भारतीय टेलिभिजन र सिनेमाजगतका अनुपम अभिनेता पंकज धीरको जीवन, संघर्ष र योगदानको कथा साँच्चै प्रेरणादायी छ। सन् १९५६, ९ नोभेम्बर पञ्जाबमा जन्मिएका पंकजले बाल्यकालै फिल्म र टेलिभिजनको वातावरणमा बिताए। उनका पिता, सी.एल. धीर, हिन्दी चलचित्र जगतका निर्देशक थिए । यही प्रेरणाले पंकजमा सानै उमेरदेखि नै कलात्मक रुचि र अनुशासनको भावना जगायो । पंकजको बाल्यकाल सधैं क्यामरा, लाइट र सेटको आवाजले भरिएको थियो, र उनले सानै उमेरदेखि नृत्य, संवाद र अभिनयका अभ्यासहरू गर्ने गर्थे। उनको सपना केवल प्रसिद्धि कमाउने थिएन, उनी सधैं आत्मा र पात्रलाई बुझ्ने अभिनेता बन्न चाहन्थे।

१९८० को दशकमा पंकजले बलिउड फिल्म सुन मेरी लाडलीबाट अभिनयको यात्रा सुरु गरे। सुरुवाती वर्ष सजिला थिएनन्। अनेकौं फिल्ममा सानो भूमिका, कहिलेकाहीँ असफल प्रयास भयो तर उनले कहिल्यै हार मानेनन्। उनले खुदा गवाह, हमसे है जमाना, सन्ध्या जस्ता फिल्ममा काम गर्दै आफ्नो कला निखार्न थाले। यही संघर्षको बीचमा उनको जीवनको सबैभन्दा महत्वपूर्ण मोड आयो, जब उनलाई बी.आर. चोपडाको ऐतिहासिक टेलिभिजन सिरियल महाभारत मा कर्णको भूमिकाका लागि चयन गरियो।

कर्णको भूमिका केवल अभिनय मात्र थिएन, पंकजको आत्माको दर्पण थियो। उनले दान, इमानदारी, न्याय र आत्मसम्मान जस्ता मूल्यहरूमा आधारित पात्रलाई यथार्थवादी ढंगले प्रस्तुत गरे। उनका संवादहरू, भावनात्मक अभिनय र अनुशासनले दर्शकको मन जित्यो। पर्दामा देखिने कर्ण मात्र थिएन- त्यो पंकज धीरको जीवन दर्शन थियो। कर्णको संघर्ष, इमानदारी र आत्मसम्मानलाई उनले यति गहिराइका साथ चित्रण गरे कि उनी ‘टेलिभिजनका कर्ण’ भनेर चिनिन थाले। आज पनि लाखौं दर्शकका लागि कर्ण भनेको पंकज धीरकै अनुहारसँग जोडिन्छ।

महाभारतपछि पंकजले बलिउडमा सहायक र चरित्र भूमिकामा काम गरे। टेलिभिजनमा मात्र होइन, पंकज धीरले हिन्दी सिनेमामा पनि उल्लेखनीय योगदान दिए।

महाभारतपछि पंकजले बलिउडमा सहायक र चरित्र भूमिकामा काम गरे। टेलिभिजनमा मात्र होइन, पंकज धीरले हिन्दी सिनेमामा पनि उल्लेखनीय योगदान दिए। उनले “सोल्जर” ९१९९८०, “सन ऑफ सरदार” ९२०१२०, “बाहुबली दि बिगिनिङ” (हिन्दी डब भर्सनमा आवाज), “खुदा गवाह”, “बडी”, “सन्ध्या”, “बाहुबली”, “हमसे है जमाना” लगायतका धेरै चर्चित फिल्महरूमा काम गरे। उनी प्रायः सैनिक, प्रहरी, खलनायक वा दृढ चरित्रका भूमिकामा देखिन्थे, जसले उनको व्यक्तित्वलाई अझ सबल बनायो।

उनले २००६ मा आफ्ना भाइसँग मिलेर “भिसाज स्टुडियोज” नामक फिल्म र टेलिभिजन स्टुडियो स्थापना गरे, जसले भारतको मनोरञ्जन उद्योगमा प्राविधिक र सिर्जनात्मक योगदान पुर्‍यायो। उनले केवल अभिनयमा सीमित नहुने निर्णय गरे, युवा कलाकारहरूलाई मार्गदर्शन पनि दिन थाले। उनले २०१० मा अभिन्नय एक्टिंग एकेडेमी खोले , जहाँ कलाकारहरूलाई केवल टेक्निक होइन, पात्रमा आत्मा राख्न सिकाइन्थ्यो। पंकजले भन्छन्, “अभिनय केवल पेशा होइन, आत्माको आवाज हो।”

उनको व्यक्तिगत जीवन पनि उतिकै रोचक र गहिरो थियो। उनले विवाह गरे अनीता धीरसँग र उनका दुई सन्तान छन् – छोरा निकितिन धीर, र छोरी निकिता धीर शाह। उनका छोरा निकितिन धीर पनि चर्चित अभिनेता हुन्, जसले बलिउडमा “चेन्नई एक्सप्रेस”, “डब्बा”, “शेरशाह” जस्ता फिल्ममा अभिनय गरेका छन्। पंकज जीवनभर परिवारप्रति समर्पित रहे र छोराछोरीलाई पनि अनुशासन, इमानदारी र समर्पणको मूल्य सिकाए।

जीवनको उत्तरार्द्धमा पंकज धीर लामो समय क्यान्सर रोगसँग लड्दै गए। अस्पताल र उपचारको बीचमा पनि उनको आत्मबल अदम्य रह्यो। उनले आफ्नो अन्तिम समयसम्म अनुशासन र धैर्यका साथ जीवन बिताए।

जीवनको उत्तरार्द्धमा पंकज धीर लामो समय क्यान्सर रोगसँग लड्दै गए। अस्पताल र उपचारको बीचमा पनि उनको आत्मबल अदम्य रह्यो। उनले आफ्नो अन्तिम समयसम्म अनुशासन र धैर्यका साथ जीवन बिताए। अन्ततः, २०२५ अक्टोबर १५ मा पंकजले संसारलाई बिदा दिए। उनको निधनले बलिउड, टेलिभिजन र दर्शकलाई स्तब्ध बनायो।

पंकज धीरको जीवन केवल अभिनेता वा कर्णको कथा होइन। त्यो जीवनको कथा हो, जसले संघर्ष, अनुशासन, आत्मसम्मान र कला प्रतिको समर्पणलाई दर्शाउँछ। पर्दामा देखिने उनका पात्रहरू जीवनभर दर्शकका मनमा बसेका छन्। आज पनि जब महाभारत हेर्छन्, दर्शक केवल कर्णलाई होइन, पंकज धीरको आत्मालाई देख्छन्। उनी एक कलाकार, शिक्षक, मार्गदर्शक र भारतीय टेलिभिजन इतिहासका अमर नायक हुन्, जसको योगदान र प्रेरणा सधैं जीवित रहनेछ।