पार्टीले आन्तरिक जीवन नपाएको तथा मधेशमा उपसभापति विमलेन्द्र निधिको एकाधिकार कायम रहेको भन्दै कांग्रेस सांसद डा. अमरेशकुमार सिंहले बुझाएको राजीनामा यो बेला चर्चामा छ । प्रधानमन्त्री शेरबहादुर देउवालाई विश्वासको मत नदिने अडान राख्दै राजनीनामा बुझाएका एमाले उपाध्यक्ष भीम रावलले फिर्ता लिए । कांग्रेस नेता सिंह भने आफ्नो अडानमा दृढ देखिन्छन् । फरक यति हो उपाध्यक्ष रावलले सभामुख समक्ष राजीनामा बुझाएका थिए भने नेता सिंहले पार्टी सभापतिलाई ।

पार्टीको क्रियाशील सदस्यता वितरण, नवीकरण र समायोजनमा नेता सिंहको गम्भीर असहमति छ । निष्ठावान, गतिशील र पार्टीप्रति समर्पित पुराना तथा युवा साथीहरूलाई समेट्न नखोजेको, क्रियाशील सदस्यता वितरणमा मनोमानी गरेको लगायत आरोप उपसभापति निधिप्रति नेता सिंहको छ । महाधिवेशन नजिकिँदै गर्दा आएको सिंहको राजीनामालाई बार्गेनिङका रूपमा बुझ्नेहरू पनि प्रसस्तै छन् ।

सर्लाही क्षेत्र नम्बर चारबाट प्रत्यक्ष निर्वाचित नेता सिंहसँग तेजेन्द्र काफ्लेले गरेको कुराकानीको सम्पादित अंश हामीले यहाँ प्रस्तुत गरेका छौँ ।

सांसद पदको राजीनामा त सभामुखलाई बुझाउनु पर्ने, राजीनामा पार्टी सभापतिलाई बुझाउनुभयो, किन ?

कुनै अर्को समस्या वा कारणले मैले राजीनामा दिएको होइन । त्यसकारणले मैले सभामुखलाई नदिएकै हो । म पार्टीको एउटा अनुशासित कार्यकर्ता हुँ । पार्टीको उम्मेदवारका रूपमा मैले सांसद पद जितेको हो । पार्टीको आन्तरिक किचलो तथा समायोजनका क्रममा क्रियाशील सदस्यताको वितरण र नवीकरणका नाममा पार्टीलाई केही गलत तत्वले एकलौटी कब्जा गर्न खोजेका छन्, त्यसको विरुद्धमा मेरो राजीनामा हो ।

यसकारण मैले पार्टी सभापतिलाई राजीनामा दिएको हो । संसदसँग मेरो केही समस्या छैन । पार्टीबाट म पलायन हुन खोजेको होइन । पार्टीमा संघर्ष गर्न खोजेको हो र पार्टीमा भएको गलत क्रियाकलापलाई बहसमा ल्याउन खोजेको हो ।

त्यसो भए, कांग्रेसको आन्तरिक संरचनामा असन्तुष्टि हो तपाईंको ?

कांग्रेसको आन्तरिक संरचनामा जुनरूपमा सैद्धान्तिक स्खलन भइरहेको छ, जुन सैद्धान्तिक विचलन भइरहेको छ, पार्टीको जुन नीति र नेतृत्व गलत दिशामा जाने खतरा पैदा भइरहेको छ, त्यसलाई सही दिशा र नेतृत्वका लागि महाधिवेशनको मुखैमा मैले राजीनामा दिएकै हो ।

पार्टीमा आएको विचलनको दोषी को हो त ?

पार्टीमा विचलन आउनुमा दोषी धेरै छन् तर मेरो मुद्दा भने मधेशसँग जोडिएको छ । मधेशविना कांग्रेस बलियो हुन सक्दैन । त्यसैले मधेशमा बढी प्रभाव हुनु पर्छ । राष्ट्रपति भएर रामवरण यादव सक्रिय राजनीतिबाट टाढा भएपछि र महन्थ ठाकुरले पार्टी छाडेपछि ०६४ सालपछि नेपाली कांग्रेसको होलसेल नेता एकमात्र उपसभापति विमलेन्द्र निधि हुनुहुन्थ्यो । तर कस्तो भइदियो भने उहाँको पद बढ्दै गयो तर मधेशमा कांग्रेस हराउँदै गयो, प्रभाव हट्दै गयो ।

यसको कारण खोजी गर्ने बेला आएको छ । मधेशमा वा समग्र देशमा कांग्रेस आजको दिनमा व्यापारी, तस्कर जस्ता तत्वहरूले, जसलाई देश र जनताप्रति माया छैन, पार्टी कब्जा गरेर पद लिने र राज्यको दोहन गर्ने काम गरिरहेका छन् । निष्ठा र जनताप्रति कुनै जिम्मेवारी र माया छैन । त्यसकारणले यसको सैद्धान्तिक बहस हुनुपर्छ कि अब पार्टीको सही नीति बनाउन सक्ने र निर्देशन गर्न सक्नेले मात्र नेतृत्व लिनु पर्छ ।

पार्टीमा निष्ठावान र स्वच्छ छविको मान्छेले नै नेतृत्व लिनु पर्छ । ठीक छ, व्यापारिक पृष्ठभूमिको सहयोग चाहिन्छ तर पार्टी व्यापारीलाई बुझाउन सकिन्न । पार्टी भनेको व्यापार होइन । पार्टीमा काम गर्ने राजनीति भनेको समाज सेवा हो, देश सेवा हो, जनता र देशप्रति समपर्ण हो । अहिले के भइरहेको छ भने दुर्भाग्यपूर्णरूपमा गलत तरिकाले विभिन्न क्षेत्रका व्यापारीबाट कब्जा गर्ने काम भइरहेको छ । राजनीतिको भ्रष्टीकरण भएको छ । त्यसैले पार्टीमा मेरो अभियान शुद्धीकरण हुनु पर्‍यो भन्ने हो । पार्टीको शुद्धीकरणविना पार्टी सुदृढीकरण हुँदैन ।

भनेपछि तपाईंको राजीनामा महाधिवेशनमा बार्गेनिङ प्वाइन्ट हो ?

होइन, होइन ! बार्गेनिङ प्वाइन्ट होइन । महाधिवेशनअगाडि पार्टीका तमाम कार्यकर्तालाई सैद्धान्तिक, राजनीतिक र आर्थिक छलफलमा लैजानका लागि हो । हाम्रो पार्टीको आगामी नीति कस्तो हुनुपर्‍यो, आगामी दिनमा दिशा के हुनुपर्छ, नीतिअनुसारको नेतृत्व हुनुपर्‍यो । त्यसकारणले अहिले पार्टीमा मूल्याङ्कन गर्ने बेला आएको छ र छलफल गर्ने बेला आएको छ ।

पार्टीको आत्मा नै छलफल हो, सैद्धान्तिक बहस हो । आज हाम्रो परराष्ट्र नीति कस्तो हुनुपर्‍यो, हाम्रो आर्थिक सामाजिक रूपान्तरणको परिस्थिति कस्तो हुनुपर्‍यो, त्यो परिस्थिति निर्माण नभईकन देशमा लगानीमैत्री वातावरण हुँदैन । हाम्रो पार्टी युवामैत्री हुनुपर्‍यो । समावेशीमैत्री हुनुपर्‍यो । विविधता झल्कने किसिमको पार्टीको अनुहार हुनुपर्‍यो ।

त्यसो भए तपाईंले पार्टीभित्र मधेशमा निधिको विकल्प खोजी रहनुभएको हो ?

मैले चुनाव जितेको र उहाँले हारेको कारणले मात्रै भनेको होइन तर मलाई विश्वास छ कि म मधेश र कांग्रेसलाई जोड्ने काम गर्छु । किन कि मधेशको जुन आवाज छ त्यो कांग्रेसले प्रतिनिधित्व गर्नुपर्छ र मधेशको भलाइका लागि पनि एउटा लोकतान्त्रिक पार्टी बलियो हुनै पर्छ ।

लोकतान्त्रिक पार्टी बलियो नभईकन मधेशको अधिकार सुरक्षित हुन सुरक्षित र पूरा हुन सक्दैन । त्यसकारणले लोकतान्त्रिक पार्टीले नै मधेशको अधिकार, समावेशीकरणको मुद्दा, नागरिकताको मुद्दा, आर्थिक विकासको मुद्दा सम्बोधन गर्न सक्छ ।

त्यसका लागि मधेशमा सही नेतृत्व आउनु पर्‍यो । मलाई विश्वास छ कि मधेशलाई मैले राम्रोसँग बुझेको छु । अध्ययन गरेको छु । भोगाइले पनि तीन पटक चुनाव जितेको छु । त्यसकारणले त्यहाँको जुन विविधता छ, जुन संरचना छ, कहाँ के बनाउनु पर्ने हो, त्यो अभियान मलाई थाहा छ ।

हामी बलियो कांग्रेस खोज्दैछौँ र बलियो कांग्रेसमा देशको भविष्य जोडिएको छ, नेपाली जनताको भविष्य जोडिएको छ । नेपाल र नेपाली जनतासँग हाम्रो भविष्य पनि गाँसिएको छ । त्यसकारणले यो बेलामा कमजोर कांग्रेसको परिकल्पना गरेर देश बलियो हुन सक्दैन । देशको लोकतन्त्र बलियो हुन सक्दैन, मधेश बलियो हुन सक्दैन । मधेशका अधिकार सुरक्षित रहँन सक्दैनन् । जनताको समावेशीकरणको मुद्दा सम्बोधन हुन सक्दैन ।

यो जुन गणतन्त्र, समावेशिता, नागरिकता जो मुद्दाहरू छन्, कांग्रेसले नै समाधान गर्छ । त्यसैले मैले हिमाल–पहाड–तराई, मेचीदेखि महाकाली जनजनको कांग्रेस बनाउन खोजेको हो ।

स्पष्ट रूपमा भन्दा मधेशमा निधिको विकल्पमा म छु भनेर भन्न नै खोज्नुभएको हो नि, होइन त ?

त्यो कुरा कार्यकर्ताले तय गर्छन् । जनताले तय गरेर निर्वाचनमा नै बताइसकेको छ । कार्यकर्ताको कोर्टमा बल छ, उनीहरूले नै तय गर्छन् ।

केन्द्रीय महाधिवेशनको मिति आउन एक महिना पनि बाँकी छैन अब । यो बीचमा राजीनामा बुझाउँदै गर्दा सभापतिले माग पूरा गर्छु भनेर आश्वासन पनि दिनुभएको छ । कसरी सम्बोधन होस् भन्ने तपाईंको माग हो ?

मेरो माग त राजीनामा पत्रमै छ, क्रियाशील सदस्यताको छिनोफानो पार्टीको विधिविधान, निर्देशिका, परिपत्रको आधारमा हुनुपर्‍यो । कसैले हुकुमी शासनको भरमा कब्जा गरेजस्तो नहोस् । कानूनी राज्यको मान्यता र कानूनी राज्य मान्ने हामी पार्टीमा पनि प्रजातान्त्रिक पद्धति हुनुपर्‍यो । पार्टीमा पनि रुल अफ ल स्थापित हुनुपर्‍यो । कसैले आफ्नो प्रभावको दुरुपयोग गरेर पार्टी कब्जा गर्न पाउँदैन ।

मलाई विश्वास छ कि यो पार्टीको हितमा छ र पार्टीको हितका लागि सभापतिले चाँडै निर्णय लिनुहुन्छ । नभएर फेरि म सभापतिसँग भेटेर कुरा गर्छु ।

राजीनामा पत्रमा एउटा वाक्य प्रयोग गर्नु भएको छ– स्वस्थ आन्तरिक जीवनसहितको गतिशील पार्टीले मात्र समस्या समाधान गर्छ । यो के भन्न खोज्नु भएको ? पार्टी अहिले निष्क्रिय छ ?

सही कुरा हो । मैले कुनै भावुकतामा, कुनै आवेशमा, कुनै कुण्ठामा राजीनामा दिएको होइन । कांग्रेसमा आगामी नेतृत्व कस्तो हुनुपर्‍यो, पार्टीको जिम्मा कस्ता व्यक्तिलाई दिन जरुरी छ, पार्टीमा पारदर्शिता कति आवश्यक छ, पार्टीको नीति कति जरुरी छ, यी विषयमा बहस हुनुपर्‍यो ।

पार्टी अहिले हुइमको भरमा चलिरहेको छ, दैनिक कार्यतालिकामा चलिरहेको छ । पार्टीले त दीर्घकालीन २५ वर्षमा, ५० वर्षमा कस्तो नेपाल बनाउने हो, त्यसको योजना पो बनाउनु पर्छ त ! देश र जनतालाई कहाँ पुर्‍याउन खोज्दैछौं ? देशको विकास र समृद्धि कहाँ पुर्‍याउन खोज्दैछौं ? यो यात्राको गन्तव्य देखाउन सक्नु पर्‍यो ।

पार्टी त एउटा माध्यम मात्र हो त्यो गन्तव्यमा पुग्नलाई । जनतालाई विश्वास र भरोसा दिलाउन सक्नुपर्‍यो । कांग्रेस नै हो, देशको लोकतान्त्रिकीकरण गर्ने, समावेशीकरण गर्ने, आर्थिक सामाजिक रूपान्तरण गर्ने र विभिन्न किसिमको विभेदको अन्त्य गर्ने भनेर भन्न सक्नुपर्छ ।

त्यो विश्वास दिन सक्ने नेतृत्व को त सिङ्गो कांग्रेसमा अब ?

अबको नेतृत्व त अहिले नै भन्दा छिटो हुन्छ । अहिले नै नाम कसैको नभनौँ । यो बहसको आधारमा जो उपयुक्त हुन्छ, त्यह अबको नेतृत्व । पार्टीको सैद्धान्तिक र राजनीतिक आधार तथा स्वच्छ र सक्षम छवि भएको व्यक्ति नेतृत्वमा आउनु पर्छ ।

तपाईंको कुराले त अहिलेको नेतृत्व असक्षम पुष्टि गर्दैछ । उसो भए अबको महाधिवेशनमा सभापति देउवाको विकल्प खोज्ने हो ?

होइन, त्यो त कार्यकर्ताले तय गर्छन् । मैले त कार्यकर्ताको बीचमा सैद्धान्तिक कुरा राखेको मात्र हो । कार्यकर्ताको आँखा खोल्ने काम गरेको मात्रै हो ।

सभापति देउवा, वरिष्ठ नेता पौडेलसहित अन्य ३–४ जना नेताहरू सभापातिको दौडमा हुनुहुन्छ । ती नेतालाई तपाईंको साथ रहन्छ कि अहिलेकै नेतृत्वको निरन्तरताका लागि सहयोग हुन्छ ?

एउटा कुरा के हो भने पार्टी नेतृत्वमा अब विस्तारै उमेर हद लगाउनुपर्छ । गतिशील र ऊर्जाशील समूहलाई बाहिर राखेर पार्टी बलियो र गतिशील बनाउन सकिन्न । म स्वस्थ र गतिशील पार्टी बनाउन चाहन्छु ।

राजनीति भनेकै डाइनामिक हो, स्ट्याटिक होइन । त्यसकारणले नेपाली कांग्रेसमा नयाँ बिपीको जन्म आवश्यक छ । सिद्धान्त र निष्ठामा बहस आवश्यक छ । अहिले हामीले नेपाली जनतालाई धेरै कुरा देखाउँन बाँकी छ । राजनीतिक परिर्वतनमात्र भयो सामाजिक र आर्थिक परिवर्तन हुन बाँकी छ । युवाहरूको भरोषाको केन्द्र त हुन सकेको छैन नि !

यो त दीर्घकालीन योजना भयो । महाधिवेशन आउनै लागेको छ, त्यसका लागि तपाईंको योजना के छ नि ?

एउटा कुरा के हो भने घोषित समयमा महाधिवेशन हुँदैन । किन कि समयले नै पुग्दैन ।

त्यसो भयो भने त पार्टी नै नरहने अवस्था पो आउने भयो त ?

त्यसको कुनै उपायको खोजी भइरहेको छ । पार्टीभित्र छलफल चलिरहेको छ, एउटा न एउटा उपाय निस्कन्छ । अधिवेशन शुरू भएपछि सकिन ५३ दिन चाहिन्छ ।

क्रियाशील सदस्यताको अन्तिम सूची बुझाएपछि १२ दिनपछि मात्र प्रक्रिया शुरू गर्न मिल्छ । क्रियाशील सदस्यताको निर्णय गर्न अझै ५–७ दिन लाग्छ । केन्द्रीय कार्यालयमा कार्यकर्ताहरू अनशनमा बसिरहेका छन् । त्यसैले निर्धारित समयमा नै महाधिवेशन हुनेमा शंका छ ।

एमाले उपाध्यक्ष भीम रावल र तपाईंले सांसद पदबाट राजीनामा दिनुभएको थियो । उहाँले त फिर्ता लिनुभयो, तपाईं पनि फिर्ता लिनुहुन्छ कि ?

एउटा कुरा भीम रावल र मेरो प्रक्रिया नै फरक छ । उहाँले त्यो दिन भोटिङबाट बच्नलाई राजीनामा दिनुभएको हो । एकातिर नैतिक दायित्व थियो, अदालतमा हस्ताक्षर गर्नुभएको छ भोट हाल्नलाई, अर्कोतिर एमाले पार्टीमै बस्नलाई भोट नदिनुपर्ने छ । यो बीचको अवस्था पार लगाउन उहाँले राजीनामा दिनुभएको हो ।

मेरो जुन राजीनामा छ त्यो संसदमा छैन, पार्टीभित्र छ । यो अहिलेको विकृति समाप्त गर्न तथा चुस्तदुरुस्त सैद्धान्तिक र साङ्गठनिक रूपले पार्टी बलियो बनाउनलाई हो । दुवैको पृष्ठभूमि र विषयबस्तु नै फरकफरक छ ।

सरकारको नेतृत्व पनि कांग्रेसले गर्नु तपाईले राजीनामा पनि बुझाउनुले कतै सरकारप्रति तपाईंको असहयोग त होइन ?

होइन, सरकारलाई त पूर्ण सहयोग गर्छु । विगतको सरकारको जुन कमीकमजोरी छ, त्यसलाई सच्याउँदै जनतालाई सुशासनको प्रत्याभूति दिलाउँदै दैनिक जीवनयापन सहज बनाउने जिम्मेवारी वर्तमान सरकारको छ । जनतालाई खोप चाहिएको छ । विकास चाहिएको छ । युवालाई रोजगारी चाहिएको छ । कोरोनाका कारण थिलोथिलो भएको अर्थतन्त्र उकास्नु छ । त्यसैले पार्टी र सरकार जोडिएका बिषय हुन् ।

पार्टी र सरकारलाई असहयोग गर्ने भएको भए, भोटिङभन्दा अघि राजीनामा दिन्थे नि ! यो पार्टी लाखौँ मान्छेको त्याग, तपस्या र बलिदानबाट बनेको हो । त्यसकारण यो पार्टीलाई कुनै किसिमले आघात पुग्न दिनु हुँदैन । कमजोर हुन दिनु हुँदैन । त्यो चिन्ताले मैले राजीनामा दिएको हुँ ।

पार्टी बलियो भएपछि सरकार आफैँ बलियो हुन्छ, पार्टीले सरकार बनाउने हो । पार्टीले सरकारलाई दिशा निर्देश गर्ने हो र अनुगमन गर्ने हो । संयोगले सभापति नै प्रधानमन्त्री हुनुहुन्छ, त्यसैले उहाँलाई दुवै दायित्व पूरा गर्न हाम्रो पूर्ण सहयोग रहन्छ ।

कांग्रेसमा इतिहास हेर्ने हो भने यसरी माग राख्ने नेताहरू पद पाएर पछि हटेका उदाहरण छन् । तपाईंमा त्यो अवस्था आउँछ कि आउँदैन ?

होइन, पदसँग जोडिएको विषय नै होइन । मैले पार्टीलाई सुदृढ बनाउन यो विषयलाई सैद्धान्तिक छलफलमा ल्याएको हुँ । कार्यकर्ता र जनतालाई आश्वस्त पारेको छु कि उनीहरूकै सुन्दर भविष्यका लागि मैले यो कदम चालेको छु । स्वच्छ र सक्षम नेतृत्व आएन भने जनताको भविष्य झन अन्धकार हुनेछ । त्यसैले उज्यालो भविष्यको सपना बोकेर मेरो यो कदम अगाडि बढेको छ ।