काठमाडौं- बलिउड अभिनेता धर्मेन्द्र यतिबेला बिरामी अवस्थामा छन् । स्वास्थ्यलाभ गरिरहँदा सामाजिक सञ्जालमा भाइरल समाचारका कारण अस्पतालकै बेडमा उनले आफ्नो मृत्युको समाचार सुन्नुपर्‍यो । बलिउडमा धर्मेन्द्र यस्तो कलाकारको नाम हो– जसको सम्पूर्ण परिवारको चिनारी रजतपट हो ।

भारतीय चलचित्र उद्योगमा केही नामहरू यस्ता छन्, जसले केबल पर्दामा अभिनय मात्र गरेनन्, दर्शकको हृदयमा स्थायी स्थान समेत बनाएका छन्। त्यसमध्ये एक अमर नाम हो — धर्मेन्द्र सिंह देओल । बलिउडका दर्शकले उनलाई “हि‑म्यान अफ बलिउड” भनेर चिन्छन्, तर धर्मेन्द्रको असली पहिचान केबल शक्ति र सौन्दर्यको प्रतीक मात्र होइन । उनको जीवन यात्रा संघर्ष, समर्पण, निष्ठा र सफलताको प्रेरक उदाहरण हो ।

धर्मेन्द्रको जन्म सन् १९३५ डिसेम्बर ८ मा पञ्जाबको लुधियानास्थित नसराली गाउँमा साधारण किसान परिवारमा भएको थियो। उनी बाल्यकालदेखि ग्रामीण परिवेशमा हुर्किएका थिए, जहाँ सपना देख्ने अवसर सीमित थिए । तर धर्मेन्द्र सधैँ फरक सोच्थे। गाउँको सानो पर्दामा फिल्म हेर्दा उनी आफूलाई ठूलो पर्दामा देख्ने सपना बोकेका थिए ।

सानैदेखि उनको मन चलचित्रतर्फ आकर्षित थियो । पढाइ सकेपछि उनले फिल्मफेयर पत्रिकाद्वारा आयोजित ट्यालेन्ट सर्च प्रतियोगितामा भाग लिए । उनको आकर्षक अनुहार, बलियो व्यक्तित्व र आत्मविश्वासले निर्णायकहरूको मन जित्यो र उनलाई सपनाको सहर मुम्बई पुर्‍यायो ।

संघर्ष र पहिलो सफलता

धर्मेन्द्रले बलिउडमा आफ्नो यात्रा सन् १९६० मा फिल्म ‘दिल भी तेरा हम भी तेरे’ बाट सुरु गरे। सुरुवाती चरणमा उनलाई साना–ठूला भूमिका मात्र मिल्थे, तर उनले कहिल्यै निराश नहुने निर्णय गरे । उनका लागि अभिनय केबल रोजगारी थिएन, यो उनको कला र आत्माको अभिव्यक्ति थियो । उनले लगातार आफ्नो अभिनय क्षमतामा सुधार गर्दै गए, विभिन्न प्रकारका पात्र र चुनौतीपूर्ण दृश्यहरूमा आफूलाई परीक्षित गरे ।

सन् १९६६ मा रिलिज भएको फिल्म ‘फूल और पत्थर’ धर्मेन्द्रको जीवनमा टर्निङ प्वाइन्ट साबित भयो । यस चलचित्रमा उनले बलियो, संवेदनशील र भावनात्मक नायकको भूमिका निभाए । यसले दर्शकलाई मात्र होइन, फिल्म उद्योगकै मान्यतालाई पनि मोहित बनायो ।

यही फिल्मले उनलाई बलिउडमा स्थायी नायकको रुपमा स्थापित गर्‍यो र दर्शकहरूले उनलाई सधैंका लागि “हि‑म्यान अफ बलिउड” को उपनामले चिन्ने भए । धर्मेन्द्रका लागि यो केबल सफलता होइन, यो उनको मेहनत, लगन र समर्पणको मूल्याङ्कनको प्रमाण थियो । प्रारम्भिक सफलता पश्चात् १९६०–७० को दशकमा उनले आफ्नो बहुमुखी प्रतिभा अझ प्रष्ट रूपमा प्रस्तुत गरे ।

उनले ‘बन्दिनी’, ‘हकीकत’, ‘अनुपमा’, ‘फूल और पत्थर’, ‘सत्यकाम’, ‘मेरा गाँव मेरा देश’, ‘राजा जानी’, ‘प्रतिज्ञा’, ‘दोस्त’, ‘जुगनू’ , ‘पत्थर और पायल’, ‘कब, क्यूँ और कहाँ’, ‘दो चोर’ जस्ता विभिन्न शैलीका चलचित्रहरूमा अभिनय गरेर दर्शक र आलोचक दुवैको प्रशंसा जिते ।

१९७० र १९८० को दशक धर्मेन्द्रको करियरको सुनौलो युग मानिन्छ, जब उनले बलिउडमा रोमान्स, हास्य र एक्सन तीनै विधामा आफ्नो अद्वितीय छाप छोडे। यस समयमा उनले धेरै अविस्मरणीय फिल्महरू दिए, जसले उनलाई दर्शकको मनमा स्थायी रूपमा स्थापित ग¥यो । फिल्म ‘शोले’ मा वीरूको भूमिकाले मात्र साहस र मित्रता देखाएन, उनले हास्य, भावनात्मक गहिराई र मित्रताको सजीव चित्रण गरेर दर्शकको मन जिते ।

‘सीता और गीता’ मा उनले दोहोरो भूमिकामा नारी पात्रको संवेदनशीलता र भावनात्मकता प्रस्तुत गरे, जबकि ‘चुपके चुपके’ मा हास्यकलामा उनको दक्षता स्पष्ट देखियो । त्यस्तै ‘यादों की बारात’, ‘धरम वीर’, ‘अली बाबा और ४० चोर’, ‘बगावत’, ‘राजा जानी’, ‘प्रतिज्ञा’ जस्ता फिल्महरूले धर्मेन्द्रले बहुमुखी प्रतिभा प्रमाणित गरे । धर्मेन्द्रको विशेषता रूप, शक्ति वा एक्सनमा मात्र सीमित थिएन् । उनको अभिनयमा मानवीय संवेदना, हास्य‑व्यंग्य, रोम्यान्स र भावनात्मक गहिराईको अद्भभूत मिश्रण थियो, जसले उनलाई बलिउडका अन्य नायकभन्दा फरक र अविस्मरणीय बनायो ।

प्रेम र परिवार

धर्मेन्द्रको व्यक्तिगत जीवन पनि उनको चलचित्र जीवन जत्तिकै रोचक र दर्शक आकर्षित गर्ने खालको छ । उनले आफ्नो पहिलो विवाह प्रकाश कौरसँग गरे, जसबाट उनका दुई छोरा — सन्नी देओल र बबी देओल जन्मिए । दुवै छोरा बलिउडमा आफ्नो छुट्टै पहिचान बनाएका सफल अभिनेता हुन्, जसले पिताको कला र प्रतिबद्धतालाई निरन्तरता दिएका छन् । पछि धर्मेन्द्रले चर्चित अभिनेत्री हेमा मालिनीसँग विवाह गरे । यस जोडीको प्रेमकथा बलिउडकै चर्चित र प्रेरणादायी कथामध्ये एक मानिन्छ ।

धर्मेन्द्र र हेमा मालिनीले पर्दामा जस्तै वास्तविक जीवनमा पनि आफ्नो प्रेम, समझदारी र सहकार्यलाई अद्भुत तरिकाले प्रस्तुत गरे । उनीहरूको सम्बन्ध र परिवार जीवनले दर्शकलाई मात्र होइन, बलिउडका साथी कलाकारहरूलाई पनि प्रेरित गरेको छ ।

राजनीति र समाजसेवा

धर्मेन्द्र केवल बलिउडमा अभिनयको माध्यमबाट लोकप्रिय भएनन्, उनी समाजसेवा र राजनीतिमा पनि सक्रिय भूमिका निभाउने व्यक्तित्वका धनी हुन् । सन् २००४ मा उनी भारतीय जनता पार्टी (भाजपा) तर्फबाट राजस्थानको बिकानेर क्षेत्रका सांसद निर्वाचित भए, जहाँ उनले जनप्रतिनिधिको रूपमा आफ्नो ईमानदारी, निष्ठा र जनसेवाको प्रतिबद्धता देखाए ।

राजनीतिमा लामो समय सक्रिय नहुँदा पनि धर्मेन्द्रको उपस्थिति सदैव विनम्र, सभ्य र इमानदार छविसँगै रह्यो, जसले उनलाई केवल एक लोकप्रिय अभिनेता मात्रै नभइ जनताको विश्वास र सम्मान पाएका सच्चा नेता पनि बनायो । उनको राजनीतिक यात्रा दर्शाउँछ कि धर्मेन्द्रको जीवन केवल व्यक्तिगत सफलता मात्रमा सीमित छैन, उनले आफ्नो प्रतिष्ठा र लोकप्रियता समाजको हित र जनसेवामा पनि प्रयोग गर्न सक्ने क्षमता राखेका छन्।

पुरस्कार र सम्मान

धर्मेन्द्रको बलिउडमा योगदान साँच्चिकै अतुलनीय छ । पाँच दशक लामो अभिनय यात्रामा उनले न केवल असङ्ख्य सुपरहिट फिल्महरू दिएका छन्, तर आफ्नो मेहनत, लगन र समर्पणका कारण सधैँ दर्शकको मनमा विशेष स्थान बनाए । उनको यस अद्भूत योगदानको सम्मान स्वरूप सन् १९९७ मा फिल्मफेयर लाइफटाइम एचिभमेन्ट अवार्ड प्रदान गरियो, जसले उनको अभिनय यात्राको गहिरो प्रभावलाई औपचारिक रूपमा मान्यता दियो ।

त्यसपछि सन् २०१२ मा भारत सरकारले उनलाई ‘पद्म भूषण’ पुरस्कारले सम्मानित गर्‍यो, जुन देशको तेस्रो उच्च नागरिक सम्मान हो । यी पुरस्कारहरू केवल लोकप्रियताको प्रमाण होइनन्, बरु धर्मेन्द्रको अनुशासन, मेहनत, दृढ प्रतिबद्धता र भारतीय सिनेमाप्रतिको योगदानको प्रतीक हुन् । उनले आफूलाई केवल नायक नभइ, बलिउडका इतिहासका एक अमर कलाकारको रूपमा स्थापित गरेका छन्, जसको नाम सधैं सिनेमाप्रेमीहरूको मनमा सुनौलो अक्षरमा अंकित रहिरहनेछ।

परिवार नै कलामा समर्पित

धर्मेन्द्र बलिउडका उत्कृष्ट अभिनेता मात्र होइनन्, उनी देओल परिवारको बलियो आधार पनि हुन्, जसले भारतीय चलचित्र उद्योगमा आफ्नो छुट्टै पहिचान बनाएको छ। उनका छोराहरू सन्नी देओल र बबी देओल पनि बलिउडका सफल कलाकार बनेका छन् र सुपरहिट फिल्ममार्फत आफ्नो नाम स्थापित गरेका छन् । यसैक्रममा उनका नाति करण देओलले पनि नयाँ पुस्ताका दर्शकलाई मोहित गर्दै आफ्नो अभिनय यात्रा सुरु गरेका छन् ।

धर्मेन्द्रले आफ्नो परिवारलाई व्यक्तिगत जीवनमा प्रेम र समर्थनका साथ अगाडि बढाएका छन् । उनले चलचित्र क्षेत्रसँग जोडेर तीन पुस्ताको प्रतिभालाई एउटै पर्दामा प्रस्तुत गर्ने अद्भूत उदाहरण पनि दिएका छन् । यसको उत्कृष्ट उदाहरण यमला पगला दिवाना श्रृंखला हो, जहाँ धर्मेन्द्र, उनका छोराहरू सन्नी र बबीले एउटै फिल्ममा अभिनय गरेर दर्शकलाई भावनात्मक रूपमा जोड्न सफल भएका थिए।

उमेरले ८९ वर्ष भए पनि धर्मेन्द्र अझै उर्जाशील छन् । उनी चलचित्र निर्माण, विशेष उपस्थितिहरू, र आफ्ना सन्तानका परियोजनामा देखा पर्छन् । उनको जीवन दर्शनमा अभिनय केवल पेशा होइन, आत्माको अभिव्यक्ति हो । उनी भन्छन्, “दर्शकको आँखामा माया र स्नेह देख्नु नै मेरो सबैभन्दा ठूलो पुरस्कार हो ।”

धर्मेन्द्रको जीवन संघर्ष, समर्पण र दृढताको कथा हो । एक सामान्य किसान परिवारको युवकबाट बलिउडको सुपरस्टार बन्ने यात्रा, जसले असंख्य युवाहरूलाई प्रेरित गरेको छ। आज पनि उनका पुराना चलचित्रहरू टेलिभिजनमा प्रसारण हुँदा दर्शकहरू पुरानो समयको न्यानो सम्झना गर्छन् । उनका संवादहरू, हास्य, आँसु र बलियो व्यक्तित्वले बलिउडलाई अझै पनि जीवित बनाइरहेको छ ।

धर्मेन्द्र अभिनेता मात्रै होइनन् — उनी भारतीय सिनेमाको इतिहासका उज्याला पानाहरू हुन्, जसले दर्शकलाई शक्ति, प्रेम र मानवताको सन्देश दिन्छन् ।