काठमाडौं- गत भदौ २३ र २४ गते भएको जेन-जी आन्दोलनका क्रममा देशका दर्जनौँ अदालतमा आगो झोसियो। जिल्लादेखि सर्वोच्च अदालतसम्ममा आगो झोसिँदा हजारौँ मुद्दाका फाइल ध्वस्त भए ।

त्यसक्रममा राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टीका सभापति रवि लामिछाने मुछिएको सहकारी ठगी, कांग्रेस र एमाले नेता मुछिएका नक्कली शरणार्थीसहित गम्भीर प्रकरणका मुद्दाका फाइल पनि आगजनी गरेर खरानी बनाइयो ।

सर्वोच्च अदालतमा लागेको आगो तीन दिनसम्म ननिभ्दा ललितपुर महानगरपालिकाको दमकल बोलाएर निभाउनु परेको प्रधानन्यायाधीश प्रकाशमानसिंह राउतले बताइसकेका छन् ।

उक्त आगजनीपछि अदालतहरूले अझै पनि सबै मुद्दाको सुनुवाइ अघि बढाउन पाइरहेका छैनन् । सर्वोच्च अदालतका इजलास अहिले त्रिपालमुनि चलिरहेका छन् ।

राज्य संयन्त्र नै बिफल बनाउने गरी भएको उक्त विध्वंशपछि उदेक लाग्दा अनेक दृश्य देखिन थालेका छन् ।

त्यस्तै उदेक लाग्दो दृश्यसहितको ब्यानरको तस्बिर अधिवक्ता कृष्ण महराले सोमबार सामाजिक सञ्जालमा सार्वजनिक गरे।

ललितपुरको बगलामुखी मन्दिरनजिकैको चौतारोमा टाँसिएको थियो माओवादीले १० वर्षसम्म चलाएको युद्धका क्रमा अभ्यास गरेको ‘जनअदालत’को ब्यानर ।

‘जनअदालत’का नाममा टाँगिएको उक्त ब्यानरमा नोटमा लेखिएको छ, ‘सहकारी, लघुवित्त, बैंक, चेक बाउन्स वा अन्य सरकारी कार्यालयबाट पीडित जनताले न्यायको लागि सम्पर्क गर्नुहोला ।’

‘यस्तो ब्यानर देखेर म आश्चर्यचकित भएँ’, अधिवक्ता महराले खबरहबसँग भने, ‘यसले देशमा विधिको शासन हराउँदै गएको देखियो । यो दृश्य देखेपछि दण्डहीनता बढ्दै गएको महसुस भएको छ । यो राज्य र न्यायप्रणालीला चुनौती हो ।’

महराले यस्तो गतिविधिले नागरिकले राज्यविहीनताको महसुस गर्ने पनि बताए । ‘यसले नागरिकहरू राज्यविहीन अवस्थाको महसुस गर्न थालेको लाग्यो’, उनले भने, ‘सरकारले देशमा आफ्नव उपस्थिति भएको महसुस गराउनु आवश्यक छ।’

के भन्छन् यसका सञ्चालक ?

माओवादीले १० वर्षे संघर्षका क्रममा आफूले ‘कब्जा गरेको’ क्षेत्रमा यस्तै ब्यार टाँगेर जनअदालत चलाउँथे । त्यसबेला जासुसी गरेको, सामन्ती भएको, प्रहरी र सेनामा लागेको, वैदेशिक रोजगारीमा पठाएको, भनेजति चन्दा नदिएको आदि आरोपमा माओवादीले ‘जनअदालत’ खडा गरेर कारबाही गर्थे ।

कसैलाई श्रमशिविरमा पठाइन्थ्यो, कसैलाई गोली हानेर ज्यान लिइन्थ्यो, कसैलाई अंगभंग गरिन्थ्यो । यी सबै काम माओवादीले ‘जनअदालत’का नाममा गर्थे ।

अहिले त्यसैलाई कपी गर्दै संघीय राजधानीको सहरका चौतारोमा ‘जनअदालत’को ब्यानर टाँगिएको छ।

आखिर यो ब्यानर किन टाँगियो त ? हामीले यो ब्यानरमा राखिएको ९८५१४०३०४३ नम्बरमा सम्पर्क गर्‍यौँ । सुरूमै यो फोनमा बोलेका व्यक्तिलाई आफ्नो परिचय क. लेनिनका रुपमा दिए ।

उनले भने, ‘तपाईंलाई हाम्रो ‘जनअदालत’बाट के-कस्तो सेवा चाहिएको हो ? हामी तयार छौँ ।’ त्यसपछि हामीले परिचय दिएर होइन, होइन, सेवाभन्दा पनि समाचारका लागि फोन गरेका हौँ, यसबारे विस्तृतमा बताइदिनुपर्‍यो भनेर सोध्यौँ ।

त्यो ब्यानर टाँगिएकोबारेमा ती क. लेनिन नाम गरेका व्यक्तिले अगाडि भने, ‘हामी पहिलेको माओवादी पार्टीकै मान्छे हो । हामी वरिष्ठ वकिलहरू राखेर मुद्दाको छिनोफानो गर्छौँ । यो ब्यार टाँगिएको ठाउँ सम्पर्क कार्यालय हो । राजनीतिक कार्यालय हो ।’

त्यसपछि सोधखोज गर्दै जाँदा उनले जसलाई न्याय चाहिएको हो, आफूहरू त्यहीँ पुग्ने पनि बताए । हामीलाई पनि उनले लोकेशन कहाँ हो ? हामी तत्कालै वकिलसहित न्याय दिन आइजान्छौँ भन्ने जवाफ दिए ।

‘जहाँ न्याय चाहियो त्यहाँ आउँछौँ । अहिले हामीकहाँ धेरै मान्छे सम्पर्कमा आएका छन् । कानुन बमोजिम हामी जुनसुकै मुद्दा मिलाउँछौँ’, उनले अगाडि भने, ‘हामी हाम्रो जनअदालतमा दुवै पक्षलाई झिकाएर मुद्दा मिलाउने काम गर्छौँ । कसको गल्ती हो, हामी फास्ट ट्रयाकबाट न्याय दिलाउने काम गर्छौँ । अहिलेका सरकारी अदालत जस्तो मुद्दा झुलाउँदैनौँ । लामो मुद्दा खेप्ने झन्झट हुँदैन । ’

उनले यति भनेपछि हामीले सोध्यौँ, ‘तपाईंको जनअदालतले मुद्दा मिलाउने नाममा भाटे कारबाही पनि गर्ला, कुटपिट पनि गर्नुहोला ? यो त कानुनविपरीत हुन्छ नि ?’

त्यसपछि उनले जवाफ दिँदै भने, ‘हामी त्यस्तो कुटपिट र धरपकडमा विश्वास गर्दैनौँ । दुवै पक्ष बोलाउँछौँ, तुरुन्तै न्याय दिलाउँछौँ ।

त्यसपछि फेरि सोध्यौँ, ‘सरकारको अदालत छ, कानुन बमोजिम कारबाही र न्याय निरुपण त राज्यका निकायले, राज्यका संयन्त्रले गर्ने होला नि ?’

यो प्रश्नपछि उनले हिजो माओवादीले युद्धका क्रममा गरेकै अभ्यासलाई आफूहरूले निरन्तरता दिएको बताए । ‘हामी पुरानै माओवादी हो । हाम्रो काम जनताको सेवा गर्ने हो । हाम्रो अदालतबाट झमेलामा नपारी मिलाइदिने काम हुन्छ’, उनले भने, ‘सरकारी अदालतबाट चार-पाँच वर्षसम्म झुलाइदिने काम हुन्छ । हामीसँग १० औँ हजार कार्यकर्ता छन्, हामी तुरुन्तको तुरून्त न्याय दिलाउने काम गर्छौँ ।’

तर त्यसपछि हामीले उनलाई फेरि सोध्यौँ, ‘कमरेड लेनिन भनेको तपाईं हो कि अरू हो ? यस पटक उनी अक्मकाए । सुरूमा आफैंलाई क. लेनिन भनेका उनले अन्तिममा आफू वकिल मात्रै भएको बताए ।

‘हामी कमरेड लेनिनको नेतृत्वमा अघि बढेका हौँ । हाम्रो समूहमा पुष्पकमल दाहाल प्रचण्ड, मोहन वैद्य र नेत्रविक्रम चन्द विप्लवका पनि नेता-कार्यकर्ता छन्’, उनले भने, ‘हामी वकिल पनि छौँ । हामी जिल्लादेखि सर्वोच्च अदालतसम्म वकालत गर्ने वकिल पनि जनअदालतका लागि काम गर्छौँ ।’