सन् २०१७ मा गिरफ्तार भएर १४ वर्षे जेल जीवन बिताइरहेका एक उइघुर मुसलमानको उच्च तनावको कारण जेल भित्र नै निधन भएको छ । सानो हुँदा कुरान पढेको अभियोगमा उनलाई गिरफ्तार गरिएको हो।

७१ वर्षीय अब्दुसराट मेमेटलाई १२ वर्षको हुँदा बाबुले कुरान पढ्दा सुनेर बसेको अभियोगमा गिरफ्तार गरेका थिए । सिनजियाङमका सिकारहरूको डेटा बेस तयार पार्ने क्रममा मेमेटको प्रकरण खुलेको हो । सन् १९६४ को नोभेम्बरदेखि सन् १९६५ को मार्चसम्म कुरान पढेको अभियोगमा उनलाई गिरफ्तार गरिएको हो ।

उनको गिरफ्तारीसँगै प्रान्तीय राजधानी उरुमकीमा उनलाई हिरासतमा राखिएको हो । रेडियो फ्रि एसियाले मेमेटको बारे सोधखोज सुरु गरेपछि प्रहरीले जुलाईको मध्यमा उनको निधन भएको जानकारी दिएको हो ।

प्रहरीले दिएको जानकारी अनुसार अवैध धार्मिक गतिविधि गरेका कारण उनलाई सन् २०१७ मा गिरफ्तार गरिएको हो । सुरुमा स्वस्थ शरीर भए पनि उच्च तनावका कारण उनको ज्यान गएको प्रहरीले जनाएको छ। मेमेटको शरीर त्यसपछि परिवारलाई हस्तान्तरण गरिएको थियो ।

७१ वर्षीय अब्दुसराट मेमेटलाई १२ वर्षको हुँदा बाबुले कुरान पढ्दा सुनेर बसेको अभियोगमा गिरफ्तार गरेका थिए । सन् २०१७ मा गिरफ्तार भएर १४ वर्षे जेल जीवन बिताइरहेका उनको उच्च तनावको कारण जेल भित्र नै निधन भएको हो ।

मेमेटको नाम र व्यक्तिगत विवरण कासगारको प्रहरी रिपोर्टमा पनि उल्लेख गरिएको छ । जीङ जीयाङ प्रहरीको त्यो फाइल जीङ जीयाङ प्रहरीको कम्प्युटरबाटै हराएको थियो । सो प्रतिवेदनमा आठ लाख ८३ हजारको व्यक्तिगत विवरण छ। तेस्रो पक्षले सो फाइल प्राप्त गर्दै सो डेटा तयार गरिएको हो । सो डेटा अनुसार २० लाख उइघुर मुसलमान र टर्कीसमाथिको ज्यादतीका कुरा उल्लेख गरिएको छ । ती प्रतिवेदन नै सिनजियाङमा भएको मानव अधिकार हननको प्रमाण हो । कासगर प्रहरीको प्रतिवेदनमा उनले सन् २०१७ भन्दा अघि गिरफ्तारीको कुनै रेकर्ड नभएको जनाएको छ ।

यसअघि सन् २०२२ मा प्रकाशित एक रिपोर्टका अनुसार सन् २०१७ देखि यता १० लाख भन्दा बढी मुस्लिमलाई यातना शिविरमा राखिएको जनाइएको थियो । अस्वाभाविक रूपमा मानवीय यातनाका सिकार उनीहरू भएका थिए । यसपछि अन्तर्राष्ट्रिय निकायले यसलाई नरसंहारकै संज्ञा दिँदै विद्रोह प्रतिकार गरेको थियो । बाहिर चुहिएको कागज र आदिवासी समूहका इस्लाम समूहका तथा उइघुरसमेत गरेर २० लाखलाई यातना गृहमा राखिएको चिनियाँ प्रतिवेदनमा उल्लेख गरिएको छ ।

क्याम्प भन्दा बाहिर सिनजियाङमा रहेका १ करोड १० लाख मुस्लिम चिनियाँ अधिकारीबाट दशकौँ अघिदेखि सताइएका छन् । विज्ञका अनुसार उनीहरू माथिको यातना सन् २०१४ मा सुरु भएर २०१७ मा अझ बढाइएको हो । सन् २०१७ मा उनीहरूलाई राख्ने स्थान अझ बढाइएको बेइजिङको विभिन्न प्रतिवेदनमा उल्लेख गरिएको छ । जर्मनीमा रहेका सिनजियाङ विशेषज्ञ आड्रियन जेन्जका अनुसार सन् २०१७ मा २० बिलियन युनान रिलिज भएको थियो ।

सन् २०२२ मा प्रकाशित एक रिपोर्टका अनुसार सन् २०१७ देखि यता १० लाख भन्दा बढी मुस्लिमलाई यातना शिविरमा राखिएको जनाइएको थियो । अस्वाभाविक रूपमा मानवीय यातनाका सिकार उनीहरू भएका थिए ।

सन् २०१९ मा सिनजियाङका गभर्नरले सो क्याम्प बन्द भएको जनाएका थिए । तथापि त्यसको एक वर्षपछि नै अस्ट्रेलियन स्ट्रेजीक पोलिसि इन्स्टिच्युटले स्याटलाइटबाट ३ सय ८० वटा यस्ता क्याम्पको रिपोर्ट तयार गरेको थियो । सिनजियाङमा रहेको सो स्थान जेल जस्ता नै थिए । सन् २०२२ मा ह्युमन राइट वाचले तयार गरेको रिपोर्ट अनुसार पाँच लाख जनालाई विभिन्न अभियोग लगाइएको थियो ।

त्यहाँ रहेकाहरू माथि लगाइएको अभियोग हेर्ने हो भने गम्भीर प्रकृतिका छैनन् । चीनले सन्देहास्पद सूचीमा राखेका २६ वटा देशमा भ्रमण गरेको अभियोगमा धेरैलाई त्यहाँ राखिएको छ । त्यस किसिममा देशमा टर्की र अफगानिस्तान लगायत छन् ।

मस्जिद गएको अभियोगमा धेरैलाई यातना गृहमा राखिएको छ । तीन भन्दा बढी सन्तान भएका कारण धेरैलाई यातना गृहमा राखिएको छ । यसैगरी कुरानको भर्सनमा सन्देश पठाएका कारण धेरैलाई अभियोग लगाइएको छ।

सन् २०२२ मा ह्युमन राइट वाचले तयार गरेको एक प्रतिवेदन अनुसार २६ जना चरम यातनाको सिकार भएकाको अन्तरवार्ता लिइएको थियो । क्यामरामा त्यहाँका धेरै भिडियो कैद भएका छन् । उनीहरूलाई जबरजस्ती कम्युनिजमको पाठ पढाउँदै मुस्लिम विरोधी किताब लगाएर थमाइएको थियो । केहीलाई केरकारको क्रममा सुत्नसमेत दिइएको थिएन । महिलालाई यौन हिंसा गरिएको थियो । त्यसमा बलात्कार पनि थियो ।

सन् २०१९ मा सिनजियाङमा गभर्नरले सो क्याम्प बन्द भएको जनाएका थिए । तथापि त्यसको एक वर्षपछि नै अस्ट्रेलियन स्ट्रेजीक पोलिसि इन्स्टिच्युटले स्याटलाइटबाट ३ सय ८० वटा यस्ता क्याम्पको रिपोर्ट तयार गरेको थियो ।

सरकारी अधिकारीले भने बारम्बार यातना नदिइएको दाबी गरेका छन् । उनीहरूले व्यावसायिक शिक्षा र प्रशिक्षण शिविर सञ्चालन गरेका छन् । उनीहरूले मन्डारिनको पठनपाठन गराउने छन् । चिनियाँ शिक्षा दिने र व्यावसायिक शिक्षा दिने गरेको दाबी गरिरहेका छन् । सन् २०१६ को डिसेम्बर यता कुनै पनि आतङ्ककारी हमला भएको छैन ।

अधिकारीहरूले क्याम्पका कारण हिंसा रोकिएको दाबी गरिरहेका छन् । यसरी अन्तर्राष्ट्रिय क्षेत्रले चासो दिएर त्यहाँका विषय बाहिर ल्याउन थालेपछि चीनले त्यहाँको सरकारी सञ्चार माध्यममार्फत गलत सूचना बाहिर ल्याउने प्रयास गरिएको हो ।

सन् १९४९ मा चिनियाँ कम्युनिस्ट पार्टीको सत्ता आएपछि सिनजियाङ चीनको अधिनमा पुगेको हो । सिनजियाङले चीनको ६ भागको एक भाग जमिन ओगटेको छ । यसको सीमा ८ देशसँग जोडिएका छन् । यसमा अफगानिस्तान, पाकिस्तान र काजकिस्तानलगायत छन् ।

राष्ट्रपति सी चिन फिङको शासन कालदेखि नै चीनमा धार्मिक गतिविधिमा कठोरता अपनाइएको हो । त्यस प्रान्तमा पाँच धर्मालम्बीको बसोबास रहेको छ । त्यसमा बुद्धिस्ट, क्याथोलीक, डायोजीम, इस्लाम र प्रोटेन्सिजम छन् ।

अधिकारीहरूले क्याम्पका कारण हिंसा रोकिएको दाबी गरिरहेका छन् । यसरी अन्तर्राष्ट्रिय क्षेत्रले चासो दिएर त्यहाँका विषय बाहिर ल्याउन थालेपछि चीनले त्यहाँको सरकारी सञ्चार माध्यममार्फत गलत सूचना बाहिर ल्याउने प्रयास गरिएको हो ।

सन् २००९ मा चीनमा उइघुरको ठुलो विरोध प्रदर्शन भएको थियो । सो प्रदर्शन राज्य संरक्षित हान समुदायको विरुद्धमा थियो । त्यस झडपमा दुई सय जना बन्दी व्यक्तिको ज्यान गएको थियो । बेइजिङको घटनामा त्यो नै एउटा टर्निङ प्वाइन्ट थियो ।

सन् २०१४ मा राष्ट्रपति सीको भ्रमणपछि त्यहाँ उनीहरूमाथि अझ यातनाको सुरुवात भएको हो । उनीहरू माथिको यो ज्यादतीको मूल कारण भने अर्कै रहेको पनि हुनसक्छ । बेल्ट रोड इनिसेटिभ (बीआरआई)का लागि हुनसक्ने सबै सम्भाव्य बाधा र विरोधका घटनालाई निर्मूल पार्ने त्यहाँको नीति छ ।

इन्टरग्रेटिेड ज्वाइन्ट अपरेसन सिस्टम (आइजीओपी) मार्फत त्यहाँ मुख्य निगरानी राखिएको छ । उनीहरूको त्यहाँको कार्यशैली प्रहरी र अन्य प्रशासनले काम गरिरहेको झझल्को दिने किसिमको छ ।

मानव अधिकारवादी संस्थाले अफिसियलले सबै कुराको निगरानी गर्न त्यस एपको प्रयोग गरेको जनाएको छ । यसैबाट व्यक्तिगत विवरणकोसमेत पत्तो लगाइने छ ।

आइजीओपीको अर्को विशेषता भनेको यसले व्यक्तिगत विवरण पनि पत्ता लगाउँछ । कसको कोसँग निकटता छ भन्ने कुराको जानकारी यसले लगाउने हो । स्रोतः एचआरडब्लु सीएफआरओआरजी, आरएफए डटओआरजी, ज्याकोबीन डटकम