जब २०२० को जनवरीबाट कोभिड–१९ तीव्रगतिमा फैलिन थाल्यो, विश्वभरका सरकारसँग यस भाइरसविरुद्ध लड्न आवश्यक पर्ने थोरै मात्र तयारी थियो । उपचारको वैज्ञानिक विधि पुष्टि नभइसकेको अवस्था होओस् वा भ्याक्सिनको आभाव, शुरूवाती दिनमा भाइरससँग लड्न निक्कै मुश्किल थियो । ठूलो समूहको परीक्षणका लागि आवश्यक पर्ने सामग्रीको अभावले गर्दा राजनीतिक नेतृत्वसँग भाइरससँग लड्न थोरै मात्र विकल्प थियो ।

विश्वभरका सरकारले शुरूवाती चरणमा महामारी नियन्त्रणका लागि चार वटा तरिका अपनाएका थिए । चीन, न्यु जिल्यान्ड, भियतनाम र थाइल्यान्डले भाइरस नियन्त्रणमा लिन अन्तर्राष्ट्रिय यात्रामा प्रतिबन्ध लगाएका थिए । सिङ्गापुर, हङकङ र दक्षिण कोरिया जस्ता देशले भाइरसको कडाइपूर्वक परीक्षण, ट्रेसिङ, र आइसोलेशनको सहायताले नियन्त्रणमा लिए ।

यस्तो गर्दा यी देशले लकडाउनको कडा कदम लिनबाट देशलाई जोगाएका थिए । स्वीडेनले आफ्नो स्वास्थ्य सेवाले कोभिड–१९ का बिरामीलाई धान्न सक्दैन भनेर नबुझ्दासम्म भाइरस फैलिन दियो ।

यस्तै युरोपेली देशहरू  बेलायत र फ्रान्सले सीमानाका खुला राख्दै लकडाउनका माध्यमबाट भाइरस नियन्त्रणमा लिने प्रयास गरे । यस्तो विधि इन्धन सकिँदै गरेको विमानलाई रोक्ने प्रक्रियाजस्तै थियो । लामो लकडाउनका कारण मानिसहरू आजित भएका थिए । कोभिडका कारण अर्थतन्त्र धराशयी हुँदै थियो तर भाइरस पूर्णरुपमा नियन्त्रणमा आएन ।

भ्याक्सिन आउनुभन्दा अघि कोरोना नियन्त्रण गर्ने सबैभन्दा उत्कृष्ट विधि भनेको नै देशलाई ‘जिरो कोभिड’ को अवस्थामा पुर्‍याउनु थियो । यो तरिका न्यु जिल्यान्ड, ताइवान, चीन लगायतका देशले अपनाएका थिए । तर, यो अवस्थामा पछिल्लो १५ महीनामा व्यापक परिवर्तन आइसकेको छ ।

अहिले हामीसँग सुरक्षित र प्रभावकारी भ्याक्सिन छ, हामी कोरोनाको उपचार गर्नुका साथै धेरै समूहको परीक्षण गर्न सक्ने अवस्थामा छौँ । यसले सरकारलाई पहिला अपनाइएको रणनीतिको विकल्पमा अन्य तरिका अपनाउने सन्दर्भमा पुनः विचार गर्न समय दिएको छ । कोरोना भाइरसको उपचारको विकल्प लकडाउनको सट्टामा भ्याक्सिन प्रयोग गर्नु हो, जुन दीर्घकालीन छ ।

कोभिड–१९ का कारण हुने मृत्यले विश्वभरका सरकारलाई पछाडि हट्न बाध्य बनायो । यस्तै, सरकारहरू पछाडि हट्नुको अर्को कारण भनेको स्वास्थ्य सेवामा यसले पारेको ठूलो असर र युवाहरूमा पनि यो भाइरसको लामो समयसम्म देखिने स्वास्थ्य समस्या थियो ।

कोरोना महामारीबाट उठिसकेका समृद्ध देशले गरिब देशलाई महामारीसँग लड्न आवश्यक सामग्री छिटो व्यवस्था गरिदिनुपर्छ । जब कोभिड भाइरसबाट मुक्ति पाउँदै विश्वभरकै जनजीवन सहज अवस्थामा प्रवेश गर्छ त्यो बेलामात्रै महामारी पूर्णरूपमा सकिएको भन्न मिल्नेछ ।

लकडाउन नगरेको अवस्थामा भाइरस तीव्र गतिमा फैलिने देखियो । भाइरसका डरले मानिसले आफ्नो जीवनपद्धतिमै परिर्वतन गरे जसका कारण अर्थतन्त्रमा निकै असर पुग्यो । भ्याक्सिनले यी तीन समस्याको सम्बोधन गरेको छ ।

सरकारले ८० देखि ९० प्रतिशत जनतालाई कोभिड विरुद्धको भ्याक्सिन लगाउन सकेको अवस्थामा यो भाइरसका कारण स्वास्थ्य प्रणालीमा देखिएको समस्या व्यवस्थित गर्न सकिनेछ । पर्याप्त मात्रामा भ्याक्सिन प्रयोगले यो भाइरसलाई पनि लहरे खोकी, दादुरा जस्तै बनाउनेछ ।

हामीलाई अब स्पष्ट के थाहा भयो भने भ्याक्सिनेसनले अस्पतालमा भर्ना हुने संख्या र मृत्यको संख्यामा कमी ल्याउँछ । अमेरिकाको संक्रामक रोग नियन्त्रण तथा रोकथाम विभागको अध्ययनअनुसार भ्याक्सिनेसन (फाइजर र मोडेर्ना) लगाएका ज्येष्ठ नागरिकको तुलनामा भ्याक्सिन नलगाएका ज्येष्ठ नागरिक अस्पतालमा भर्ना हुने संख्या निकै कम पाइएको छ ।

स्कटल्यान्डमा गरिएको एक अध्ययनअनुसार पहिलो चरणको भ्याक्सिन प्रयोग गरेका मानिसमा अस्पताल भर्ना हुने दर ८५ प्रतिशतदेखि ९४ प्रतिशतसम्म कम पाइएको छ । त्यसअघि याले विश्वविद्यालयले गरेको अध्ययनअनुसार पनि भ्याक्सिन प्रयोग गरेका मानिसमा कोभिडको असर कम देखिएको थियो । अध्ययनअनुसार भ्याक्सिन प्रयोग गरेका ३० देखि ४० प्रतिशत मानिसको कोभिड रिपोर्टमा लक्षणमा देखिएको असरभन्दा सुधार आएको पाइएको थियो ।

यदि भ्याक्सिनले मानिसलाई गम्भीर बिरामी हुन र मृत्युबाट जोगाउँछ भने धेरै मात्रामा भ्याक्सिन प्रयोग गरेका देशमा महामारीको अन्त्य नजिक छ । स्कटल्यान्डका स्वाथ्यकर्मीहरूको एक अध्ययन (पेयर रिभ्यु भएको छैन) ले भ्याक्सिनले संक्रमणलाई पनि रोक्न गर्ने सुझाब दिएको छ । भ्याक्सिनेसन कार्यक्रममा इजरायल सबैभन्दा अगाडि छ,  अमेरिका र बेलायत पनि इजरायलभन्दा खासै पछि छैनन् । युरोपियन युनियन पनि अगाडी बढ्दै छ ।

यसपछि सम्भवतः पूर्वी एसिया र प्यासिफिक देशहरू हुनेछन् । जब त्यहाँका सम्पूर्ण मानिस भ्याक्सिनको पहुँचमा आउने छन् तब त्यहाँ समान्य जीवन शुरू हुनसक्नेछ । उनीहरूले आफ्नो अन्तर्राष्ट्रिय सीमामा लगाइएको बन्देज सवधानी र व्यवस्थित तरिकाले हटाउन सक्नेछन् ।

यी देशमा संक्रमणका विषय केही समयपछि अप्रासङ्गिक हुनेछन् किनभने संक्रमण दर, अस्पताल भर्ना हुने संख्या र मृत्यु दरमा धेरै परिवर्तन आउनेछ । भ्याक्सिन र उपचारका क्षेत्रमा काम गरेका वैज्ञानिकहरूको लामो समयदेखि उद्देश्य नै यही थियो । यस्तो भएको अवस्थमा वैज्ञानिकहरूको कामले सफलता पाएको बुझिनेछ ।

नयाँ प्रकारको भेरियन्टलाई छोड्ने हो भने समृद्ध देश बेलायत र अमेरिकामा एक महीना अथवा हप्ताभित्रमा त्यहाँका नागरिकले महामारीको अन्त्य भएको देख्नेछन् ।

यसबीचमा पनि अनिश्चिताका दुई क्षेत्र छन् । कोरोनाका नयाँ प्रकारका भेरियन्ट आउन सक्छन् जसले भ्याक्सिनको प्रभावकारिता कम गर्न सक्छ । अर्कोतर्फ भ्याक्सिन प्रयोग नगरेका बालबच्चा र युवाहरूलाई कोरोनाबाट कसरी बचाउने भन्ने चुनौती हामीमाझ रहनेछ । सोह्र वर्षभन्दा कम उमेरका बच्चाहरूमा पनि भ्याक्सिन लगाउनु अपरिहार्य देखिन्छ । अमेरिकाले १२ देखि १५ वर्षका बालबच्चामा फाइजर भ्याक्सिन प्रयोगको अनुमति दिएको छ ।

यो महामारी कहिले सकिन्छ त ?

कोभिड–१९ छिट्टै समाप्त हुँदैन । इतिहास साक्षी छ कि महामारी तब मात्रै सकिन्छ जब यसले हाम्रो दैनिक जीवनमा प्रभाव पार्न कम गर्छ । साथै महामारीको अन्त्य हुन त्यसले अन्य स्वास्थ्य चुनौती पनि कम गर्नुपर्छ । नयाँ प्रकारको भेरियन्टलाई छोड्ने हो भने समृद्ध देश बेलायत र अमेरिकामा एक महीना अथवा हप्ताभित्रमा त्यहाँका नागरिकले महामारीको अन्त्य भएको देख्नेछन् ।

ल्याटिन अमेरिका, सव–सहारन अफ्रिका र दक्षिण एसियाका गरिब देशमा यस्तो अवस्था छैन । जुन देशले कोभिड–१९ को भ्याक्सिन, उपचार, प्रविधि लगायतमा आवश्यक पर्ने खर्च गर्न सक्दैन त्यो देशका अस्पतालमा काम गर्ने स्वास्थ्यकर्मी र वृद्धवृद्धा भाइरसको बढ्दो संक्रमणबाट मुक्त हुन सक्ने छैनन् । त्यसैले अब यो दायित्व धनी देशहरूको पनि हो ।

समृद्ध देश जो कोरोना महामारीबाट उठिसकेका छन्, ती देशले गरिब देशलाई महामारीसँग लड्न आवश्यक पर्ने सामग्री छिटोभन्दा छिटो व्यवस्था गरिदिनुपर्छ । जब कोभिडको भाइरसबाट मुक्ति पाउँदै विश्वभरकै जनजीवन सहज अवस्थामा प्रवेश गर्छ त्यो बेलामात्रै महामारी पूर्णरूपमा सकिएको भन्न मिल्नेछ ।

(प्राध्यापक देवी श्रीधर एडिनबर्ग विश्वविद्यालय अन्तर्गत ग्लोबल सार्वजनिक स्वास्थ्यका अध्यक्षका रूपमा कार्यरत छिन् । ३१ मे २०२१ मा द गार्डियनमा प्रकाशित उनको यो लेख खबरहबका लागि पुरुषोत्तम पौडेलले भावानुवाद गरेका हुन् ।)