भगवानश्री कृष्ण-धर्म, प्रेम र साहसको अमर प्रतीकलाई हिन्दू धर्ममा भगवान विष्णुको आठौं अवतार मानिन्छ। उनी देवकी र वासुदेवका आठौं पुत्र हुन्। जन्मकै राति उनको कथाले साहस, रोमाञ्चकता र अद्भुत कलाको प्रचार गरेको छ।

धार्मिक ग्रन्थका अनुसार कंश देवकीका दाजु थिए। कंश अत्यन्त शक्तिशाली र निर्दयी राजा थिए। भविष्यवाणी अनुसार, देवकीको आठौं सन्तानले कंशलाई मार्नेछ। डर र क्रोधले भरिएका कंशले तुरुन्तै देवकी र वासुदेवलाई कारागारमा थुने।

देवकी र वासुदेवको लागि यो समय अत्यन्त कठिन थियो। उनीहरूले जन्माएको प्रत्येक सन्तान कंशको क्रुरताको शिकार बन्दै थियो। भगवान कृष्णको जन्ममा चमत्कार भयो। रातको अन्धकारमा जन्मिएका कृष्ण अत्यन्तै सानो भए पनि सम्पूर्ण ब्रह्माण्डको शक्ति लिएर आएका थिए। वासुदेवले साहसिक कदम चाल्दै नवजात कृष्णलाई यमुना नदी पार गरेर गोपालघर पुर्याए। उनले बाल्यकालका रमाइलो लीला सुरु गरे। गोपालघरमा कृष्णले गोवर्धन पर्वत उठाएर गाउँलाई प्राकृतिक विपत्तिबाट बचाए, गाईको हेरचाह गरे, र व्रजवासीयसँग रमाइलो जीवन बिताए।

कृष्णले जब बाँसुरीको मधुर स्वर बजाउँथे, गोपीकाको मन मात्र होइन, गाई, हावा, र यहाँसम्म कि प्रकृतिका फूल र वृक्ष पनि मन्त्रमुग्ध हुने गर्थे। बाँसुरीको मीठो र अनौठो धुनले सबैको हृदयमा शान्ति, प्रेम र भक्तिको भाव जगाउँथ्यो।

कृष्णका लीला
कृष्णका बाल्यकालका लीला अत्यन्तै रमाइलो, रोचक र शिक्षाप्रद छन्। उनले माखन चोरी गर्ने आफ्नो प्रिय खेलद्वारा मानिसको मुहारमा हास्य ल्याए, तर यसैमा जीवनका गहिरा सन्देश पनि लुकेका थिए। प्रत्येक लिला केवल मनोरञ्जन मात्र होइन, धर्म, प्रेम र साहसका शिक्षासँग सम्बन्धित थियो।

गोवर्धन पर्वत उठाउने साहसिक कथा आज पनि भक्तजनमा अत्यन्तै लोकप्रिय छ। यस लीलाले केवल प्रकृतिसँगको सम्बन्ध मात्र देखाउँदैन। तर नेतृत्व, साहस र समाजको सुरक्षा गर्नुको महत्त्व पनि सिकाउँछ। त्यस्तै, कंशसँगको लडाइँले धर्मको पुनर्स्थापना र अन्यायको अन्त्य गर्ने शक्तिको प्रतीकको रूपमा कृष्णलाई प्रस्तुत गर्छ।

राधासँगको प्रेमले प्रेम र समर्पणको पवित्रता देखाउँछ। कृष्ण र राधाको प्रेम केवल रोमान्टिक कथा मात्र होइन। यो आध्यात्मिक प्रेम, भक्ति र समर्पणको प्रतिक हो। यी कथाहरू आज पनि हिन्दू धर्मावलम्बीका लागि धार्मिक, नैतिक र सांस्कृतिक शिक्षाका अमूल्य बनेको छ।

कृष्ण जन्माष्टमीको धार्मिक महत्त्व
कृष्ण जन्माष्टमी केवल भगवानको जन्मको उत्सव मात्र होइन, यसले धर्म, भक्ति, प्रेम र जीवनका गहिरा मूल्यलाई उजागर गर्छ। भगवान गीता, जसमा भगवान कृष्णले अर्जुनलाई जीवन, धर्म, कर्म र मोक्षका बारेमा उपदेश दिएका छन्। यो हिन्दू दर्शनको आधार बनेको छ।

यस पर्वको समयमा भक्तजनले रातभर उपवास बस्छन्, मध्यरातमा पूजा–अर्चना गर्छन्, र विभिन्न भजन, कीर्तन र सांस्कृतिक कार्यक्रम आयोजना गर्छन्। भक्तजनको विश्वास छ कि यस दिन भगवान कृष्णको पूजा गर्दा जीवनमा समृद्धि, स्वास्थ्य, सुख र शान्ति प्राप्त हुन्छ।

नेपालमा कृष्ण जन्माष्टमी
नेपालमा कृष्ण जन्माष्टमी उत्साहपूर्ण ढंगले मनाइन्छ। पाटनको प्रसिद्ध कृष्ण मन्दिरमा भक्तजन रातभर जाग्राम बस्छन्। भजनकीर्तन गर्छन् र भगवान कृष्णका बाल रूपका झाँकीको मज्जा लिन्छन्। मन्दिर फूल, दीप र रंगीन झाँकीले सजाइन्छन्।

नेपालमा जन्माष्टमी पर्वले धार्मिक मात्र नभईसांस्कृतिक महत्त्वपनि राख्छ। यहाँ गोवर्धन पूजा, नृत्य र गीतहरूको आयोजना गरिन्छ। भक्तजनले भगवान कृष्णका लीलाको अनुभव र स्मरण गर्दै सामाजिक एकता, प्रेम र सद्भावको भावना विकास गर्छन्।

व्रत र उपवास
भक्तजनहरूले अष्टमीको दिन उपवास बस्छन्। केही व्यक्ति मध्यान्हसम्म केही नखाएर मध्यराति भगवान कृष्णको जन्म समयमा पूजा–अर्चना सम्पन्न गर्छन्। उपवासले भक्तिको भावना, संयम र आध्यात्मिक शक्ति बढाउँछ।

भजन र कीर्तन
मन्दिरमा भजन र कीर्तन कार्यक्रम आयोजना गरिन्छ। भक्तजनले भगवान कृष्णका भजन गाएर उनको जन्मको खुशी मनाउँछन्।

कृष्णको झाँकी
बालबालिकाले भगवान कृष्णको रूप धारण गरेर मन्दिरमा प्रदर्शन गर्छन्। यसले बालकृष्णका लीलाहरू र सांस्कृतिक महत्त्वलाई जीवन्त बनाउँछ।

मन्दिरको सजावट
मन्दिर र घर मयूर पंख, बांसुरी, फूल, रंगीन बत्ती र दीपले सजाइन्छ। विशेष गरी मध्यरातको समयमा भगवान कृष्णलाई झुलामा राखेर पूजा गर्ने चलन छ।

दही हाँडी
भारतमा प्रचलित दही हाँडी (माटोको भाडा) नेपालका केही भागमा पनि मनाइन्छ। युवाको समूह बनाई एक अर्का माथि चढेर हाँडी फुटाउने परम्परा कृष्णका बाल्यकालका खेलको प्रतीक हो।

कृष्ण जन्माष्टमी केवल भगवान कृष्णको जन्मको उत्सव मात्र होइन, यो जीवनका गहिरा मूल्य, भक्ति, प्रेम र धर्मको महत्त्वलाई बुझ्नका लागि एक अवसर हो। नेपालमा यस पर्वको उत्सवले धार्मिक र सांस्कृतिक विविधताको सम्मान गर्दै समाजमा एकता, सद्भाव र सांस्कृतिक चेतना फैलाउँछ।

भक्तजनले उपवास, भजन कीर्तन, पूजा, बालकृष्णको झाँकी, मन्दिर सजावट र सांस्कृतिक कार्यक्रममार्फत यो पर्वलाई विशेष बनाउँछन्। यसले जीवनमा भक्ति, संयम र आध्यात्मिक चेतना बढाउँछ।

बालकृष्णका लीलाले हामीलाई सम्झाउँछन् कि साहस, प्रेम र धर्मको पालना गर्नु जीवनमा वास्तविक आनन्द र शान्ति ल्याउँछ। कृष्ण जन्माष्टमीले हरेक वर्ष मानिसलाई सकारात्मक ऊर्जा, खुशी र आध्यात्मिक शान्ति प्रदान गर्दछ।

भगवान कृष्णको जन्म केवल ऐतिहासिक घटना मात्र होइन, धर्म, प्रेम, साहस र सांस्कृतिक मूल्यको अनन्त प्रेरणास्त्रोत पनि हो। ज्ञानयोग, कर्मयोग र भक्तियोगका प्रणेता भगवान् श्रीकृष्णको जन्म द्वापरयुगमा भाद्रकृष्ण अष्टमीको मध्यरातमा भएकाले आजको दिनलाई ‘श्रीकृष्णजन्माष्टमी’ र रातलाई ‘मोहरात्री’ भनिन्छ। आज संसारभरका कृष्णमन्दिरमा भगवान् श्रीकृष्णको पूजा–आराधना, प्रवचन, भजनकीर्तन गर्नाका साथै विशेष गरी महिला, पुरुष ‘व्रत’ बसी रातभर जाग्राम बस्ने प्रचलन छ।