धनगढी– चार हजार पाँच सय ८१ मिटरको उचाइ । त्यो उचाइमा पनि तालैतालको पाटन । धेरैका लागि कल्पना बाहिरको दृश्य हुन सक्छ । ताल पनि एक वा दुई मात्रै होइन्, नौ बढी तालहरूको बगैँचा नै भेटिन्छ, बुढीनन्दा पाटनमा । सेताम्ये हिँउचुचुरा, तातैतालले भरिएको पाटन, साथका बग्ने ठूला ठूला झरना, अनि धार्मिक आस्थाको शक्ति केन्द्र, बुढीनन्दा, आस्था र आकर्षणको स्वर्ग जस्तै छ । 

बाजुरा प्राकृतिक र धार्मिक गन्तव्यले भरिएको भू-स्वर्ग नै हो । जहाँ बडिमालिका, खप्तड, बुढीनन्दा र रानीसैन जस्ता धर्तीका स्वर्ग र हिन्दु धर्मावलम्बीहरूको आस्थाका गन्तव्य हुन् । जीवनकै वरदान माग्न सर्वसाधारण ती गन्तव्यमा पुग्छन् । प्रकृतिको आनन्दका लागि पर्यटकको रोजाइमा पनि पर्ने गरेका छन् ।

विश्वका हिन्दु धर्मावलम्बीहरूको महान धर्मस्थल मानसरोवरकै फेदीमा अडेको पहाडको नाम हो, बुढीनन्दा । बुढीनन्दा पहाडको सिधा सम्पर्क मानसरोबरसँग छ । त्यसकारण पनि बुढीनन्दा देवीलाई वरदानकी देवी भनेर यहाँका स्थानीयले पूजा पाठ गर्ने गरेका छन् । 

बुढीनन्दा जसरी विश्वास र आस्थाले अडेको छ । त्यो भन्दा बढी सुन्दरताले पनि भरिएको देखिन्छ । बुढीनन्दा पाटनभित्र कैलाश ताल, राक्षस ताल, त्रिवेणी, दउने ताल, देवताल सहित दर्जनको सङ्ख्यामा भेटिन्छन् । त्यस्तै आधा दर्जन झरनाहरूको सुन्दरता पनि अलौकिक छ । चार हजार पाँच सयमाथिको उचाइमा पनि झरना भेटिने कुरा पत्यार नलाग्न सक्छ, तर त्यो वास्तविकता हो ।

बुढीनन्दाभित्रका तालहरू मनाङको तिलिचोपछि दोस्रो उचाइमा छन् । जहाँ साउन भदौमा पनि सेताम्ये हिउँ देखिन्छ । १० महिना सेतो हिँउको घुम्टोले नै ढपक्क ढाक्ने गर्छ । पहाडै पहाडको शहरले थप शोभा बढाएको छ । 

त्यहाँका विभिन्न तालहरूको विशेषता भिन्नै छ । कोही दानवका लागि महत्व बोकेका छन्, कोही भगवानका लागि । त कोहीले मानवसँग पनि । पुग्नेहरू स्वर्गकै उपमाको संज्ञा दिन्छन् । सो स्थानमा बुढीनन्दा भगवतीले बास गर्छन् भन्ने भनाइ छ। 

देवीको प्रत्येक वर्षको जनैपूर्णिमाको अवसरमा वर्षको एक पटक पूजा हुन्छ । धार्मिक आस्थाको धरोहरका रुपमा रहेको बुढीनन्दा क्षेत्रको महिमा उच्च भागका तालहरुले दिएका छन् । उक्त क्षेत्रबाट मुगु, हुम्ला कालिकोट सहितका जिल्लाहरूको दृश्य नियाल्न सकिन्छ । बझाङमा रहेको साइपाल हिमाल र जेठीबाैरानीको मनमोहक दृश्य हेर्न सकिन्छ । 

तालहरूमध्ये राक्षस दहमा दर्शनार्थीले नजर समेत लगाउनु हुँदैन भन्ने धार्मिक मान्यता छ । सोही मान्यता अनुसार ताल देखिएपनि दर्शनार्थीले नदेखे झै गर्ने गर्छन् । त्यो तालमा राक्षसले मात्र नुहाउने गरेकोले दृश्य पनि निकै कालो देखिने गरेको, बुढीनन्दा दर्शन गर्न गएकाहरूले बताउने गरेका छन् ।

राक्षस दहको दृश्य देखेमा परिवारमा पीडा थपिने, देवी रिसाउने र मागेको बर नपाईने गरेको किम्वदन्ती छ । मन्दिरनजिकै रहेको अर्को तालमा दर्शनार्थीले नुहाउने गर्छन् । उक्त दहका नुहाएमा पापबाट मुक्त भइने र देवी खुसी भएर मागेको बर दिने भनाई छ । 

तर त्यसको संरक्षण, सम्वर्द्धन र प्रवर्द्धन हुन सकेको छैन । १५ हजार फिट उचाइमा देवीको मन्दिर छ । त्यो पनि पुर्खाहरूले ढुङ्गाले बनाएको छ । संरचना राम्रो नभएपनि स्थान प्रकृतिकै उपमा हो । 

तिलिचोपछिको दोस्रो उचाइमा तालहरू भए पनि राज्यले कुनै खोजी नगरेकोमा स्थानीयसमेत रहेका बुढीनन्दा नगरपालिकाका प्रवक्ता जंगवीर रोकाया गुनासो गर्छन् । बुढीनन्दाको प्रचार-प्रसार नहुँदा थाहा भएकाहरू मात्रै दर्शनका लागि जाने गरेका छन् । बाजुरा लगायत सुदूरपश्चिम र भारतको उत्तर प्रदेशबाट भक्तजन आउँछन् तर प्रचारको कमी छ ।

भक्तजनहरूले सन्तान र धन प्राप्तिका लागि बुढीनन्दा देवीको दर्शन गर्ने गरेका छन् । बडीमालिका देवीले नदिएको बर बुढीनन्दा देवीले दिने धार्मीक विश्वास स्थानीयमा छ । निःसन्तानिलाई सन्तान, दुःखीलाई सुःख अन्न धन प्राप्त हुने विश्वास हुने विश्वास छ । बुढीनन्दालाई भगवतीकी बहिनीहरु मध्येकै जेठी हुन्, भन्ने मान्यता छ । 

बाजुरा सदरमुकाम मार्तडीबाट कालाजग्रा पाण्डुसैन हुँदै कुरुखोला पुगिन्छ । कुरुखोलाको बासपछि धनभण्डार लेकमा पुगिन्छ । त्यहाँ ओढारमा बस हुन्छ र सदरमुकाम मार्तडीबाट तेस्रो दिन बढीनन्दा पुगिन्छ । नेपालगञ्जबाट कोल्टी विमानस्थल हुँदै गएमा दुई दिनमा पनि पुगिन्छ । तर धार्मीक मान्यता अनुसार तीन दिन लगाएर पुग्नु पर्ने हुन्छ । 

सधैको समयमा सो क्षेत्र जान सकिदैन् । जेष्ठदेखि असोजसम्म मात्र सो क्षेत्रमा जान सकिन्छ । मागेको कुरा पाइने, धन लाभ हुने र बाँझोपन भएका, वा नि:सन्तानलाई सन्तान प्राप्त हुने धार्मिक विश्वास छ । यस क्षेत्रमा हकदाबी कोल्टीक्षेत्र नुरी र कुरुखोला क्षेत्रका स्थानीयको छ । उनीहरूले बुढीनन्दा क्षेत्रको वन क्षेत्रको उपयोग गर्ने गरेका छन् । 

बर्षातका चार  महिना तल्लो क्षेत्रमा भेडा च्यांग्रा चरनका लागि छोडिन्छ । हिउँ पग्लिएपछि जडिबुटीका लागि पनि स्थानीय बुढीनन्दा पाटन जाने गरेका छन् । आकर्षक पाटनहरु तथा ताल वरिपरि रहेका आकर्षक झर्नाहरूले त्यहाँ जाने जो कोहीलाई लोभ्याउने गरेको छ ।

खाली खुट्टाले एक दिन पैदल यात्रा गरे पनि कुनै प्रकारको कठिनाई नहुने विश्वास छ । त्यही बमोजिम बुढीनन्दा यात्रामा जाने भक्तजन खाली खुट्टै दर्शनका लागि मन्दिर पुग्ने गरेका छन् । दलित समुदायले जानु हुँदैन, अनिष्ट हुन्छ, भन्ने कुमान्यता रही आएको थियो, त्यो गएको तीन वर्षयता मात्र तोडिएको छ । 

बुहुमूल्य जडीबुटीको खानी तथा लोपन्मुख बन्य जन्तु र चराचुरुङ्गीको बसोबास क्षेत्र सोही स्थानमा पर्छ । रङ्गीचङ्गी फूलहरूको मनमोहक दृष्य हेर्न पाउनु भक्तजनका लागि अर्को सौभाग्य हो । यो क्षेत्र मानसरोसर क्षेत्रसँग पनि जोडिएकोले धार्मिक विशेष बढी छ । यो वर्षपनि जनैपूर्णिमा मेलाको तयारी भइरहेको छ । 

बुढीनन्दाको छार्पे पाटनमा अतिथि गृह, भक्तजनलाई सहज

धार्मिक आस्थाको धरोहर र पर्यटकीय क्षेत्रका रुपमा परिचित बुढीनन्दाको छाप्रे पाटनमा अतिथि गृह निर्माण गरिएको छ । धार्मीक मेलामा जानेहरुको सहज बासका लागि छाप्रे पाटनमा अतिथि गृह निर्माण गरिएको हो ।

पर्यटन प्रवर्द्धन तथा पर्यटकको सहजताका लागि छाप्रे पाटनमा भवन एक करोड १९ लाख ४२ हजार ७ सय १५ रुपैया ४४ पैसा लागतमा स्थायी टहरा निर्माण गरिएको छ । भवन उषा कन्स्ट्रक्सनले निर्माण गरेको हो ।  

दुईवर्ष पहिला अतिथि गृह निर्माण गरिएको हो । यो पटक अरु ठाउँमा पनि बास बस्नका लागि अतिथि गृह निर्माण गरिएको बुढीनन्दा नगरपालिकाले बताएको छ । छार्पे पाटन पौराणिक, एैतिहासिक, पर्यटकीय एवं धार्मिक तिर्थस्थल बुढीनन्दा माईको मन्दिर जाने पदमार्गको हो । 

प्रचार गर्न एमाले र बुढीनन्दा नगर कार्यपालिकाको बैठक

बुढीनन्दा क्षेत्रको विकासका लागि सरकारी तर्फबाट खासै प्रयास भएको छैन । प्रकृतिको उपमा बुढीनन्दा राज्यको नजर बाहिर छ । त्यसको नत प्रचार हुन सकेको छ, न त संरक्षण नै । पहिलो पटक २०७० सालमा तत्कालीन नेकपा एमाले बाजुराले बुढीनन्दा यात्रा गरेको थियो ।

तत्कालीन जिल्ला अध्यक्ष प्रकाश बहादुर शाह नेतृत्वमा गएको जिल्ला कमिटीको बैठकसमेत त्यही नै बसेको थियो । त्यस बैठकपछि मात्रै दलित समुदायबाट दर्शनका लागि सहज प्रवेश भएको देखिन्छ । त्यसअघि दलित समुदायबाट बुढीनन्दा जानु हुन्न भन्ने कु-मान्यता थियो । एक पटक बीचबाटो बाटै प्रहरी जवानलाई फर्काएको र दलित समुदायलाई प्रवेश रोक लगाएको विषयमा उजुरी समेत परेको थियो ।

त्यो धार्मिक यात्रा र बैठक पछि मात्र बुढीनन्दाले बढी महत्व पाएको छ ।  दुई वर्ष पहिला बुढीनन्दा नगर कार्यपालिकाको बैठक पनि बुढीनन्दामा बसेको थियो । छाप्रे पाटनमा बनेको अतिथि गृहमा नै औपचारिक बैठक बसेको र बुढीनन्दामा पुगेर प्रचार र प्रवद्र्धनका केन्द्रीत घोषणा पत्र जारी गरेको नगर प्रमुख जनक कुमार बोहराले बताएका छन् । 

बुढीनन्दा धार्मिक आस्थाको धरोहर र प्रमुख पर्यटकीय गन्तव्य हो, यसको प्रवर्द्धन र विकास नगरपालिकाको पहिलो एजेण्डा छ । जो अहिलेपनि त्यसको प्रर्वद्धन र विकासको काममा लगानी भइरहेको बोहराले थपे । 

बुढीनन्दामा पनि साउन २३ मा मेला लाग्ने 

बुढीनन्दामा यो वर्ष साउन २३ गते मेला लाग्ने भएको छ । जनैपूर्णिमाको अघिल्लो दिन बाजुराको बडीमालिकासहित यहाँका दर्जन बढी शक्तिपीठमा एक साथ मेला लाग्ने गरेको छ । देवी पर्वत चढेको मौका पारेर मेला साइत लाग्ने स्थानीय पुजारीहरू बताउँछन् । 

रहेक वर्ष सयैको सङ्ख्यामा भक्तजन बुढीनन्दा जाने गरेका छन् । बुढीनन्दा नगरपालिका–४ मा पर्ने उक्त क्षेत्रमा प्रत्येक वर्षको जनैपूर्णिमाको अघिल्लो दिन मेला लाग्ने गरेको छ । बुढीनन्दा यतिबेला तीर्थालु भक्तजन तथा पर्यटकहरूलाई पर्खिरहेको छ ।  बुढीनन्दा धार्मिक यात्रालाई पालिकाले यो वर्ष पनि महत्वका साथ अघि बढाउने तयारी थालेको छ ।