन्दोलनकाे मुख्य कारण
१) सामाजिक सञ्जालमा नियन्त्रण र प्रतिबन्धको प्रयास
२) राजनीतिक भ्रष्टाचार र असमानताप्रति युवाको असन्तुष्टि
३) रोजगार र भविष्यका अवसरमा सीमितता
यसले देशभित्र जनचेतना फैलाएको भए पनि कतिपय नेताहरूले यसलाई कुर्सी र स्वार्थको साधनको रूपमा प्रयोग गरेका छन् । यसले आन्दोलनको उद्देश्यलाई कहिलेकाहीँ अस्पष्ट बनाएको छ ।

संसद पुनर्स्थापना र चुनावको प्रभाव
संसद पुनर्स्थापना र आगामी चुनावले राजनीतिक गतिशीलता पुनः जीवन्त बनाउन सक्छ । चुनावले युवाको प्रतिनिधित्व सुनिश्चित गर्ने अवसर दिन्छ । तर, अहिलेको राजनीतिक परिदृश्यमा व्यक्तिगत स्वार्थ र दलगत प्राथमिकता अझै प्रवल छन् ।

संसद पुनर्स्थापना केवल कानूनी प्रक्रिया होइन, देशको भविष्य निर्धारणसँग सम्बन्धित छ । यदि चुनाव र प्रतिनिधित्व निष्पक्ष रह्यो भने युवा आन्दोलनको आवाज नीति र निर्णय प्रक्रियामा समावेश हुनेछ । तर पारदर्शिता नहुँदा, आन्दोलनको वास्तविक प्रभाव कमजोर बन्ने जोखिम रहन्छ ।

सातै प्रदेशमा जेन–जीको भूमिका र घटनाक्रम
१) कोशी प्रदेश : उद्योग र व्यापार केन्द्रित युवा समूहले रोजगारी र स्वरोजगारको लागि दवाव सिर्जना गरेका छन् ।
२) मधेश प्रदेश : जातीय समानता, भाषा अधिकार र राजनीतिक प्रतिनिधित्वका मुद्दामा युवा आन्दोलन सक्रिय छन् ।
३) बागमती प्रदेश : बागमती प्रदेश अन्तर्गत रहेको मुलुकको राजधानी काठमाडौं सडक प्रदर्शन र डिजिटल आन्दोलनको मुख्य केन्द्र बनेको छ । सामाजिक सञ्जाल र डिजिटल प्लेटफर्म प्रयोग गरेर युवाले सरकारसँग सीधा संवादको प्रयास गरे ।
४) गण्डकी प्रदेश : यहाँका युवा शिक्षा र रोजगारी सुधारमा केन्द्रित आन्दोलनमा सहभागी भएका छन् । विश्वविद्यालयहरूमा पठनपाठन र छात्र संगठनको माध्यमबाट आवाज उठाइएको छ ।
५) लुम्बिनी प्रदेश : रोजगारी र कृषि समस्या प्रमुख मुद्दा बनेका छन् । युवा समूहले स्थानीय सरकारसँग वार्ता गर्दै नीति सुझाव पेस गरेका छन् ।
६) कर्णाली प्रदेश : दूरसञ्चार र डिजिटल पहुँचको सीमितताका कारण आन्दोलनका स्वरूप फरक छन् । युवा स्थानीय मञ्च र रेडियोमार्फत आन्दोलनमा संलग्न छन् ।
७) सुदूरपश्चिम प्रदेश : युवा कृषक र विद्यार्थी आन्दोलनमा सक्रिय छन् । सामाजिक न्याय र भूमि अधिकारका मुद्दामा तातो बहस चलेको छ ।
यी सबै प्रदेशमा जेन–जी पुस्ताले विविध तर एकीकृत स्वर प्रस्तुत गर्दै देशभरि चेतना फैलाउने काम गरेको छ ।

राजनीतिक दल, नेतृत्व र कुर्सी राजनीति
नेपालका राजनीतिक दलहरूले लामो समयदेखि कुर्सी र शक्ति केन्द्रित राजनीति गर्दै आएका छन् । यसले युवाको निराशा बढाएको छ । यद्यपि केही दल र नेताहरू युवासँग संवाद गर्दै सुधारको प्रयास गरिरहेका छन् । तर यो पर्याप्त छैन । आन्दोलन र राजनीतिक संरचनाबीचको सञ्जाल मजबुत बनाउन नेतृत्व सक्रिय हुनु आवश्यक छ ।

कुर्सी र व्यक्तिगत लाभको राजनीति भनेको केवल संसदको सिट जित्ने होइन, त्यसबाट नीति निर्माण र दीर्घकालीन सुधारमा हस्तक्षेप गर्ने संस्कृति हो । यसले आन्दोलनको वास्तविक उद्देश्यलाई कमजोर बनाउँछ ।

नेपाल अहिले राजनीतिक अस्थिरता, प्रशासनिक ढिलाइ, सामाजिक विभाजन जस्ता चुनौतीहरू सामना गर्दैछ । शिक्षा, स्वास्थ्य, रोजगार, र सामाजिक संरचनामा सुधार अपेक्षित स्तरमा पुगेको छैन ।

जेन–जी आन्दोलनले चेतना फैलाएको भए पनि यदि व्यक्तिगत स्वार्थ र कुर्सीको राजनीति यथावत रह्यो भने आन्दोलनको वास्तविक सार्थकता हराउँछ । युवा वर्गले अब राजनीतिक सचेतता, नीति निर्माणमा सक्रियता, र सामाजिक उत्तरदायित्व बढाउनुपर्ने अवस्था छ ।

निष्कर्ष र सुझाव
नेपालको भविष्य युवामा निर्भर छ । जेन–जीले उठाएका कदमलाई वास्तविक नीति र समाज सुधारमा परिणत गर्न सके मात्र देश पछाडि धकेलिनबाट बच्न सक्छ । अन्यथा आन्दोलन केवल आवाजमै सीमित रहन्छ र कुर्सी र व्यक्तिगत लाभको लागि प्रयोग हुने खतरा रहन्छ । तसर्थ, जेन–जी आन्दोलनले सार्थकता पाउनु आवश्यक छ । व्यक्तिगत स्वार्थ वा दलगत प्राथमिकतामा सीमित हुनु हुँदैन । नेपालले स्थिर, प्रगतिशील, र समावेशी भविष्यतर्फ यात्रा गर्न युवा शक्ति र वास्तविक नेतृत्वको साझेदारी आवश्यक छ ।

सुझाव
क) युवाको राजनीतिक सहभागिता बढाउने ।
ख) आन्दोलनलाई नीति र निर्णय प्रक्रियासँग जोड्ने ।
ग) नेतृत्व र दलहरूमा पारदर्शिता र उत्तरदायित्व सुनिश्चित गर्ने ।
घ) सातै प्रदेशका वास्तविक समस्या र युवा आवाजलाई नीति बनाउने ।