आर्थिक संकट बढ्दै गएपछि अहिले हजारौँ पाकिस्तानीले देश छाड्न थालेका छन् । यसरी देश छाड्नेहरूले वैध र अवैध दुवै बाटो अपनाएका छन् । अत्यन्त जोखिम मोलेर विदेश जानेको पनि कमी छैन । जुन महिनामा ग्रिसमा यात्रुको चाप बढी भएको पानीजहाज दुर्घटना भएपछि मात्र यसबारे धेरै चर्चा हुन थाल्यो ।

गर्मीयाममा पञ्जाबको एक प्रहरी चौकीमा मानिसहरुको भीड हुने गर्छ । त्यहाँ रहेका धेरै मानिसहरू कुनै न कुनै रूपमा मानव तस्करीसँग सरोकार राख्नेहरू हुन् । यिनीहरू सम्बन्ध पाकिस्तानीलाई लिबिया लैजाने पानीजहाजसँग पनि छ । यिनीहरूकै माध्यमबाट यात्रु ओसारेको पानीजहाज १४ जुनमा दुर्घटना भएको थियो । सो दुर्घटनामा ३ सय जना पाकिस्तानी परेका थिए ।

प्रहरी चौकीमा रहेका कोही पनि खुलेर कुरा गर्न चाहँदैनन् । प्रहरी चौकीमा हुसेन साह पनि छन् । उनी तेस्रो पटक पक्राउ परेका हुन्। मानव तस्करीको नाइके या गिरोहको महत्वपूर्ण व्यक्ति भएको कुरा उनी बारम्बार अस्वीकार गर्छन् । पानीजहाजमार्फत पाकिस्तानीलाई विदेश लैजाने संयन्त्रबारे भने उनलाई पूर्ण जानकारी छ ।

‘यहाँ यति धेरै बेरोजगारीको समस्या छ की मानिसहरू मलाई आफ्नो घर लगेर देखाउँछन् । कुनै पनि हालतमा विदेश पठाइदिन आग्रह गर्छन् ।’ उनले भने । उनले एक वर्षमा १ हजार जनालाई विदेश लगेको कुरा स्वीकारेका छन् ।

उनलाई पनि आफूले ओसारेकै मान्छेको ज्यान गएको समाचार सुन्दा ज्यादै चित्त दुख्छ । मन भक्कानिएर आउँछ । तरपनि उनी भन्छन्, ‘यो काम मैले नगरे पनि अन्य कसैले त पक्कै गर्छ ।’

उनी यस्ता घटनामा आफ्नो भूमिका सामान्य भएको बताउँदै तस्करीका नाइके लिबियामा रहेको र उनले अकुत सम्पत्ति कमाएको बताउँछन् । हुसेन आफैँ भने अन्य कुनै पैसा नभएका कारण बाध्य भएर यसमा लागेको बताउँछन् ।

आर्थिक संकट चुलिएसँगै पाकिस्तानमा मुद्रास्फीति बढेको छ । अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा पाकिस्तानी रुपैयाँको मूल्य घटेको छ । यस कारण धेरै पाकिस्तानी कम ज्यालादारमा भएपनि विदेशी भूमिमै गएर काम गर्न चाहन्छन् ।

गत वर्ष गरिएको एक सर्वेक्षणका अनुसार १५ देखि २४ वर्षका पाकिस्तानी युवामध्ये ६२ प्रतिशत देश छाड्न चाहन्छन् । उनीहरू धेरै जना जुनसुकै तरिका अपनाएर भए पनि विदेश जान चाहन्छन् । कोही भने कानूनी समस्या आएपनि जस्तोसुकै रणनीति अपनाएर भएपनि विदेश जान तयार छन् ।

पानीजहाज दुर्घटनापछि भने अर्को बाटो अवलम्बन गर्नेको सङ्ख्या बढेको छ । विमानमा दुबई या लिबिया गएर त्यहाँबाट पानीजहाजमा युरोप जान खोज्नेको सङ्ख्या पनि कम छैन ।

अन्य बाटो हुँदै युरोप जाने पाकिस्तानीको सङ्ख्या एकदमै कम छ । ग्रिक पानीजहाज दुर्घटनाको छानबिनमा सक्रिय मोहम्मद अलाम सिनवारी भने दुर्घटनापछि अवैध बाटोबाट जानेको सङ्ख्यामा कमी आएको दाबी गर्छन् ।

उनका अनुसार गएका ६ महिनामा पाकिस्तानबाट लिबिया या इजिप्ट जानेको सङ्ख्या १३ हजार छ । सन् २०२२ मा ७ हजार गएका थिए । ‘उनीहरू युरोप पुगे की लिबियामै छन् यसबारे मलाई कुनै जानकारी छैन,’ सिनवारीले भने । पानीजहाज दुर्घटना नभएसम्म मानव तस्करीमा प्रहरीको चासो नुहुनु साँच्चै आश्चर्यजनक हो ।

‘तिनीहरू रिपोर्ट नै गर्न आउँदैनन् । उनीहरू कानूनी उपचारबाहेकका अन्य उपायको खोजीमा भौँतारिन्छन्’ सिनवारीले भने, ‘यसले हामीलाई सूचना पाउन र कारबाही अघि बढाउन धेरै कठिन भएको छ । किनभने परिवारले सबै कुरा हामीसँग भन्दैनन् ।’

सिनवारीले मानव तस्करी रोक्न सरकारले काम गरिरहेको बताउँदै गत वर्ष १९ हजारलाई रोकेको तथा २० हजारलाई फिर्ता बोलाएको बताए । उनकै अनुसार कति मान्छे गइरहेका छन् भन्ने नै थाहा हुँदैन ।

यसरी जानेमध्येका केही लिबियामा नै अलमलिएका छन् । सरकारी अधिकारीले एक जनाको घरमा गएर बुझ्न खोज्दा गाउँले सबै आएर उनलाई घेरेका थिए । लिबिया जाने धेरै जनाले आफ्ना साथी र परिवारसँग भ्वाइस म्यासेज गर्दै पैसा मागी रहेका पनि हुन्छन् ।

एक बाबुसँग आफ्नो छोराले गरेको भिडियो कलको रेकर्ड अझै छ । त्यहाँ झ्यालसमेत नभएको एउटै कोठामा १ सय जना राखिएको छ । भुईँमा रहेका उनीहरूमध्ये कतिले त भित्री वस्त्रमात्र लगाएका छन् । क्यामरा नजिक पुगे पछि उनीहरू भागेको दृश्य पनि देख्न सकिन्छ ।

उनीहरू तस्करको कब्जामा छन् या लिबिया सरकारको भन्नेमा परिवार अनभिज्ञ नै छ । उनीहरूको परिचय पूरै लुकाइएको छ ।

एक बाबुले सुनाएअनुसार उनीहरुलाई दुई या तीन दिनको अन्तरालमा मात्र खानेकुरा दिने गरिन्छ । पैसा पनि खर्च भएको र दुख पाएको भन्दै छोराहरू रुन थालेका छन् । यसका बाबजुद उपयुक्त विकल्पको बारे परिवार नै अस्पष्ट छ ।

युरोपमै रहेका एक तस्करका अनुसार धेरै जना पाकिस्तानी जोखिम मोलेर नै विदेश गइरहेका छन् । कोही राम्रो जीवनको खोजीमा जसरी भएपनि युरोप पुग्ने तरखरमा छन् भने कोही सामाजिक कारणले यो कठिन बाटो रोज्न बाध्य छन् ।

फरिद हुसेन आठ वर्षअघि टर्की, ग्रिस, मेसोडोनीया, सर्बीया, क्रोएसिया र स्लोभानीयाको बाटो हुँदै जर्मनी पुगेका थिए । उनी बाबु बिरामी भएपछि स्वदेश फर्किए । अहिले तस्करहरू उनको छोरालाई विदेश जान प्रेरित गरिरहेका छन् ।

उनको विचारमा गरिबी र बेरोजगारी समस्याका कारण युरोपतर्फ पाकिस्तानीको आकर्षण बढी छ । यी सबैका बाबजुद १४ जुनको दुर्घटनाले धेरैलाई झस्काएको छ । तर, यो लामो अवधिका लागि नहुन सक्छ ।