काठमाडौं – नेपाली कांग्रेसका नेता अर्जुन नरसिंह केसीले पार्टी सभापति शेरबहादुर देउवामा निरंकुशता हावी भएको बताएका छन् । नेतृत्वको गल्तीबारे बोल्न नसक्नेहरु दास वा अवसरवादी हुन् भन्ने बीपी कोइरालाको उक्ति अहिले स्मरणीय भएको केसीको भनाइ छ ।

आगामी महाधिवेशनमा कांग्रेसको नेतृत्व परिवर्तन हुने र अहिलेको इतर समूहले काँग्रेस हाँक्ने केसीले ठोकुवा गरे । आफू संस्थापन पक्षमै रहे पनि ‘शेरबहादुर एण्ड कम्पनी’ को उपेक्षाका कारण अहिले संस्थापन इतर पक्षमा लागेको केसीले स्पष्ट पारे ।

हाल राष्ट्रियसभाको उम्मेदवारी चयन प्रक्रियामा केसीले लिखितरुपमै असहमति राखेका छन् । निर्णय प्रक्रियामा सभापतिले विधि, प्रक्रिया र लोकतन्त्रको धज्जी उडाएको केसीको आरोप छ ।

नेपाली कांग्रेसको इतर समूहले प्रचण्ड नेतृत्वको गठबन्धन सरकारप्रति असन्तुष्टि प्रकट गरिरहँदा केसी चाहिँ व्यक्ति फेर्दैमा समस्या समाधान नहुने बताउँछन् ।

खबरहबसँगको विशेष अन्तरवार्तामा केसीले भने, ‘सरकार र व्यक्ति परिवर्तनको मात्र पछि म छैन । यसबाट देशले कुनै उपलब्धि पाउँछ भन्नेमा म छैन । म गठबन्धन फुट्ने सम्भावना अहिले देख्दिनँ ।’

तर, सरकारले राम्रोसँग काम गर्न नसकेको र देशमा लुटतन्त्र चलिरहेको केसीले बताए । ठगीको पैसाबाट राजनीति चलिरहेको उनले बताए ।
प्रस्तुत छ केसीसँग समसामयिक विषयमा खबरहबले गरेको कुराकानी –

तपाईँ अहिले प्रतिनिधिसभाको सार्वजनिक लेखा समिति सदस्य हुनुहुन्छ । लेखा समितिले के काम गरिरहेको छ ?

लेखा समितिको मूल काम र दायित्व राष्ट्रिय राजस्व र नेपाली जनताको कर कहीँकतै नगुमोस् भन्नेमा केन्द्रित हुनुपर्ने हो । लेखा समिति सम्पूर्णरूपले महत्त्वपूर्ण छ र विशेष दायित्व पनि छ । बेलायतमा लेखा समितिलाई ‘क्वीन कमिटी’ भनिन्छ । किनभने, यसले जनताले तिरेको करको निगरानी गर्छ । त्यस कारण हामीले लेखा समितिमा राष्ट्रिय राजस्वको अपचलन, अनुशासनहीनता र भ्रष्टाचारलाई गम्भीर तरिकाले उठाएका छौँ ।

अहिलेको राष्ट्रिय परिवेशमा जुन ढंगको अनियमितता र भ्रष्टाचारको बिगबिगी छ, यसलाई नियन्त्रण गर्न सकियो भने आत्मसन्तोष हुन्छ भनेर मैले लेखा समिति रोजेको हो ।

समितिमा अहिले बेरुजुको सम्बन्धमा छलफल भइरहेको छ । अर्कोतिर, राष्ट्रियरूपमा वास्तविकता के हो, त्यसलाई केलाउने र सम्बन्धित पक्षसँग छलफल गर्ने काम भइरहेको छ । अख्तियार दुरुपयोग अनुसन्धान आयोगलाई कारवाही गर भनेर पठाउने काम हामीले गरिरहेका छौँ ।

देशमा अहिले सुशासनको अवस्था कस्तो छ ? सन्तोष गर्ने ठाउँ छ ?

वास्तवमा, सत्तामा बसेर हामीले निरन्तर सुशासनका कुरा गर्‍यौँ । तर, समाजको चारैतिर अनियमितता, लुट र भ्रष्टाचार छ । विधिविहीनता र भ्रष्टाचार रोक्न नेतृत्वले जति प्रयास गरेको छ, यो प्रयास पहाड फोरेर मुसा निस्किएको जस्तो मात्र भएको छ । यसमा सरकार र संसद गम्भीर बन्नुपर्छ । लेखा समिति पनि गम्भीर छ ।

तपाईँकै पार्टी सरकारमा छ । ठूला भ्रष्टाचार काण्डमा यहाँकै पार्टीका नेताहरू मुछिएका छन्…..

निरन्तररूपबाट मैले कुरा उठाएको छु । कतिपय समयमा लिखितरूपमा मैले मेरो पार्टीका सभापति शेरबहादुर देउवालाई सुझाव दिएको छु ।
देशमा देखिएको असन्तुष्टि विधिविहीनता र मूलरूपले भ्रष्टाचार हो । हरेक जनमानसमा के भाष्य सिर्जना गर्न खोजिएको छ भने सरकारमा बस्ने मन्त्रीहरू सबै भ्रष्ट हुन्।

बिस्तारै जनस्तरमा हो कि क्या हो भन्ने परेको छ । सर्वोच्च अदालतका कुनै पूर्वप्रधानन्यायाधीशको संयोजकत्वमा देशले चिनेका कानुनविद र भ्रष्टाचारविरोधी पहिचान बनाएका तीनजनादेखि पाँच जनासम्मको उच्चस्तरीय सर्वशक्तिसम्पन्न न्यायिक आयोग गठन गरौँ । सबै समयमा भएका भ्रष्टाचार काण्डको उसले निर्ममतापूर्वक छानविन गरोस् र वास्तविकता जनतामा पुगोस्।

यो कुरा हाम्रो नेपाली कांग्रेसको प्रधानमन्त्री हुँदा प्रारम्भ गरौँ । यसले आउने चुनावलाई पनि ठूलो मद्दत गर्छ भनेर तत्कालीन प्रधानमन्त्री शेरबहादुर देउवालाई लिखित प्रस्ताव पेस गर्ने अर्जुननरसिंह हुँ म । मैले यो कुरा संसदमा पनि भनेको छु र पार्टीमा निरन्तर कुरा उठाएको छु । उठाउने काममा पछि परेको छैन । यसलाई परिणाममूलक निष्कर्षमा पुर्‍याउन मेरो तागतले पनि भ्याएको छैन ।

यो संसदीय परम्परा हो । यसको मर्यादा सत्तापक्ष, प्रतिपक्ष र प्रमुख प्रतिपक्षले सबैले सोच्नुपर्ने हुन्छ । जे ल्याए पनि हामी सत्तापक्ष बोल्दा जति बोले पनि ह्विप लागेपछि हुन्छ नै भन्नुपर्ने, अनि अर्को पक्षले राम्रो कुरा सरकारले प्रस्तुत गर्दा पनि अब हुन्न भन्नुपर्ने खालको परिवेश र कार्यशैली छ । यसमा मैले भन्दै आएको छु, राष्ट्रिय महत्वका विषयमा सत्ता पक्ष प्रतिपक्षले एक भए हुन्छ । संसारमा धेरै ठाउँमा राष्ट्रिय मुद्दाहरूमा एक हुने चलन छ ।

संसदको हिउँदे अधिवेशन अझै निश्चित भएको छैन । के संसद प्रभावकारी हुन नसकेको हो ?

यो प्रश्न उठ्नु स्वाभाविक हो । लामो समय संसद बसेर एउटा मात्रै विधेयक पास भयो । संसद्को काम त विधेयक पास गर्ने, कानुन बनाउने हो तर गर्न सकेन । संसद् गुण र दोषका आधारमा भन्दा पनि ‘हुन्छ’ र ‘हुन्न’ का आधारमा, सत्ता र प्रतिपक्षका आधारमा चल्यो । विवेक र सत्य खोज्ने काम संसदले गरेन ।

यो संसदीय परम्परा हो । यसको मर्यादा सत्तापक्ष, प्रतिपक्ष र प्रमुख प्रतिपक्षले सबैले सोच्नुपर्ने हुन्छ । जे ल्याए पनि हामी सत्तापक्ष बोल्दा जति बोले पनि ह्विप लागेपछि हुन्छ नै भन्नुपर्ने, अनि अर्को पक्षले राम्रो कुरा सरकारले प्रस्तुत गर्दा पनि अब हुन्न भन्नुपर्ने खालको परिवेश र कार्यशैली छ । यसमा मैले भन्दै आएको छु, राष्ट्रिय महत्वका विषयमा सत्तापक्ष प्रतिपक्षले एक भए हुन्छ । संसारमा धेरै ठाउँमा राष्ट्रिय मुद्दाहरूमा एक हुने चलन छ ।

हामीले कार्यशैलीमा पनि परिवर्तन गर्नुपर्छ । संसदको उपादेयता नै छैन भन्ने होइन । सांसदहरुले जनताका समस्या उठाएका छन् । भूकम्पपीडितको समस्या होस् वा बाढीपहिरो, नेपाली जनताका समस्या तत्कालै सदनमा उठाउने, सरकारबाट त्यसको जिम्मेवारी लिने र प्रतिउत्तर दिने कुराहरू भएका छन् । तर, जुन ढंगले गुण र दोषको आधारमा छलफल हुनुपर्ने थियो, त्यो हाम्रो परिपाटीमै पनि गम्भीररूपले सोच्नुपर्ने अवस्था छ ।

अर्कोतिर, हामीले सफलतापूर्वक सबै काम गर्‍यौँ भन्ने होइन । जनमानसमा सबै कुरा दिन सकेनौँ भनेर प्रश्न उठ्नु स्वाभाविक हो ।

गठबन्धन सरकारको कुरा गर्दा प्रचण्ड नेतृत्वको सरकारलाई हेर्ने सवालमा नेपाली कांग्रेसभित्रै मतभेद देखिने गरेको छ । यहाँले चाहिँ सरकारको मूल्याङ्कन कसरी गर्नुहुन्छ ?

सरकार कतिपय ठाउँमा पाइला चाल्दै नचालेको अनुभूति हुन्छ । गर्न नखोजेको पनि होइन, केही गर्न खोजेको छ । तर, जुन ढंगको सुशासन र भ्रष्टाचार नियन्त्रण हुनुपर्ने हो, त्यो भएन । विकास र समृद्धिको यात्रामा जुन फड्को मार्नुपर्ने थियो, एक वर्षभित्र यसलाई उत्साहपूर्ण भनेर म लिन्नँ ।

यहाँको विचारमा काँग्रेस वर्तमान गठबन्धनमै बसेको ठीक कि गठबन्धनबाट बाहिरिनु ठीक ?

अहिलेको परिस्थिति न पत्रकार साथीहरूलाई बुझाउन सकेँ, न मेरो पार्टीकै नेतालाई । अहिले व्यक्तिमा समस्या होइन । अहिलेको राष्ट्रिय समस्या भनेको सुशासनमा प्रतिवद्धता जनाउने हो । सुशासन भन्नासाथ विधिविहीताको अन्त्य, दण्डविहीताको अन्त्य र भ्रष्टाचारमुक्त समाज बनाउने हो । पहिलो सुशासन हो भने दोस्रो अहिलेको आर्थिक समस्या समाधान गर्ने हो ।

अहिले यत्रो ठूलो आर्थिक समस्या भइरहेको छ । परिस्थिति हेर्ने हो भने झन्डै-झन्डै आर्थिक वर्षको आधा समय सकिँदा पुँजीगत खर्च १५ प्रतिशतभन्दा माथि छैन । अर्कोतिर १ खर्ब भन्दा बढीको घाटा खर्च छ । प्रशासनिक खर्चमा उठेको राष्ट्रिय राजस्वमा १ खर्ब भन्दा बढीको घाटा देखिएको छ ।

हरेक दिन तीन हजारसम्म नेपालीहरु विदेश गएका छन् । हरेक दिन तीनदेखि पाँचवटा शव फर्किन्छन् । गाउँघरमा जाने हो भने युवकहरू शून्य छन् । गाउँ वृद्धाश्रम जस्तो भएको छ । घरमा वृद्धवृद्धा शिवाय घर कुर्ने मान्छे छैन ।

अब आत्मनिर्भर गाउँ विकास गर्दै आर्थिक रूपले आयआर्जनको विकाश गर्न जरुरी छ । यसका लागि आर्थिक सुधार अभियान चलाउनुपर्छ । परराष्ट्र नीति र राष्ट्रिय नीतिमा राष्ट्रिय सहमतिको थिति निर्माण गर्नुपर्छ । राष्ट्रिय सुरक्षा नीतिमा राष्ट्रिय सहमति महत्त्वपूर्ण कुरा हो । सरकारमा को जाने, हामी एमालेसँग मिलेर के हुने, माओवादीसँग मिलेर के हुने भन्ने होइन ।

मिलेर नै के छ र ? नीतिगतरूपमा जोसँग मिले पनि हुन्छ । जोसँग मिल्ने मात्र होइन, म त आवश्यक पर्‍यो भने निश्चित मिसनका निम्ति सबै राष्ट्रिय पार्टीहरू एकै ठाउँमा बसौंँ भन्छु । यो भ्रष्टाचारीलाई समाइस् भने म तेरो गठबन्धन तोड्छु भन्ने धम्कीको भरमा सरकारले काम गर्नु नपरोस् । त्यो कुरा बुझौँ ।

म त व्यक्ति मात्र परिवर्तनले केही हुने देख्दिनँ । परिवर्तनको दृष्टिकोणले काम गरौँ । म व्यक्तिभन्दा पनि नीतिगतरूपले प्रष्टतासहित नयाँ यात्रा प्रारम्भ गरौँ भन्छु ।

राष्ट्रको अवस्था जटिल छ । आम जनता निराश छन् । असन्तुष्ट छन् । यो निराशा र असन्तुष्टि विस्तारै अराजकता र विद्रोहमा परिणत हुँदैछ । यहीबेला हामीले नयाँपन लिएर काम गर्नुपर्छ । म पार्टीभित्र पनि यही लडाइँ लडिरहेको छु । हामीले नयाँपन दिऔँ । नयाँ आशा भरोसा दिऔँ । टुटेको विश्वासलाई आशामा बदलौँ । र, एउटा नवीन प्राथमिकता लिएर जाउँ भन्ने पक्षमा छु । होइन भने जो आए पनि उस्तै हो । सरकार र व्यक्ति परिवर्तनको मात्र पछि म छैन । यसबाट देशले कुनै उपलब्धि पाउँछ भन्ने कुरामा म छैन ।

अहिलेको गठबन्धन फुट्ने र अर्को सरकार बन्ने सम्भावनाचाहिँ कति छ ?

म गठबन्धन फुट्ने सम्भावना अहिले देख्दिनँ ।

अब कांग्रेसभित्रको कुरा गरौँ । राष्ट्रियसभाका उम्मेदवार छनोटको विषयलाई लिएर तपाईँ र बलबहादुर केसीले पार्टीमा लिखित असहमति जनाउनुभयो । यो असन्तुष्टि किन ?

आखिर जो नेपाली कांग्रेसबाट १० जना हामीले छानेका छौँ । ती कांग्रेस नै हुन् । ती कोही परुन् या कोही नपरून् भन्ने मेरो आग्रह पूर्वाग्रह हैन । तर, केही मान्छेहरू छान्दा विभिन्न परिवेशमा बसेर कुन प्रदेशबाट के–के नाम आएको छ, केन्द्रीय समितिमा सबै नाम प्रस्तुत गरेर उनीहरूमध्ये छान्ने प्रक्रिया हो । कसैको नाम आएन । सभापतिजीले १० जनाको नाम भन्नुभयो । त्यसैलाई सही हान्नुपर्ने यस्तो पनि लोकतन्त्र हो ? यस्तो हो लोकतन्त्रको शैली ?

सभापतिले आफ्नो समूहका ७ जनाको नाम फ्याट्ट गोजीबाट निकाल्नुभएको हो त ?

कहाँबाट निकाल्या मलाई थाहा छैन । तर, जुन दिन पुस २२ गते १ बजे बैठक बोलाइयो । ठीक १ बजे म पुगेँ । एकछिन बसेपछि ४ बजेलाई सारियो । ४ बजे म पुगेँ । ४ बजेबाट रातभरि भोलिपल्ट बिहान ४ बजेसम्म पनि सबै, सातवटै प्रदेशले नाम ल्याएका एक-एक गरेर छलफल गरेर सभापतिले बहुमतले गरेको भए पनि हुने थियो ।

नाममा त छलफल गर्न सक्नुपर्छ । यस्तो पनि लोकतान्त्रिक पद्दति हुन्छ ? यही पद्दतिका लागि हामीले यत्रो संघर्ष गरेका हौं । यसकारण मेरो असहमति को व्यक्ति परेको छ, छैन भन्ने होइन । राष्ट्रियसभा भनेको विज्ञको सभा हो । पेसागत समुदाय बुद्धिजीवी तिनको प्रतिनिधित्व सम्बन्धमा हामीले आफ्नो कुरा त राख्न पाउनुपर्ने थियो ।

अर्काे कुरा, यत्रो मधेस प्रदेश छ । मेचीदेखि महाकालीसम्म मधेसी, मुस्लिम छन् । आदिबासी जनजाति छन् । तिनलाई सन्तुलित ढंगले वौद्धिक प्रतिनिधित्व गराउने कुरामा छलफल त हुनुपर्छ नि । कुनै छलफल भएन ।

बैठक त बस्यो नि हैन ?

म तपाईँलाई इमानदारतापूर्वक भन्छु, ४ बजेसम्म बस्दा बस्दा हैरान भइयो । अस्वस्थ्य पनि थियौँ । समस्या थियो । ४ बजे बल्ल-बल्ल सभापतिले बोलाउनुभयो, उहाँले नाम प्रस्तुत गर्नुभयो । त्योभन्दा अगाडि संसदीय बोर्ड अहिलेसम्म गठन भएको छैन । नेपाली कांग्रेसको विधानअनुसार संसदीय बोर्ड गठन हुनुपर्छ । बोर्डले पहिले निर्णय गर्ने हो । बोर्डले गरेको निर्णय अनुमोदन केन्द्रीय कार्यसमितिले अथवा केन्द्रीय कार्यसमितिको अनुपस्थितिमा कार्यसम्पादन समितिले गर्ने हो ।

कार्यसम्पादन समितिको बैठक ४ बजे बिहान बोलाइयो । अब तपाई नै सोच्नुहोस्, दिउँसो ४ बजे बोलाएको, भोलिपल्ट ४ बजेसम्म को बस्छ ? सबै सही गरेर हिँड्नुभयो । बहुमत त सही गरेको पुग्यो होला । तर, हामी ३८/३९ जनामा १४/१५ जना मात्र थियौं । मैले सोधेँ, यो संसदीय समितिबाट पूर्ण सहमति छ कि छैन भन्दा महामन्त्री गगन थापाले मेरो असहमति छ भन्नुभयो । त्यसपछि म बोल्न खोज्दै थिएँ, बलबहादुरजीले बोल्नु भयो । त्यसपछि मैले बोलेँ र असमति जनाएर हामी हिँड्याैँ ।

मेरो सबैभन्दा ठूलो आपत्ति अहिले भएका कोही व्यक्तिमा होइन । बौद्धिक, पेसागत समुदायका व्यक्तिहरुलाई समेटेर सन्तुलित ढंगबाट जानुपर्छ भन्ने हाम्रो विचार हो ।

नेपाली कांग्रेसले उम्मेदवार छान्नेबारे एउटा मापदण्ड बनाएको थियो, त्यो अनुसार उम्मेदवार तय गरिएन भन्ने यहाँको भनाइ हो ?
मापदण्डभित्र कति पर्‍यो कति परेन भन्दा पनि नाम त सबैको छलफल गर्न सकिन्थ्यो नि त । नाममा नै छलफल भएन । १० जना जसको नाम आयो, त्यो नै पारित भयो । त्यसमा मैले असहमति जनाएँ । महामन्त्रीहरुले पहिला नै संसदीय समितिमा असहमति जनाइसकेका थिए । भएको त्यही हो ।

अब बाँकी रह्यो, नेपाली कांग्रेसका उम्मेदवारहरु जो–जो जहाँबाट उठ्नुभएको छ, कांग्रेसको एउटा जिम्मेवार व्यक्तिको नाताले उहाँहरुलाई जसरी पनि जिताउनुपर्छ भन्ने अर्को अभियान हो । तर, जुनखालको शैली अपनाइयो, मैले यस्तो लोकतन्त्र चाहिँ बुझेको छैन । नाममा त छलफल गर्न सकिन्छ नि । प्रक्रिया नै मलाई दिक्क लाग्यो । त्यसैले मैले असहमति जनाएको हुँ ।

नेपाली कांग्रेसभित्र विभिन्न समूह छन् । खासमा तपाईं कुन समूहमा हुनुहुन्छ ? संस्थापन पक्ष कि संस्थापन इतर ?

म संस्थापन पक्षकै हुँ तर संस्थापन पक्षका शेरबहादुर एण्ड कम्पनीले मलाई कहिल्यै संस्थापन समूह भन्दैन । तर, अहिले म के देख्दैछु भने– जुनखालको जनतामा आम निराशा छ र जुन खालको राष्ट्रिय परिस्थिति निर्माण हुँदैछ, मुलुकमा जुन अन्तर्राष्ट्रिय परिस्थिति विकास हुँदैछ, पुराना पार्टीमाथि आक्रमण हुने जुन भाष्य निर्माण हुँदै छ, यसको सामना कांग्रेसले एकीकृत ढंगले गर्नुपर्छ । यसका लागि सभापति शेरबहादुरजीले कार्यशैली परिवर्तन गरेर सबै एकै ठाउँमा नीतिगत परिवर्तन गरेर नयाँ अभियानमा जाउँ भन्ने मेरो प्रयास हो । तर उहाँहरु जान चाहनुहुन्न । त्यसकारण म इतर नै हुँ ।

उसोभए तपाईँ अब संस्थापन इतर समूहमा हो ?

संस्थापनले मान्दै नमानेपछि त यो विचार राख्ने इतर समूह बनेर अगाडि बढौँ भन्ने मेरो प्रयास त हुन्छ नि ।

पार्टीभित्र संस्थापन इतर पक्षका नेताले हस्तक्षेपकारी भूमिका खेल्न किन नसकेको ? आफ्नै समूहभित्र एकता नभएर हो कि ?

हामीले व्यक्तिमा हस्तक्षेप गर्न खोजेको होइन, प्रक्रियामा हस्तक्षेप गर्न खोजेको हो । अझ मैले त जहिले पनि गरेको छु, लोकतन्त्र भनेको पद्दतिको मात्र नाम होइन, यो प्रक्रियाको नाम हो । यो विधिसम्मत सञ्चालन गर्ने संस्थागत प्रक्रियाको र प्रवृत्तिको नाम हो ।

यही कुरालाई सभापतिले चारबजे सबैलाई राखेर नाम यो–यो आएको छ, तपाईंहरुको के विचार हो भनेर सोधेको भए अहिले नाम आएकोमा केही परिवर्तन हुन्थे होला । सम्भवतः यिनै हुन्थे । किनभने, उहाँसँग बहुमत पनि छ । त्यसमाथि उहाँ सभापति पनि हो । तरिका त अत्यन्तै निरंकुश देखियो नि उहाँको ।

हाम्रो गण्डकी प्रदेशको उम्मेद्वार अर्को उपयुक्त मान्छे हुन सक्दैन थियो र ? मैले नै कि कोशी प्रदेशको जस्तो पुरानै मान्छेलाई दोहोर्‍याउँ कि शुक्रराज शर्मा जस्तो व्यक्तित्व हुनुहुन्छ, भनेको थिएँ । बैठक नै बसेन । छलफल हुने त कुरै भएन ।

अब के छ भने, हामीलाई दिने भनेको ठाउँमा पनि आफूले भनेको मान्छे भए हुने, नभए नहुने रे । त्योखालको चरित्रले त पार्टीभित्र एकता कायम हुँदैन । मचाहिँ पार्टीभित्र सम्पूर्ण एकताको पक्षधर हुँ । मैले व्यक्तिगतरुपमा पनि सभापतिलाई धेरै भनेँ कि– शैलीगतरुपले र व्यवहारिक दृष्टिकोणले सबैलाई समेटेर जाउँ ।

आखिर के भएको थियो र ? उहाँले बोलाएको समयमा सबैजना आएका थिए । त्यहीँ बसेर ‘कुन प्रदेशबाट को–को सिफारिस भएर आएको छ भन’ भनेको भए सबैले आफ्नो हिसाबको सिफारिस गर्थे होला । अन्त्यमा उहाँले भनेकै नाम सुनाएको भए पनि हामीले के गर्न सक्थ्यौँ ? उहाँसँगै बहुमत छ ।

राष्ट्रियसभा उम्मेदवारकै कुरा गर्दा संस्थापन पक्षको भनाइ थोरै सिटमा धेरै आकांक्षी भएर व्यवस्थापन गर्न सकिएन भन्ने छ नि ?

मलाई त्यो थाहा छ । म पनि जिम्मेवार मान्छे हुँ । अहिले कुनै पनि पदमा बसेका मानिसहरु सभापतिकै समकालीन हुन्, अरुको कुरा छोडिदिनु । मलाई थाहा छ त त्यो परिस्थिति । तर, कम्तीमा पनि सबैको नाम राखेर एउटै बास्केटमा बसेर छलफलसमेत नगरी १० जनाको नाम लिएर बहुमतका आधारमा पास गरेर हुन्छ ?

हामीले भनेको पुग्दैन भनेर थाहा छ सबैलाई । हामी हदमा एउटा पेसागत रुपबाट कोही पत्रकार, बुद्धिजीवी, कलाकारिता क्षेत्र आदिबाट लिनुपर्छ भन्थ्यौँ । मैले त बागमती प्रदेशबाट कलाकारिता क्षेत्रको लिनुपर्छ पनि भनेको थिएँ । अहिले भएका उम्मेद्वारहरु पर्नुहुँदैनथ्यो हामीले भनेको होइन ।

तर, छलफल त हुनुपर्छ नि । यस्तै गर्ने हो भने देखाउनका लागि किन कार्य सम्पादन समिति राखेको ? किन अहिलेसम्म संसदीय बोर्ड गठन नगरेको ? तरिका भएन क्या । काम गर्ने शैली भएन ।

संस्थापन पक्षकै नेताहरुले पनि कहिलेकाहिँ सभापति देउवाको एकलौटी हुन थाल्यो भनेको सुनिन्छ । आगामी दिनमा देउवाले आफ्ना निकटस्थलाई नेतृत्व हस्तान्तरण गर्ने सम्भावना कति छ ?

हस्तान्तरणको कुरा १५ औँ महाधिवेशनले सम्पूर्ण कुरा परिवर्तन गर्छ । अहिलेको जनमानसिकता, युवामा रहेको चेतना र पार्टीभित्रको कुरा सबैले बुझेका छन् । कसैले आफ्नैमा हस्तान्तरण गर्ने प्रयास त गर्लान्, के हुन्छ त्यहीबेला हेरौँला ।

सभापति देउवाले तपाईं जत्तिको पार्टीमा योगदान गरेको व्यक्तिको कुरा पनि सुन्न छाड्नुभएकै हो त ? किन यस्तो ?

अब तपाईं नै भन्नुस् । बेलुका ४ बजे बोलाएको बैठक सभापतिले बिहान ४ बजे बोलाउने हो त ? के त्यहाँ बस्ने अरु सदस्यको मूल्य नै छैन ? स्वास्थ्यको कुरा पनि होला । सदस्यहरुले औषधि खानुपर्ने होला नि । त्यसकारण योखालको जुन शैली छ, यो निरंकुश भयो ।

को व्यक्ति पर्‍यो, परेन त्यो आफ्नो ठाउँमा छ । मलाई कोही इच्छा थियो होला, अर्कोलाई कोही इच्छा थियो होला । सिट सीमित थियो । अहिलेका भन्दा केही व्यक्ति फेरिन्थे होला । नभए पनि यही अहिलेका पनि पर्ने नै व्यक्ति हुन् । तर जुन शैली अपनाइयो, यसमा मेरो गम्भीर खेद र दुःख छ ।

दुबै महामन्त्रीले सभापतिको कार्यशैली तीव्र असन्तुष्टि नै जनाउँदै आउनुभएको छ । उहाँहरुको समग्र भूमिकालाई तपाईं कसरी हेर्नुहुन्छ ?
उहाँहरुले कोशिस गर्नुभएको छ, दुवै महामन्त्रीले ।

आफ्ना विचार प्रष्टरुपले राख्नुभएको छ । तपाईंलाई मैले भनिहालेँ नि, त्यो दिन एउटा महामन्त्री निस्किसक्नुभएको थियो । अर्को महामन्त्री हामीसँगै हुनुहुन्थ्यो, साढे ३ सम्म । गगनजी हामीसँगै हुनुहुन्थ्यो । सभापतिजीले हामीलाई विचरा बनाउने कोशिस गर्नुभयो, त्यो समय आएपछि कार्यकर्ताले मूल्यांकन गर्छन् ।

योभन्दा अघिल्लो महाधिवेशनमा तपाई र गगन थापाबीचमै महामन्त्रीका लागि प्रतिस्पर्धा भएको थियो । अहिलेचाहिँ तपाईहरु सँगै हो ?
अहिले पार्टीभित्रको यथास्थितिवाद, परम्परावादी शैली र निरंकुश प्रवृत्तिका विरुद्धमा जो–जो आउँछन्, म ती सबैसँग छु ।

राम्रा र विज्ञ भनिएका डा. स्वर्णिम वाग्लेजस्ता मानिसहरुले नेपाली कांग्रेस छाडिरहेका छन्, यसलाई कसरी लिनुहुन्छ ?

यसबाट हामी पनि चिन्तित छौँ । त्योखालको स्थिति नदोहोरियोस् । आउनुहोस्, सँगै बसेर यहाँ रहेको धमिलोलाई सङ्लो बनाऔँ र नविन कांग्रेसको सिर्जना गरौँ । पार्टीलाई रुपान्तरण गरौँ । पार्टीलाई वैचारिक पुनर्जागरण गरौँ । पार्टीभित्र आवश्यक भयो भने पुस्तान्तरण पनि गरौँ । जे गर्नुपर्छ, एउटा नयाँ विचारका साथ गरौँ भन्ने जुन जमात छ, जुन पार्टी इतर पक्ष छ, यसैले का‌ग्रेसलाई थाम्छ ।

कांग्रेसलाई बीपीले देखेको बाटोमा हिँडाउन अझै कति समय लाग्ला ?

बीपीले देखाएको बाटोमा आंशिक रुपबाट हामी हिँडिरहेका छौँ । आंशिकरुपमा उहाँले त्यस समयमा भन्नुभएका कुराहरुमा समय सापेक्ष आफैँ परिवर्तन गर्नुपर्ने आवश्यकता पनि छ ।

तपाईको समाचार संस्थामार्फत म फेरि पनि साथीहरुलाई भन्न चाहन्छु– नेतृत्वले मनपरि गर्दा, जो टुलुटुलु हेरेर बस्छन्, कि ती दास हुन्, कि अवसरवादी हुन् । गलत नेतृत्वलाई गलत भन्ने आँट कार्यकर्ताले गरेन भने लोकतन्त्र जीवित हुँदैन र पार्टी जीवित हुँदैन भन्ने बीपीको जुन भनाइ थियो, त्यसलाई मात्रै हामी सबैले सम्झियौँ भने धेरै ठूलो परिवर्तन हुन्छ ।

विकास निर्माणका थुप्रै काम भएका छन् । तपाई मसँग भिडियो अन्तरवार्ता गरिरहनुभएको छ, यो पनि ०४७ को प्रजातन्त्रपछिकै योगदान हो । त्यसपछि नै प्रिन्टिङ मिडियादेखि इलेक्ट्रोनिक मिडियाहरु सबै ओपन भएर आएका हुन् । त्यसकारण यी उपलब्धीहरुलाई त्योबेलासँग तुलना गर्नै सकिँदैन ।

संस्थापन इत्तर पक्ष नेपाली कांग्रेसभित्र कमजोर छ, बहुमतमा छैन । संसदीय दलको निर्वाचन होस् या महाधिवेशन, दुबैमा बहुमत जुट्ने गरेको छैन । के कारणले यस्तो भइरहेको छ ?

यसमा धेरै चिजले काम गरेको छ । अहिले राजनीतिलाई भ्रष्टाचार, तस्करी र ठगीबाट कमाएको पैसाले राजनीतिलाई कन्ट्रोल गरेको छ । अब आउने १५ औँ महाधिवेशन त्यसले पनि सक्दैन, मलाई त्यो विश्वास छ । हेरौँ ।

अहिले कांग्रेसका महामन्त्रीद्वय एउटै खेमामा उभिनुभएको हो ?

हामी एउटै खेमामा छौँ, भोलि पनि रहन्छौं ।

विश्वप्रकाश र गगनका बीचमा पनि मनमुटाव छ भन्छन् नि ?

स्वाभाविक कुरा हो, द्वन्द्व त परिवारभित्र पनि भइराखेको हुन्छ । कसैको कुनै कुरा कसैसँग चित्त बुझ्दैन होला । कुनै कुरामा अलिकति फरक विचार आउन सक्छ । तर, जहाँसम्म मौलिक विचारको कुरा छ, हामी सबै एकै ठाउँमा छौँ ।

आगामी महाधिवेशनपछि कांग्रेसमा पुस्तान्तरण साँच्चै हुन्छ ?

पुस्तान्तरणभन्दा पनि पहिलो कुरा त वैचारिक पुनर्जागरण हो । पार्टीको संस्थागत, नेतृत्वगत र नीतिगत रुपले रुपान्तरण । त्यसपछि जो जनप्रियरुपमा स्थापित हुन्छ, उही नेता हुन्छ । प्रभावकारी रुपले जनतामा भरोसा र विश्वास भएको नेतृत्व जो देखिन्छ, उही अगाडि आउँछ । अहिलेको नेतृत्वको विकल्पमा वैचारिक पुनर्जागरणसहित जो आए पनि त्यो नयाँ नेतृत्व हो ।

यहाँहरुले भर्खरै राष्ट्रिय मेलमिलाप दिवस मनाउनुभयो । तर, नेपाली कांग्रेसभित्रै मेलमिलाप छैन है ?

नेपालमा १०४ वर्षको राणा शासनको जंजिर तोड्ने, २३८ वर्षको निरंकुश राजतन्त्रको अन्त्य गर्ने, १२ वर्षसम्म रक्तरंजित रहेको हिंसात्मक अवस्थालाई शान्तिमा परिणत गर्ने नेपाली कांग्रेसले अन्तर्राष्ट्रियरुपमा पनि लोकतान्त्रिक छवि बनाएको छ । यो पार्टी नै एक हो, जसले राष्ट्रिय एकता र सन्तुलन कायम गर्न सक्छ । यो काम हामी नै गर्छौं । १५ औं अधिवेशनबाट नयाँ नेतृत्व आउँछ र हामी नयाँ ढंगबाट अगाडि बढ्छौं ।

तपाईँ नेपाली कांग्रेसमा लाग्नुअघि पञ्चायतकालमा सूर्यबहादुर थापाको मन्त्रिमण्डलमा मन्त्री हुनुभएको थियो । त्यसबेलाको शिक्षा नीति र अहिलेकोमा के तात्विक भिन्नता पाउनुभएको छ ?

मैले त के देखिरहेको छु भने मौलिक रुपबाट यत्रो ठूलो परिवर्तन आएको छ । जुनसुकै ढंगले नकारात्मक भाष्य निर्माण गरे पनि २०४७ साल पछि नै हरेक क्षेत्रमा विकास भएको हो । गाउँ–गाउँमा स्वास्थ्य संस्था पुगेका छन् । एउटा भएको मेडिकल कलेजबाट २०/२५ वटा भइसके ।

पुल्चोकमा एउटा इञ्जिनियरिङ इन्स्टिच्युट थियो, अहिले चार दर्जन छन् । गाउँगाउँमा मोटरबाटो पुगेको छ । खानेपानी पुगेको छ । सिँचाइँ पुगेको छ । विदेशी पुँजी नेपाल भित्रिएको छ । आधुनिकीकरणका थुप्रै काम भएका छन् ।

विकास निर्माणका थुप्रै काम भएका छन् । तपाई मसँग भिडियो अन्तरवार्ता गरिरहनुभएको छ, यो पनि ०४७ को प्रजातन्त्रपछिकै योगदान हो । त्यसपछि नै प्रिन्टिङ मिडियादेखि इलेक्ट्रोनिक मिडियाहरु सबै ओपन भएर आएका हुन् । त्यसकारण यी उपलब्धीहरुलाई त्योबेलासँग तुलना गर्नै सकिँदैन ।

तर, एउटा कुराचाहिँ के छ भने त्योबेला डर थियो । डरका कारण यति भ्रष्टाचार थिएन । अहिले भ्रष्टाचारको सीमाचाहिँ त्योभन्दा नाघेको छ । त्योबेलामा पनि भ्रष्टाचारै नहुने होइन, हुन्थ्यो । तर, दरबारको वरिपरि बसेका तीन/चारजना थिए, अहिले म नाम लिइराख्दिनँ, तिनीहरुलाई हामी ‘भूमिगत गिरोह’ भन्थ्यौँ ।

त्यो शक्तिबाहेक अरु थरथर काँप्थे, मन्त्री होस् कि सचिव होस् । अहिले जता सक्यो, त्यहीँ लुट छ ।

जनताले सोचेको परिवर्तन भयो त ?

सोचेको परिवर्तन त लोकतान्त्रिक ढंगले भएको पनि हो । विकासको ढंगले भएको पनि हो । तर, अहिलेको मूल असन्तुष्टि भनेको भ्रष्टाचार, विधिविहीनता र दण्डहीनतामा हो । अपराधीहरु लर्को लागेर छुटेका छन् अदालतबाट । कसैलाई लाज पनि छैन, घीन पनि छैन । त्यसैले केही पक्षहरु चाहिँ त्योबेला (पञ्चायतकाल) मा मैले केही अनुशासन देखेको थिएँ ।

कुनै दिन भन्नुपर्‍यो भने राम्रैसँग तुलनात्मक विश्लेषण गरौँला ।

एकथरि मानिसहरु राजतन्त्र फर्काउने भन्दै हिँड्न थालेका छन् । के अहिले व्यवस्था नै संकटमा पर्न लागेको हो ?

व्यवस्था संकटमा आउन लागेको होइन । तर, अहिलेको अवस्था यथास्थिति रह्यो भने यो अवस्थाको विरोधले जन्मेको नेपालीको निराशा जतातिर पनि लाग्न सक्छ ।

अहिलेको असन्तुष्टि र निराशासँगै जुन अराजकता र विद्रोह देखिएको छ, अहिलेको अवस्थामा यो कुनै तन्त्रको पक्षमा पनि होइन, विपक्षमा पनि होइन । । भ्रष्टाचार, अनियमितता, विधिविहीनता, मनपरीतन्त्र, बेथिति, अव्यवस्थाको विरोधमा हो । यसलाई सुधार्न कांग्रेसले नेतृत्व गर्नुपर्छ । हाम्रो अभियान पार्टीभित्र यही हो ।