काठमाडौं – सबैले बयान गरेको सुनेपछि भक्तपुरका ८३ वर्षीय काजी श्रेष्ठलाई धरहरा हेर्न र चढ्न मन लाग्यो । पहिलेको भन्दा अग्लो र ठूलो धरहरा ! नातिनीले पनि हेर्न रहर गरिरहेकी थिइन् ।

काजीकी नातिनी बबिताले सोमबार धरहरा चढ्नेगरी आइतबार टिकट काटिन् । अनि हजुरबुलाई लिएर धरहरा आइन् । भिडभाड भए पनि वृद्ध हजुरबा लाइनमा बस्नुपरेन । सुरक्षा गार्डको सहयोगमा लिफ्टसम्म चढने ठाउँमा पुर्‍याइन् । लिफ्टमा राखेर २० तला माथि पुर्‍याइन् ।

२० तलामा पुगेपछि काजी भुइँमा थचक्क बसे । अनि भने, ‘लिफ्टमा म कहिल्यै चढेको थिइनँ, तर मन लागेपछि डरले पनि थामेन । धरहराको लिफ्ट चढ्दा त केही हुँदैन रहेछ, धरहरा पनि पहिलेको भन्दा धेरै ठूलो !’

धरहरा परिसर हरियाली बनाइएको र तल बस्न पनि थुप्रै ठाउँ व्यवस्था गरेकाले राम्रो भएको काजीले बताए । पुरानो भग्नावशेषलाई पनि थप उचित व्यवस्थापन गर्न उनले सुझाए ।

००

पार्वती खत्री सीतापाइलाबाट पनि धरहरा चढ्न सुन्धारा पुगिन् । सुरुकै दिन धरहरा चढ्न भनेर उनी साथीहरूसँग त्यहाँ गएकी थिइन् । तर, त्यो दिन बाहिरी गेटसम्म नै लाइन पुगेको देखेपछि फर्किइन् ।

घर गएर आफू धरहरा चढ्न नसकेको कुरा छोरालाई सुनाइन् । छोराले ‘म अनलाइनबाट टिकट काटिदिन्छु’ भने । अनि गत सोमबार दिउँसो २ः३० बजेको टिकट काटिदिए ।

‘म त एक्लै भए पनि धरहरा चढ्छु भनेर आएको ! भिड केही कम रहेछ,’ धरहरा परिसरमा भेटिएकी उनले भनिन्, ‘माथिबाट सारा संसार देखिँदो रैछ । म त कहिल्यै यस्तो अग्लो ठाउँमा चढेको थिइनँ । एकदमै रमाइलो लाग्यो ।’

वि.सं. २०७२ बैशाख १२ गतेको भूकम्पले साविकको धराहरा भत्काएपछि नयाँ धरहरा निर्माण गरिएको छ । नवनिर्मित धरहरा चढ्न ९३ वर्षसम्मका वृद्धवृद्धासमेत आउने गरेका त्यहाँ कार्यरत सुरक्षागार्ड दिलीप कार्की बताउँछन् ।

पहिलो दिन नै धरहरा चढ्न वृद्धवृद्धा र अशक्तहरू बढी आएका उनले जानकारी दिए । अहिले पनि एक वर्षभन्दा पनि कम उमेरका बालबालिकादेखि ९० वर्षभन्दा माथिका पनि वृद्ध मानिसहरूसमेत आइरहेका उनले बताए ।

पार्किङ व्यवस्थापन गरिएका कारण सवारीसाधन भएका मानिसहरूलाई धरहरा चढ्न कुनै समस्या नहुने उनको भनाइ छ । ‘पहिलो दिन चाहिँ व्यवस्थापन पनि राम्रोसँग भएन, मान्छेहरूको भीड पनि अत्याधिक नै थियो, तर अहिले त टिकट काट्ने भएपछि त धेरै सजिलो भएको छ,’ कार्कीले सुनाए ।

गत बिहीबार उद्घाटन भएकोे धरहरा चढने मानिसहरूको संख्या अहिले नियमित बनिसकेको छ । शनिबारसम्म भने अत्यधिक भीड लागेको थियो । दैनिक ६०० जनामात्रै चढ्न मिल्ने भनिए पनि बिहीबारमात्रै दुई हजारभन्दा बढी मानिसहरूले धरहरा चढेको शहरी विकास मन्त्रालय अन्तर्गतको शहरी विकास तथा भवन विभागले जनाएको छ ।

आइतबारदेखि भने टिकट अनिवार्य गरिएको छ । घरमै बसेर अनलाइनबाट या धरहरा नै पुगेर पनि टिकट काट्न सकिन्छ । मंगलबारका लागि पनि सोमबार नै टिकट बुकिङ भइसकेको विभागले जनाएको छ ।

अहिलेसम्म धरहरा चढ्न दैनिक ६०० नै टिकट बुकिङ भइरहेको विभागले जनाएको छ । निर्धारित टिकट सकिएका कारण आइतबार र सोमबार करिब आधा मानिसहरू त धरहरा नै नचढी फर्किएका थिए ।

विभागका अनुसार धरहरा चढ्न प्रत्येक घण्टा १०० वटा टिकट बेच्ने गरिएको छ । बिहान १० देखि दिउँसो ४ बजेसम्म धरहरामा प्रवेश अनुुमति दिइएको छ । अहिले पनि तीन दिनसम्मका लागि अग्रिम टिकट बुकिङ भइसकेको छ ।

शहरी विकास मन्त्रालयको शहरी विकास तथा भवन विभाग अन्तर्गतको केन्द्रीय आयोजना कार्यान्वयन इकाइले धरहरा व्यवस्थापनको जिम्मा पाएको छ । मन्त्रीपरिषदको बैठककले कहिले र कति शुल्क राख्ने विषयमा अहिलेसम्म कुनै निणर्य अथवा आदेश जारी नगरेकाले शुल्कबारे निर्णय हुन नसकेको हो ।

निःशुल्क प्रवेश गर्न www.dharhara.gov.np बाट अनलाइन टिकट बुक गर्न सकिन्छ ।

अझै सकिएन पुनःनिर्माण

धरहरा ढलेको ९ वर्षपछि बनेको नयाँ धरहरा पुरानोभन्दा पनि ठूलो छ । वि.सं. २०७८ बैशाखमै उद्घाटन गरिएको धरहरा निर्माण कार्य भने आधादर्जन पटकसम्म म्याद थप्दा पनि पूरा भएको छैन । उद्घाटन गरेको तीन वर्षपछि गत बिहीबार पुनः उद्घाटन गरिएको छ ।

पुरानो धरहराको भग्नावशेषलाई पनि सीसाभित्र राख्ने भनिए पनि जस्ताको तस्तै छ । धरहरा परिसरमै रहेको सुन्धारा पनि पुरानै अवस्थामा छ । सुन्धाराको लागि पानीको मुहान नभेटिएकाले यहाँ काम अघि नबढाइएको विभागले जनाएको छ ।

यसपटक पनि धरहरा सञ्चालन कार्यविधि बिनै प्रधानमन्त्रीले मन्त्रिपरिषद्बाट संविधान दिवसका दिन अर्थात् बिहीबारदेखि धरहरा सञ्चालन गर्ने निर्णय गराएका थिए । नेकपा (एमाले) का अध्यक्षसमेत रहेका ओली सत्तामा रहेका बेला बग्रेल्ती आयोजना घोषणा गर्ने, एउटै आयोजनाको शिलान्यास र उद्घाटन पटकपटक गर्ने, तर निर्माण सम्पन्न गराउनेतर्फ कुनै ध्यान नदिने प्रवृत्तिका कारण आलोचित छन् ।

विभागले चाहिँ अब तीव्र गतिमा काम अघि बढ्ने जनाएको छ ।

कस्तो छ नयाँ धरहरा

ऐतिहासिक सम्पदा भए पनि धरहरा बहुउपयोगी आधुनिक भवनका रूपमा निर्माण भएको छ । यहाँ निर्माण भएका सम्पूर्ण भवनहरूको डिजाइन पनि नयाँ छ ।

आधुनिक शैलीमा धरहरा निर्माण गर्न जमिन अपुग भएपछि सरकारले गोश्वारा हुलाक, टक्सार विभाग, नेपाल बैंक र सुन्धारा रहेको सबै जमिन एकीकृत रूपमा विकास गरेको थियो । जसकारण पहिले पाँच रोपनी क्षेत्रफलमा फैलिएको धरहरा ४२ रोपनीमा विस्तार भएको छ ।

पुरानो धरहराका बाँकी अंश रहेको क्षेत्रबाट करिब १० मिटर पूर्वतर्फ रहेको नयाँ धरहरा २२ तलाको भूकम्प प्रतिरोधात्मक छ । परिसरसहित साढे ४२ रोपनी क्षेत्रफलमा फैलिएको गजुरसहितको नयाँ धरहराको उचाइ ७७ मिटर छ ।

धरहराको भूमिगत तलामा सवारीसाधन पार्किङ गर्दा शुल्क लाग्दैन । धरहरा परिसरले ओगटेको जमिनको भूमिगत कक्षको आधाभन्दा धेरै भागमा पार्किङ व्यवस्था गरिएको छ । एकपटकमा ३५० वटा गाडी र ६ हजारभन्दा बढी मोटरसाइकल राख्न सकिने विभागले जानकारी दिएको छ ।

तत्कालीन राष्ट्रिय पुनर्निर्माण प्राधिकरणले पारित गरेको डिजाइनअनुसार गोश्वारा हुलाक भएको ठाउँमा धरहरा प्रवेशद्वार छ । भित्र छिरेपछि दुई तला भूमिगत छ । भूमिगत तलाबाट लिफ्ट चढेर धरहराको माथिल्लो भागमा पुग्न सकिन्छ ।

तत्कालीन प्रधानमन्त्री केपी ओलीले तीन वर्ष (वैशाख ०७८) अघि धरहराको उद्घाटन गर्दै सर्वसाधारणका लागि खुला गरेको घोषणा गरेका थिए । तर, धेरै काम बाँकी भएकाले धरहरा खुलेको थिएन ।

धरहराको इतिहास

धरहराको निर्माण वि.सं. १८८२ सालमा तत्कालीन प्रधानमन्त्री भीमसेन थापाले निर्माण गर्न लगाएका थिए । उनले महारानी त्रिपुरासुन्दरीदेवीको सम्झनास्वरूप धरहरा निर्माण गर्न लगाएका थिए ।

भीमसेन थापा प्रधानमन्त्री भएका बेला निर्माण गरिएकाले धरहरालाई ‘भीमसेन स्तम्भ’ पनि भनिन्थ्यो । सामाजिक तथा प्रशासनिक सूचना र जानकारी दिन तथा भेला गराउन पहिले धरहराको टुप्पोबाट बिगुल बजाउने गरिन्थ्यो । बिगुल बजेको सुनेपछि जङ्गी निजामती कर्मचारीहरू कोतमा वा टुँडिखेलमा जम्मा हुने गर्थे ।

धरहराको सबैभन्दा माथिल्लो तलामी शिवलिङ्ग थियो । टुप्पोमा गजुर रहेको ऐतिहासिक स्मारक धरहरा धार्मिक तथा पर्यटकीय दृष्टिले समेत महत्वपूर्ण थियो । धरहराको निर्माण मुगलशैलीमा गरिएको थियो । स्तम्भ निर्माणमा इँटा र बज्र (सुर्की, चून, मास र चाकुको मिश्रण) प्रयोग गरिएको थियो ।

वि.सं. १९९० भन्दा पहिले धरहरामा ११ तला थियो । नवौं तलामा बार्दली थियो । तर, वि.सं. १९९० माघ २ मा आएको महाभूकम्पको कारणले बार्दलीभन्दा माथिको दशौँ र एघारौँ तला भत्किएपछि नौ तलामा सीमित भयो ।

तत्कालीन प्रधानमन्त्री जुद्ध शमशेरले साविक बमोजिम नौ तला नै कायम गरी धरहरा पुनःनिर्माण गराएका थएि । पुनः वि.सं. २०७२ को महाभूकम्पले यो पूर्ण रूपमा भत्किएको थियो ।

धरहरा प्रवेश खुलेसँगै यस क्षेत्रको भिड नियन्त्रणका लागि गृह मन्त्रालयले थप प्रहरी परिचालन गर्ने भएको छ । खानेपानीको व्यवस्था काठमाडौं उपत्यका खानेपानी लिमिटेड (केयुकेएल)ले गर्नेछ । यसका लागि बगैँचामा खानेपानीको धाराको व्यवस्था गर्नेछ ।

धरहरा क्षेत्रमा विद्युत व्यवस्थापनको जिम्मेवारी नेपाल विद्युत प्राधिकरणलाई दिइएको छ । हालका लागि आवश्यक सबै कर्मचारी व्यवस्था संघीय मामिला तथा सामान्य प्रशासन मन्त्रालयले गर्ने विभागले जनाएको छ ।