काठमाडौं– विश्वका सबैभन्दा खुसीयाली देशमा गनिन्छन्, आइसल्याण्ड, डेनमार्क र नेदरल्याण्ड । यी देशमा चार दिन कार्य सप्ताह (फोर डे वर्क विक) लागू भइरहेको छ । यो अभियानले मात्र दोहन (बर्नआउट) का लागि काम गरेको छैन यद्यपि मानसिक स्वास्थ्यमा समेत सुधार गरेको छ । जागिरबाट सन्तुष्टि बढाएको छ र कार्यसम्पादन समेत चुस्त भएको पाइएको छ ।

विश्वका कर्मचारीका लागि ‘तीन विकेन्ड’को नीति लामो समयदेखि सपनाका रुपमा रहेको छ । तर अब यो सपना विस्तारै पूरा हुँदैछ । समयसँगै वर्क कल्चर (काम गर्ने संस्कार) मा परिवर्तन हुँदैछ । विशेष गरी कोरोना महामारीपछि चार दिने कार्य सप्ताह निकै चर्चाको विषय बनेको थियो ।

आफ्ना कर्मचारीलाई खुसी प्रदान गर्न र उत्पादनमा बढोत्तरी गर्नका लागि कयौं देश र कम्पनीले यो नीतिलाई अवलम्बन गरेका छन् । ‘फोर डेइज वर्क विक’ १००–८०–१०० को मोडलमा लागू गरिन्छ । जसको अर्थ श्रमिकलाई शत प्रतिशत पारिश्रमिक प्राप्त हुनु, ८० प्रतिशत समय प्राप्त हुनु र शत प्रतिशत दक्षताका साथ कार्यसम्पादन गरिनुु भन्ने हुन्छ ।

यो मोडलको नेतृत्व ‘फोर डेइ विक’ नामक एक समूहले गरिरहेको छ । यो समूहले सन् २०२३ को अन्त्यमा जर्मनीमा एउटा ठूलो अभियान सञ्चालन गरेर सुरु गरेको थियो । यो अभियानले त्यसअघि पनि स्पेन, पोर्चुगल र ब्रिटेनजस्ता देशमा चार दिने कार्य सप्ताहलाई सफलतापूर्वक परीक्षण गरेको थियो ।

यहाँ त्यस्ता केही देश छन् जसले ‘फोर डेइज वर्क विक’ लागू गरेका छन् ।

जापान

जापानको बढ्दो जनसाङ्ख्यिकी सङ्कटका कारण टोकियोले अप्रिल २०२५ देखि लागू हुने गरी ‘काम–जीवन’ मा सन्तुलन र सुधार गर्न साथै देशको घट्दो जन्मदरलाई सम्बोधन गर्न सरकारी कर्मचारीलाई चार दिनको कार्य हप्ताको व्यवस्था गरेको छ ।

यसबाहेक, नयाँ ‘बाल हेरचाह आंशिक बिदा’ को नीति अवलम्बन गरेको छ । काम गर्ने अभिभावकलाई आफ्नो कार्यदिवस दुई घण्टा घटाउन अनुमति दिएको छ । जसले गर्दा बाल हेरचाह व्यवस्थापन गर्न सजिलो हुनेछ ।

गभर्नर युरिको कोइकेले लचिलो कार्यशैलीको महत्त्वमा जोड दिएकी छनन् जसले महिलाहरूलाई करियर र परिवारबीच रोज्न बाध्य नगरोस् । जापानले आफ्नो जनसङ्ख्यालाई कायम राख्न सङ्घर्ष गरिरहेको छ । जसको राष्ट्रिय प्रजनन दर मात्र १.२ र टोकियोमा अझ कम ०.९९ छ ।

बेतलबी घरेलु काममा असन्तुलनमा योगदान पुर्‍याउने एउटा प्रमुख कारक भनेको जापानी महिलाहरूले पुरुषहरूको तुलनामा पाँच गुणा बढी घरायसी कामहरू सम्हाल्छन् । चार दिनको हप्ताले पुरुषहरूलाई घरमा बढी जिम्मेवारी बाँड्न प्रोत्साहित गर्न सक्छ ।

बेल्जियम

बेल्जियम २०२२ मा कोभिडपछिको श्रम सम्झौताको एक अङ्गका रुपमा चार दिनको कार्य हप्तालाई कानूनमा पारित गर्ने पहिलो युरोपेली देश बन्यो । कर्मचारीहरूले अब तलब कटौती बिना आफ्नो ४० घण्टाको हप्तालाई चार दिनमा छोट्याउन सक्छन् । यो कानूनी सुधारले ‘राइट टु डिस्कनेक्ट’ विच्छेद गर्ने अधिकारसमेत प्रदान गर्‍यो । जसले ठूला कम्पनीहरूमा काम गर्ने कामदारहरूलाई एक घण्टापछि कामको सन्देशहरूलाई बेवास्ता गर्ने अनुमति दिन्छ । यो कानुनी ढाँचा बर्नआउट कम गर्न र कर्मचारीहरूलाई साँच्चै आराम र रिचार्ज गर्न समय पाउने बताइएको छ । यसले मानसिक स्वास्थ्यलाई प्रवर्धन गर्न लागू गरिएको हो । अर्को उल्लेखनीय पक्ष रोजगारदाता र कर्मचारी दुवैले चार दिनको व्यवस्थामा सहमत भने हुनुपर्छ – यो स्वेच्छाचारी विषय भने होइन । यो व्यवस्थाले कामको तालिकालाई प्रत्येक छ महिनामा समीक्षा गर्छ । यसले दुवै पक्षहरूको आवश्यकतालाई आत्मसात् गरेको हुन्छ ।

जर्मनी

जर्मनीको २०२३–२४ को चार–दिने कार्य सप्ताहको परीक्षणमा ४१ कम्पनीहरू संलग्न भएका थिए । र उत्साहजनक परिणामहरू देखाए । तिनीहरूमध्ये लगभग ७३% ले नयाँ संरचनालाई निरन्तरता दिने योजना बनाएका छन् । जर्मनी सधैं उत्पादकता र दक्षताको मूल्याङ्कन गर्ने देश रहेको छ । र, यो विश्वको सबैभन्दा छोटो औसत कार्य हप्ताहरू लागू गर्ने मध्ये एक देश हो जहाँ हप्तामा कामदारले ३४ घण्टा काम गरे पुग्छ । यो देशको सकारात्मक अनुभवले सुझाव दिन्छ कि कम घण्टाको अर्थ कम काम होइन, बरु यो केवल स्मार्ट, बढी केन्द्रित प्रयासहरू हुन् जसले कर्मचारीहरूलाई खुसी र बढी संलग्न बनाउँछ । कम्पनीहरूले उत्पादकता, अनुपस्थिति, वा वित्तीय प्रदर्शनमा कुनै उल्लेखनीय गिरावट देखेनन्, जसले सङ्केत गर्दछ कि कम घण्टा काम गर्ने अभ्यासले पनि व्यावसायिक सञ्चालनमा प्रतिकूल असर पारेको छैन ।

आइसल्याण्ड

आइसल्याण्डले २०१५ र २०१९ को बीचमा यो परीक्षण गरेको थियो । प्रारम्भिक चरणमा यो अभ्यासले कम घण्टा काम गर्दा पनि वास्तवमा राम्रो उत्पादकत्व निम्त्याउन सक्ने प्रमाणित ग¥यो । सार्वजनिक क्षेत्रका कर्मचारीहरूले तलब नगुमाई आफ्नो काम गर्ने घण्टा प्रति हप्ता ४० बाट घटाएर ३५–३६ सम्म बनाए । २०२२ सम्ममा आधाभन्दा बढी कामदार सर्टलिस्टमा परेका थिए । सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण कुरा कामदारको कल्याणमा उल्लेखनीय सुधार भयो । र देशको अर्थतन्त्रमा कुनै असर परेन । यसको विपरीत यसले ४.१% को स्वस्थ जिडिपी वृद्धि कायम राख्यो । खुसी कामदारहरूले बलियो अर्थतन्त्रलाई अगाडि बढाउन सक्छन् भन्ने आइसल्याण्डमा प्रमाणित भयो ।

डेनमार्क

डेनमार्कले औपचारिक रूपमा चार दिने कार्य हप्ता को अभ्यास सुरु गरेको छैन । तर यसको औसत कार्यहप्ता पहिले नै ३७ घण्टा मात्र छ । आराम र सन्तुलित जीवनशैली, जुन यसको वर्क कल्चर (कार्यस्थल संस्कृति) मा देखिन्छ । डेनिस कामदारहरूले पनि पाँच हप्तासम्म समवर्ती तलबी बिदाको आनन्द लिन्छन् । जुन २०२० को कानूनअन्तर्गत पर्छ । यसले वर्क लाइफ (काम–जीवन) मा सद्भावको बलियो अभिवृद्धि गरेको देखिन्छ । घटाइएको घण्टा र लचिलो समय बिदाले राष्ट्रिय खुशी र उत्पादकतामा ठूलो योगदान पु¥याउन सक्छ भन्ने यो देशमा प्रमाणित भएको छ ।

सन्तुलनतर्फको परिवर्तनः जापानको चार–दिने कार्यहप्ताको अभ्यासले जीवनको गुणस्तर सुधार गर्ने लक्ष्य राखेको छ
जापानले चार–दिनको कार्यहप्ता अपनाउने कदमले कार्य–जीवन सन्तुलन, उत्पादकता र मानसिक स्वास्थ्यमा केन्द्रित बढ्दो विश्वव्यापी प्रवृत्तिलाई प्रतिबिम्बित गर्दछ । दीर्घकालीन प्रभावको मूल्याङ्कन गर्न अझै हतार भए पनि, यो परिवर्तनले आधुनिक जीवनको आवश्यकतालाई राम्रोसँग मिलाउन देशहरूले परम्परागत कार्य मोडेलहरूलाई कसरी पुनर्विचार गरिरहेका छन् भन्ने कुरामा ठूलो परिवर्तनको सङ्केत गर्दछ ।

– दटाइम्सअफइण्डियाबाट