बढ्दो सहरीकरण, आधुनिक जीवनशैली तथा जलवायु परिवर्तनका कारण विगत केही वर्षदेखि नेपालमा नसर्ने रोगहरू बिरामीको मृत्युको कारण बनेको भन्दै चिकित्सकहरूले चिन्ता व्यक्त गरिरहँदा सरकारले नसर्ने रोगको निःशुल्क स्क्रिनिङ अभियान चलाएको छ । 

नसर्ने रोगहरुविरुद्ध निरोधात्मक विधि प्रवर्द्धन गर्ने उद्देश्यले ‘आगामी पुस्ता, निरोगी पुस्ता’ कार्यक्रम अन्तर्गत स्वास्थ्य तथा जनसङ्ख्या मन्त्रालयले सञ्चालन गरेको कार्यक्रम सञ्चालनमा छ । 

जसमा ३० वर्षमाथिका नागरिकलाई हरेक स्थानीय तहका आधारभूत स्वास्थ्य सेवा केन्द्रहरू, स्वास्थ्य चौकी र आधारभूत अस्पतालहरूमा मधुमेह, उच्च रक्तचाप, मिर्गौलासम्बन्धी रोग एवं शरीरको उचाइ र तौलको अनुपात समयमै पहिचान गरी नसर्ने रोगहरूको रोकथाम तथा व्यवस्थापन गर्ने लक्ष्यका साथ स्क्रिनिङ गरिने स्वास्थ्य मन्त्रालयले बताएको छ । 

परीक्षण केन्द्रहरूमा व्यक्तिको उचाइ अनुसारको तौल सुगर, रक्तचापको अवस्था के छ ? मिर्गौला, मुटु धमनीको जाँच गर्ने र यी जाँच रुममा केही असामान्य अवस्था देखिए थप जाँच गराउन बिरामीहरूलाई सम्बन्धित अस्पतालहरूमा पठाउने काम सँगसँगै हुने मन्त्रालयले जनाएको छ ।

फागुन १ गते अभियानको सञ्चालन गर्दै स्वास्थ्यमन्त्री प्रदीप पौडेलले नेपालमा नसर्ने रोगको भार कम गरी स्वास्थ्य सेवामा सबैको पहुँच सुनिश्चित गर्न आग्रह गरेका थिए । 

नसर्ने रोग र यसका कारण 

एक व्यक्तिबाट अर्को व्यक्तिमा नसर्ने रोगहरूलाई नसर्ने रोग मानिन्छ । जसले लामो अवधि र साधारणतया सुस्त गतिमा प्रभाव पार्ने गर्दछ । 

सामान्यतया नसर्ने रोगहरू मुटुरोग (कोरोनरी मुटुरोग र हृदयाघात), क्यान्सर, दीर्घ श्वासप्रश्वास रोगहरू (दीर्घ अवरोधात्मक श्वासप्रश्वास रोग र दम) र मधुमेह हुन् ।

नसर्ने रोगहरू विशेष गरी अस्वस्थकर जीवनशैली वा जोखिमपूर्ण व्यवहार जस्तै सूर्तिजन्य पदार्थको प्रयोग, अस्वस्थकर खानपिन, अपर्याप्त शारीरिक सक्रियता र मदिरापानको हानिकारक प्रयोगका कारण लाग्ने चिकित्सकहरू बताउँछन् ।
 
यस्ता जोखिमपूर्ण व्यवहारले विभिन्न परिवर्तन जस्तै मोटोपन, उच्च रक्तचाप, रगतमा ग्लुकोजको मात्रा बढ्ने र कोलेस्टेरोलको मात्रा बढ्ने हुन्छ । यदि समयमै यस्ता जोखिमपूर्ण व्यवहारलाई नियन्त्रण गरिएन भने यसले दीर्घ नसर्ने रोगहरू निम्त्याउन सक्दछ । 

यदि जोखिमपूर्ण व्यवहारहरूको रोकथाम र नियन्त्रण गरेमा धेरैजसो नसर्ने रोगहरू लाग्नबाट बच्न सकिने भएकाले आफ्नो जीवनशैली परिवर्तन गरी स्वस्थवद्र्धक खानपान र शारीरिक व्यायाममा जोड दिन चिकित्सकहरू सुझाउँछन् । 

नेपालमा नसर्ने रोगको अवस्था 

नेपालमा बर्षेनी मृत्यु हुने संख्यामध्ये नसर्ने रोगका कारण ४२ प्रतिशत मानिसको मृत्यु हुने गरेको पाइएको स्वास्थ्य मन्त्रालयको तथ्यांकमा उल्लेख छ । 

त्यस्तै विश्वभर हुने कुल मृत्युको ७४ प्रतिशत मृत्युको कारण नसर्ने रोगलाई मानिएको छ । विश्व स्वास्थ्य संगठन (डब्लुएचओ)का अनुसार विश्वभर वर्षेनी ४१ लाख मानिसको मृत्यु हुन्छ । 

७० वर्ष उमेर नपुग्दै मृत्यु हुने व्यक्तिमध्ये १७ लाख मानिसको नसर्ने रोगका कारण ज्यान जाने गरेको छ । उमेर नपुग्दै हुने मृत्युको ८६ प्रतिशत व्यक्ति कम आय हुने वा गरिबी मुलुक र ७७ प्रतिशत यस्तो मृत्यु नसर्ने रोगका कारणले हुने गरेको छ । 

प्रमुख चार वटा नसर्ने रोगमध्ये वार्षिक १७.९ मिलियन व्यक्तिको मृत्यु नसर्ने प्रकारको मुटु रोगसँग सम्बन्धित कारणले हुने गरेको छ । त्यस्तै क्यान्सरबाट ९.३ मिलियन, दीर्घ श्वासप्रश्वास रोगबाट ४.१ लाख र मधुमेह तथा मधुमेहसँग सम्बन्धित जटिलताबाट दुई लाख व्यक्तिको मृत्यु हुने गरेको छ ।

स्क्रिनिङले कसरी रोक्छ त नसर्ने रोग ? 

स्वास्थ्य मन्त्रालयका प्रवक्ता डा.प्रकाश बुढाथोकी भन्छन्- ‘स्वास्थ्यमा गम्भीर समस्या नदेखिएसम्म कसैले वास्ता गर्दैनन् । जब अवस्था गम्भीर हुन्छ अनि मात्रै उपचारका लागि जाँदा ढिलो भइसकेको हुन्छ । फेरि नसर्ने रोगहरूमा प्राय लक्षणहरू पनि नदेखिने भएकाले यसको चेकजाँच हुँदैन ।’ 

यो अभियान नै सञ्चालन गरेर हरेक स्थानीय तहमा निःशुल्क चेकजाँचको व्यवस्था गरिदिए ३० वर्षमाथिका सबैले आवश्यक चेकजाँच गर्छन् । रोग नदेखिए पनि ढुक्क हुन्छ र केही रोग देखिए समयमै उपचार पाए निको हुन्छन् । 

त्यसै पनि नसर्ने रोगका बिरामीहरूको संख्या बढेर उपचार गराउनै समस्या परिरहेका बेला यो स्क्रिनिङले बिरामीलाई गम्भीर अवस्थामा पुग्न नदिन सहयोग पुर्याउने उनले बताए ।

डा. बुढाथोकीका अनुसार अहिले परीक्षणका रूपमा केन्द्र सरकारले सुरु गरेको यो कार्यक्रम आगामी वर्षदेखि स्थानीय सरकारमार्फत नियमित रूपमा सञ्चालन गर्ने मन्त्रालयको तयारी छ ।