काठमाडौं – केन्द्रमा नेकपा एमाले, माओवादी र रास्वपासमेतको गठबन्धन बनेर सत्ता साझेदारी बने पनि इलाम क्षेत्र नम्बर २ को उपचुनावमा एमालेलाई नसघाउने रास्वपा अध्यक्ष रवि लामिछानेले घोषणा गरेका छन् । आगामी बैशाख १५ गते हुने उपचुनावलाई लिएर सत्ता गठबन्धनमा बेमेल देखिएको छ ।

नेपाली कांग्रेसको साथ छाडेर नयाँ गठबन्धन सरकार बनेपछि इलाम २ को उपनिर्वाचनको सन्तुलन पनि फेरिएको छ । फागुन २३ गतेदेखि संघमा नयाँ पाँचदलीय सरकार बनेको छ । तर, इलाम २ को उपचुनावमा एक्लाएक्लै लड्ने सत्तारुढ दलहरुको तयारी छ ।

एमाले नेता सुवास नेम्वाङको निधनका कारण आगामी वैशाख १५ मा हुन लागेको उपनिर्वाचनमा नयाँ सत्ता गठबन्धनले छुट्टाछुट्टै उम्मेदवार उठाउने सहमति गरेको केही नेताहरुको दाबी छ । संघमा एमाले, माओवादी, रास्वपा, एकीकृत समाजवादी र जसपाको गठबन्धन बने पनि इलामको उपनिर्वाचनमा भने आ–आफ्नै उम्मेदवार उठाउने तयारी छ ।

रास्वपा सभापति रवि लामिछानेले नयाँ सरकारको गृहकार्य भएको दिन नै इलामको उपचुनावबारे स्पष्ट हुनुपर्ने बताएका थिए । त्यसपछि एमाले अध्यक्ष केपी शर्मा ओलीले पनि यो विषयमा दलको स्वतन्त्रता हुनुपर्ने मत राखेका थिए । रविको भनाइ उल्लेख गर्दै स्रोतले भन्यो ‘तपाईहरु के गर्नुहुन्छ, मलाई सरोकारको विषय भएन तर इलाम २ को उपनिर्वाचनमा रास्वपालाई एक्लै लड्ने कुरामा रोक्नुहुँदैन ।’

त्यसपछि ओलीले पनि माओवादी, जसपा र अन्य दलले जे गरे पनि एमालेले आफ्नो उम्मेदवार उठाउने बताएका थिए । उनले भनेका थिए, ‘हाम्रो पनि रविजीले भनेजस्तै स्पष्ट विचार छ । त्यो एमालेको किल्ला हो । यो कुरा स्पष्ट हो ।’

प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल प्रचण्ड, एमाले अध्यक्ष ओली, जसपा अध्यक्ष उपेन्द्र यादव र रास्वपा सभापति रवि लामिछानेले यो विषयमा दलको स्वतन्त्रता भएकाले गठबन्धन गर्न चाहनेले गर्ने तर नचाहनेले आफ्नै उम्मेदवार उठाउन पाउने सहमति नै गरेको बैठकमा उपस्थित एक नेताले दाबी गरे ।

रास्वपा महामन्त्री मुकुल ढकाल पनि इलामको उपनिर्वाचनमा गठबन्धनमा दलको स्वतन्त्रता कायम भएको कुरा साँचो भएको बताउँछन् । उनले भने, ‘हामी आफ्नो उम्मेदवार उठाउँछौँ । अन्य चार दलले गठबन्धन गर्नुभयो भने त्यसमा हाम्रो आपत्ति छैन ।’

एमाले इलामका अध्यक्ष तथा प्रतिनिधि सभा सांसद महेश बस्नेत एमालेले आफ्नो उम्मेदवार उठाउने बताउँछन् । उनले भने, ‘हामी त तयारीमै छौँ । स्पष्ट जित्ने सम्भावना हुँदा पनि नउठाउने भन्ने हुन्छ ?’

अध्यक्ष ओलीले सुवास नेम्वाङका छोरा सुहाङ नेम्बाङलाई तयारी गर्न भनिसकेको र सुहाङ अहिले इलाममै गाउँ गाउँमा खटिरहेका छन् ।
यदि वाम गठबन्धनको उम्मेदवार खनाल भने रास्वपाले सुहाङलाई टिकट दिने तयारी गरेको कुरा पनि चर्चामा आएका छन् । तर, सुहाङले भने यसबारे कुनै जानकारी नभएको बताए । रास्वपाका महामन्त्री मुकुल ढकालले भने, ‘छलफल त सबै कोणबाट हुन्छ । नि यसरी भएन भने त के राजनीतिक पार्टी भयो र ।’

तर, चर्चा जस्तो चले पनि सुवास नेम्वाङका छोरा सुभाङ एमालेको बिरासत छाडेर रास्वपामा जाने सम्भावना क्षीण छ ।

रास्वपाको तयारी के छ ?

रास्वपाले गठबन्धन नगर्ने बताए पनि भने उम्मेदवार टुङ्गो लगाएको छैन । आन्तरिक तयारी र सबैसँग छलफल गरिरहेको रास्वपाको भनाइ छ । रास्वपा महामन्त्री मुकुल ढकालले खबरहबसँग भने, ‘हामी यसको तयारीमा सबै कोणबाट छलफल गरिरहेका छौँ । हामीले केही साथीहरूलाई पनि पठाएका थियौँ । उहाँहरूले केही प्रारम्भिक कुराहरू लिएर आउनुभएको छ ।’

टिकट माग्नेको लर्को कस्तो छ कि ? भन्ने प्रश्नमा ढकालले भने, ‘हामी माग्नेलाई दिने दल होइन । जसले माग्यो, त्यो हाम्रो नजरबाट अलग नै हुन्छ । हामी सम्पूर्ण कुरा विश्लेषण गरेर उसको चौतर्फी सोचाइ बुझेर मात्र उम्मेदवार उठाउँछौँ । टिकट माग्नै नआए पनि इच्छा गर्ने धेरै छन् ।’
रास्वपाले उपनिर्वाचनको तयारीका लागि ६ सांसद इलाम पठाएको थियो । सांसद सोबिता गौतमलाई इलाम नगरपालिका, गणेश पराजुली देउमाई नगरपालिका, मनिष झा माई नगरपालिका, अशोक चौधरी चुलाचुली गाउँपालिका, हरि ढकाल माङसेबुङ गाउँपालिका र अशिम शाह फाकफोकथुम गाउँपालिकामा पठाएको थियो ।

उनीहरूले स्थानीय आवश्यकता र भूगोलको पहिचान बुझेको मान्छेहरूको केही सूची लिएर आएको ढकालको भनाइ छ । तर, नयाँ बनेको गठबन्धनको कारण ढकाल र सभापति रवि लगायत बसेर ती पात्रहरू को हुन् भनेर बुझ्न नपाएको सो दलका नेताहरुले बताएका छन् ।
रास्वपा सहमहामन्त्री कवीन्द्र बुर्लाकोटीलाई भने रास्वपाले पहिले नै इलाम पठाएको थियो । उनले त्यहाँको सबै स्थानमा स्थलगत अवलोकन गरेर जनताको कुरा सुनेको बताएका छन् ।

बुर्लाकोटीले खबरहबसँग भने, ‘सबै कोणबाट छलफल र सल्लाह भएको छ । पात्रको नाम निश्चित भएको छैन, सायद उतैको भुगोल बुझेको पात्र उठ्नुहुन्छ ।’

रास्वपा केन्द्रीय सदस्य रमेश प्रसाईँलाई पनि रास्वपाले उठाउन सक्ने चर्चा छ । तर रास्वपाका नेता यो अफवाह मात्रै भएको बताउँछन् ।
यस्तै, बिहीबार प्रतिनिधि सभामा बोल्दै रास्वपा प्रमुख सचेतक सन्तोष परियारले पनि रास्वपाले इलाम २ को उपनिर्वाचनमा उम्मेदवारी दिने र जित्ने पनि बताए ।

परियारले भने, ‘सदनमा सहकार्य गरौँ । निर्वाचनमा प्रतिस्पर्धा गरौँ । दुःखद घटनाका कारण इलाममा उपनिर्वाचन हुँदैछ । इलामको निर्वाचनमा प्रतिस्पर्धा गरौँ, सहकार्य नगरौँ ।’

रवि लामिछानेको राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टीले ०७९ को चुनावमा यहाँबाट १ हजार ३६३ मत पाएको थियो ।

झलनाथको सम्भावना कति ?

एकीकृत समाजवादीका सम्मानित नेता खनालले भने उपचुनावबारे अहिले नै केही छलफल नभएको बताउँछन् । सत्ता गठबन्धनले एक्लै लड्ने भनिरहँदा त्यो बेलासम्म माधव नेपालको नेकपा एकीकृत समाजवादी पार्टी भने सत्ता गठबन्धनमा मिसिएको थिएन । सो पार्टीले इलाममा झलनाथ खनाललाई उठाउने बताउँदै आएको छ ।

नेकपा एमालेसँग नयाँ गठबन्धन बनेपछि नेकपा एकीकृत समाजवादीका नेता खनाललाई नै एमालेले सघाएर जान्छ कि भन्ने चर्चा पनि शुरु भएको छ । तर, यी कुरामा कुनै कम्प्रोमाइज नभएको एमाले उपाध्यक्ष ईश्वर पोखेलको भनाइ छ । उनले खबरहबसँग भने, ‘यसमा कुनै छलफल र निर्णय हुँदैन । हामी इलाम–२ मा सुरक्षित छौँ ।’

एमालेले यसबारे अहिले पार्टीगत तहमा कुनै कुरा उठाएको छैन । तर ओली र झलनाथबीच केही कुरा भने चलेको हुन सक्ने एमाले नेताहरुको बुझाइ छ ।

यता खनालनिकट स्रोतका अनुसार झलनाथलाई एमाले, माओवादी लगायतका दलले साथ दिने भनिएको छ । ती नेताले भने, ‘वामहरू एक भएर जाने कुरा गाइँगुइँ चलेको हो । तर निर्णय भएको छैन । इमामको उपनिर्वाचनमा सघाउनुपर्छ भनेर नेकपा एकीकृत समाजवादीले प्रचण्ड र ओलीलाई नै भनेको छ ।’

स्रोतका अनुसार इलामको निर्वाचनमा वाम गठबन्धनले एउटै उम्मेदवार उठाउने बारेमा भने कुनै लिखित सहमति भने भएको छैन । तर, खनालले निरन्तर लबिइङ गरिरहेको बुझिएको छ ।

खनालले प्रधानमन्त्री दाहाललाई भेटेर इलामको उपनिर्वाचनमा आफूलाई वाम गठबन्धनको उम्मेदवार बनाइदिन अनुरोध गरेको स्रोतको दाबी छ । तर खनाल यो कुरा स्वीकार गर्दैनन । उनले भने, ‘कसैलाई त्यो परेको होला ।’

माओवादी निर्णयविहीन, कांग्रेसबाट पुरानै

माओवादीले आफ्नो उम्मेदवार उठाउने भने पनि अहिलेसम्म पार्टीले कुनै निर्णय सार्वजनिक गरेको छैन । माओवादीका महासचिव देव गुरुङले यसबारे छलफल नभएको बताए । उनले भने, ‘यो छलफलको विषयमा परेकै छैन ।’

प्रतिपक्षी कांग्रेसले भने यसअगाडि नै स्वर्गीय नेम्वाङसँग निर्वाचन हारेका कांग्रेस इलाम सभापति डम्बरबहादुर खड्कालाई उठाउने तयारी गरेको छ । उनलाई देउवाले टिकट दिएर १४ फागुनमा तयारी गर्न भनिसकेका छन् ।

कांग्रेसका नेता खड्का इलामको क्षेत्र नम्बर २ का मतदाता भने होइनन् । उनी इलाम–१ का मतदाता हुन् । ०७९ को निर्वाचनमा इलाम–१ मा सत्तारुढ गठबन्धनबाट एकीकृत समाजवादीका झलनाथ खनालले टिकट पाएपछि खड्कालाई इलाम-२ बाट उठाइएको थियो ।

यस्तो छ अंकगणित

इलाम २ मा २०७९ को निर्वाचनमा माओवादी–कांग्रेस गठबन्धन बनेको थियो । तर, त्यो बेला एक्लै लडेका एमालेका सुवास नेम्बाङले ३० हजार २० मत ल्याएका थिए । गठबन्धनका खड्काले २९ हजार ९०६ मत पाएका थिए । इलामका दुवै निर्वाचन क्षेत्रमा एमाले विजयी भएको थियो ।

गत निर्वाचनको तथ्यांकलाई आधार मान्ने हो भने इलाम–२ मा एमाले एक्लैको मत ३० हजार छ । कांग्रेस, माओवादी र नेकपा एकीकृत समाजवादीको मत २९ हजार ९ सय छ । तर, नयाँ समीकरण बनेपछि अब कांग्रेसको मात्र मत आफ्नो पक्षमा रहने छ ।

त्यसअघि सुवास नेम्वाङ २०७४ को प्रतिनिधिसभा सदस्य निर्वाचनमा ३६ हजार ५ सय १७ मतसहित निर्वाचित भएका थिए । त्यो बेला उनका निकटमा प्रतिद्वन्द्वी कांग्रेसका केशव थापाले २६ हजार ८ सय ६५ मत ल्याएका थिए । त्यतिबेला एमाले र माओवादी केन्द्रको गठबन्धन थियो । यो हिसाबले हेर्दा इलाम २ मा माओवादीको मत करिब ३ हजार छ ।

इलाम क्षेत्र नम्बर २ मा इलाम नगरपालिका, देउमाई नगरपालिका, माङ्सेबुङ गाउँपालिका, फाकफोकथुम गाउँपालिका, चुलाचुली गाउँपालिका र माई नगरपालिकाका ६, ७ र ८ नम्बर वडा पर्छन् ।

गत स्थानीय तहको निर्वाचनमा देउमाईको मेयरसहित फाकफोकथुम र माङ्सेबुङको अध्यक्ष एमालेले जितेको थियो । यी क्षेत्रमा एमाले बलियो छ । एमालेको निर्णायक मत पनि यसै वडामा रहेको एमाले नेता नै बताउँछन् । चुलाचुली गाउँपालिकामा भने स्थानीय तहमा एमाले पराजित भएको थियो । यहाँ कांग्रेस बलियो मानिएको छ ।

इलाम नगरपालिकाको मेयर र चुलाचुली गाउँपालिका अध्यक्ष कांग्रेसको छ । गत चुनावमा यहाँबाट मंगोल नेशनल अर्गनाइजेशनले १ हजार ३८० मत पाएको थियो । त्यस्तै, राष्ट्रिय जनमुक्ति पार्टीले १ हजार २६२ पाएको थियो ।

जिल्ला निर्वाचन कार्यालय इलामको तथ्याङ्क अनुसार २०७९ को निर्वाचनमा यहाँ १ लाख १५ हजार ३४२ मतदाता थिए । त्यसमध्ये ५९ हजार १३६ मत खसेको थियो । यहाँ १४ जना उम्मेदवारले प्रतिस्पर्धा गरेका थिए ।