विद्यालय शिक्षा परीक्षा (एसईई) मा सामेल बहुमत विद्यार्थी (५२.१४ प्रतिशत) असफल भएका छन् । यो असफलताबारे विभिन्न कोणबाट टिप्पणी भइरहेको छ । असफलताको जिम्मेवारी लिन शिक्षकहरू तयार छैनन्, न त्यसो गर्न उनीहरू बाध्य नै छन् । न त तालुकदार मन्त्रालयको नेतृत्व गरेका मन्त्री र कर्मचारीहरूमै त्यो संवेदनशीलता देखिन्छ ।

नैतिकताको संकट मुलुककको कार्यकारी प्रमुखदेखि कार्यालय सहयोगीसम्म विस्तार भएको छ । प्रधानमन्त्रीको सचिव मानिने बहालवाला मुख्यसचिव भ्रष्टाचारको काण्डमा निलम्बित हुन्छन् । तर प्रधानमन्त्री सुशासनको भाषण गरेर थाक्दैनन् । अदालतबाट न्याय, पुलिसबाट अनुसन्धान, पत्रकारबाट समाचार, कर्मचारीबाट सुशासन, अस्पतालबाट उपचार र स्कुलबाट शिक्षाको ज्योति दुर्लभ बन्दै गएको छ ।

यस वर्ष राष्ट्रिय परीक्षा बोर्डले सार्वजनिक गरेको एसईई परीक्षाको नतिजाले देशको शैक्षिक जग कमजोर मात्र देखाएको छैन, विद्यार्थी फेल भएको रमिता हेर्ने शिक्षकको चरित्रमा कहिले सुधार आउँछ भन्ने प्रश्न पनि उठाएको छ । परीक्षा दिएका विद्यार्थीमध्ये ५२.१४ प्रतिशत अनुत्तिर्ण भएका छन् ।

अर्को वर्षको परीक्षामा सुधार ल्याउन सरकारी कार्यक्रम कस्तो हुन्छ ? कसैलाई पत्तो छैन । के विद्यार्थी असफलताको स्वामित्व शिक्षकले लिनुपर्दैन ? यो प्रश्नको जवाफ हामीले काठमाडौंका केही स्वनामधन्य सामुदायिक विद्यालयका शिक्षकलाई सोधेका थियौं ।

‘शिक्षा सिरिन्जबाट दिन मिल्दैन’
पवित्रा सुवेदी, रत्नराज्य स्कुल

शिक्षक भनेको खेती लगाउने कृषकजस्तो हो । बालीमा जति सुधार भए पनि अझै राम्रो गर्न पाए हुन्थ्यो भन्ने लाग्छ । समग्रमा हेर्दा नतिजा राम्रो होइन । तर, सामुदायिक विद्यालयको हकमा नतिजा राम्रो हो । विद्यार्थीको पारिवारिक पृष्ठभूमि, वातावरण र अभिभावकको समयले शिक्षण सिकाइलाई सहयोग गर्छ ।

अभिभावक, विद्यार्थी स्वयम, समुदाय र बौद्धिक वर्ग सबैले शिक्षकलाई दोष दिने प्रवृत्ति छ । सबैभन्दा दोषी अभिभावक, शिक्षासँग सम्बन्धित निकाय हो । शिक्षक मेसिन होइन, सिरिन्जबाट ज्ञान दिन सकिँदैन । सिकाइका लागि विद्यालयभित्र र बाहिरको वातावरणले प्रभाव गर्छ । शिक्षाका नीति तथा कार्यक्रमले गर्छ ।

शिक्षकलाई तेस्रो दर्जाको नागरिकको रूपमा हेरिएको छ । तलब सुविधाबारे सबैलाई थाहा छ । विद्यार्थीलाई जसरी शिक्षकलाई पनि उत्प्रेरणा दिनुपर्छ । २० वर्षदेखि राहतमा पढाइरहेका शिक्षकको मनोदशा कस्तो हुन्छ ? हौसला, खुसी, प्रेरणा कुनै पनि क्षेत्र र उमेरको मानिसलाई चाहिन्छ । ३ महिनादेखि हामीले तलब पाएका छैनौं ।

नतिजा भनेको ‘ग्रुप वर्क ’ हो । एक विद्यार्थी , शिक्षक, अभिभावक र नीति निर्माता सबै मिलेर काम गर्न सकेमा मात्रै राम्रो नतिजा दिन सकिन्छ । कोभिडपछि समग्र विद्यार्थीमा अध्ययनप्रति रुचि घट्दै गएको छ । आर्थिक, सामाजिक र मानसिक समस्या बढ्दै गएको छ ।

‘बच्चाको स्वामित्व अभिभावकले लिँदैनन्‌’
रामाशिष यादव, प्रधानाध्यापक रत्नराज्य स्कूल

अघिल्ला वर्षहरूमा पढाइप्रति विद्यार्थीको आकर्षण थियो । अहिले आकर्षण बढाउन वा पढाइप्रति रुचि जगाउन नसकिएको अवस्था छ ।

यस वर्षको नतिजा हेरिसकेपछि शिक्षा प्रणालीलाई सुधार गर्नुपर्ने देखिन्छ । नतिजा दिने प्रणाली हरेक वर्ष फरकफरक गरिएको छ । केही वर्ष स्थिर त हुनुपर्‍यो । विद्यमान प्रणालीले विद्यार्थीको पढाइ प्रतिको सोच र धारणालाई हतोत्साही गरेको छ ।

अर्को; अभिभावक सचेत नभएको अवस्थामा नतिजा कमजोर हुन गएको छ । यो प्रणालीसँग उहाँहरूको असन्तुष्टि खै ? आफ्नो बच्चा बिहान कति बजे उठ्छ ? होमवर्क गर्छ ? विद्यालय हिँडेको बच्चा पुगेको छ वा छैन ? संगत कस्तो छ ? यसबारे सोच्ने र आवश्यक व्यवस्थापन गर्ने फुर्सद कसैलाई छैन ।

अभिभावकले आज विद्यालयमा के पढियो भनेर सोध्न र दिनमा एक घण्टा समय बच्चाहरूका लागि दिने गरेका छैनन् । भर्ना मात्रै गराएर उत्कृष्ट नतिजा अपेक्षा गर्नुहुँदैन ।

निजी तथा सरकारी जुनसुकै विद्यालयमा पनि अभिभावको निगरानी मुख्य कुरा हो । पाठ्यक्रम सबैको एउटै हो । विदेशको शिक्षा परिवेशलाई नक्कल गरेर नतिजा राम्रो आउँदैन । सरकारले विद्यार्थी पलायन रोक्ने नीति ल्याउनुपर्छ ।

‘पाठ्यक्रम बनाउने एउटा, गाली खाने शिक्षक’
जीवनप्रकाश रेग्मी

यो नतिजा पढाइ ज्यादा र सिकाइ कमको निचोड हो । पढाएपछि आउने नतिजा यस्तै हो । हाम्रो पाठ्यक्रमले पढाउने व्यवस्था गरेको छ । विद्यार्थीलाई सिकाएको भए यो नतिजा देख्नु पर्दैनथ्यो । सिकाइ भनेको विद्यार्थीलाई पढाइप्रचि रुचि जगाउनु हो ।

हामीले पढाए अनुसार यो नतिजा धेरै राम्रो हो । जसरी पढाएका छौं- त्यो अनुसार १२ प्रतिशत मात्रै पास हुनुपर्ने हो । वास्तविक नतिजा यो भन्दा बढी छैन । हिजो ३६ सालमा र ४० सालमा पनि नतिजा राम्रो होइन । सिकाइको नतिजा शत्‌प्रतिशत हुन्छ ।

खासमा नतिजा २० प्रतिशतमात्रै उत्तीर्ण हो । ४७ प्रतिशत उत्तीर्ण भएको नतिजा अनेक गरेर निकालिएको हो । आफ्नो मौलिक शिक्षा नीति बनाएर अघि बढ्ने हो भने अवस्था सुधार हुन्छ । विदेशी चन्दा दाताले बनाएरको नीतिले सुधार हुँदैन । पाठ्यक्रमको कमजोरीले यो नतिजा भोग्नुपरेको हो ।

भूकम्प र कोभिडजस्ता विपत्तिले नेपालको समग्र शिक्षा प्रणालीलाई असर गरेको छ । यो १० वर्षको असर हो । एक कक्षामा विक्षिप्त भएको बच्चा १० कक्षासम्म सन्तुलनमा आउन सकिरहेको हुँदैन । यो अवधिमा बच्चाहरूको शैक्षिक नतिजा कमजोर हुन्छ । अझै केही वर्ष कमजोर नतिजा आउनु स्वाभाविक हो ।

पाठ्यक्रम बनाउने अर्को हुन्छ । गाली चाहिँ शिक्षकले खाइरहेका छन्‌ । शिक्षकलाई दोष दिन सजिलो छ । शिक्षा प्रणाली, पाठ्यक्रम बनाउने र सरकार सबै उम्किए । पाठ्यक्रम अनुसार नै शिक्षक दौडने हो ।

सिकाइ ‘मेरो लागि हो’ भन्ने भावना जगाउनुपर्छ । ‘सिकिएन भने मेरो जीवन गयो’ भन्ने भावना विद्यार्थी स्वयम्‌मा जागृत गराउनुपर्छ ।

पाठ्यक्रम अनुसारका शिक्षक अभाव
रीता तिवारी, प्रधानाध्यापक, पद्मकन्या विद्याश्रम माध्यमिक विद्यालय

यस विद्यालयबाट ८९ जना विद्यार्थीले परीक्षा दिएका थिए । त्यसमा केही विद्यार्थी गणित र विज्ञानमा कमजोर देखिएका छन् । बाँकी सबै विषयमा राम्रो अंक ल्याएका छन् । गत वर्षको तुलनामा हाम्रो विद्यालयको नतिजा सुधारोन्मुख हो ।

गत वर्ष सैद्धान्तिक र व्यवहारिक ज्ञान जोडेर जीपीए निर्धारण गरिएको थियो । अहिले सैद्धान्तिकमै ३५ ल्याउनेपर्ने भयो । त्यो हिसाबले विद्यार्थीको मिहिनेत पहिले भन्दा अहिले राम्रो हो । तर, ३५ नल्याउने बित्तिकै अनुत्तीर्ण भए ।

बाहिर दूरदराजका र काठमाडौं उपत्यकाका विद्यार्थीलाई एकै प्रश्न दिइएको छ । तर, त्यो पाठयक्रम अनुसारको सिकाइको लागि आवश्यक जनशक्ति, शिक्षण सामाग्री र प्रयोगात्मक अभ्यास दिइयो वा दिइएन ?

पाठ्यक्रम धेरै कठिन बनाइदिएर पनि यो नतिजा आएको हो । गणित र विज्ञानको प्रयोगात्मक गराउनै मुस्किल छ । विद्यार्थीको आन्तरिक क्रियाकलापमा २५ प्रतिशत दिइएको छ । त्यस लगायत पाठ्यक्रम परिमार्जन गर्नुपर्छ । ३ घण्टाको परीक्षामा अनुत्तीर्ण भएको विद्यार्थीलाई कमजोर ठान्न हुँदैन ।

घरको वातावरणका कारण पनि धेरै विद्यार्थीले राम्रोसँग पढ्न सकेका छैनन् । शिक्षकको पनि केही कमजोरीले अनुत्तीर्ण भएको सत्य स्वीकार्नुपर्छ ।

अर्को वर्षको सुधारका लागि सबै पक्ष सचेत हुनुपर्छ
राजेन्द्र महरा, शिक्षक, पद्मकन्या विद्याश्रम

समग्र नतिजा कस्तो आयो भन्नेमा चासो हुन्छ । अर्को; शिक्षकलाई आफ्नो विषयमा विद्यार्थीले कस्तो नतिजा ल्याए भन्ने कुरामा चासो हुन्छ ।

यसमा सबैभन्दा अधिक गणित र विज्ञानमा फेल भएका छन् । हाम्रो विद्यालयमा गणितमा विगत ८० प्रतिशत विद्यार्थी पास छन् । यो वर्ष ८८ प्रतिशत पास भएका छन् ।

देशभरको समग्र नतिजाले विद्यार्थी, शिक्षक र अभिभावक सबैलाई सजग बनाएको छ । जति हामीले मेहनत गरेका छौं- त्यो पुगेको छैन ।

४७ प्रतिशत विद्यार्थी पास हुनु पनि राम्रो हो । हाम्रो तयारी जति थियो- त्यसअनुसार नतिजा आएको हो । राज्यका सबै निकायले गरेको प्रयास यत्ति नै थियो ।

५२ प्रतिशत अनुत्तीर्णलाई हेरेर अब अल्झने होइन । भोलि सुधार गर्न सकिन्छ । अब यसलाई आधार बनाएर अर्को वर्ष उत्कृष्ट नतिजाको लागि तयार हुनुपर्छ । विद्यार्थी, शिक्षक, अभिभावक, परीक्षा नियन्त्रण कार्यालय र शिक्षा मन्त्रालयलाई कमजोर देखाएर टिकाटिप्पणी गर्नुभन्दा सुधार कसरी गर्न सकिन्छ भनी सल्लाह दिनुपर्छ ।

राम्रो वातावरण पाएका विद्यार्थी पास भएका छन् । कुन वातावरणले विद्यार्थीको पढाइ प्रभावमा पारेको छ, त्यसको खोजीमा लाग्नुपर्छ । अबको समय मोबाइलबाट बच्चाहरूलाई टाढा राख्न सकिँदैन । मोबाइललाई पढाइसँग जोड्नेतर्फ लाग्नुपर्छ ।

‘नेपाली बुझाउन महाभारत हुँदैछ’
मुनाकुमारी निरौला, शिक्षक, पद्मकन्या विद्याश्रम

पहिलेको तुलनामा अहिले नेपाली बुझाउन गाह्रो हुँदै गएको छ । राम्रो नतिजाका लागि धेरै नै मेहनत गर्नुपरेको छ । मिडिया, सामाजिक सञ्‍जाल र घरमा पनि अभिभावकले धेरै अग्रेजी प्रयोग गर्ने र सुन्ने गर्ने बच्चाहरूलाई आफ्नै भाषा कठिन हुँदै गएको छ ।

सरकारी विद्यालयहरूमा पनि अंग्रेजी माध्यम अनिवार्य गराइएको छ । यसले नेपाली ओझेलमा पर्छ कि भन्ने डर छ । उत्तीर्ण कम भएपनि विद्यार्थीहरूको मूल्याङ्कन सही छ । अभिभावक- जो आफ्ना बच्चाहरूको पढाइप्रति सचेत छन्, उनीहरूको नतिजा राम्रो छ । जसका अभिभावक सचेत छैनन् , उनीहरूका बच्चा फेल भएका छन् ।

शिक्षकले त सबै विद्यार्थीलाई बराबर नै पढाउने हो । विद्यार्थीको फर्म भर्ने समय सकिन लाग्यो भनेर अभिभावकलाई विद्यालयले नै सम्झाउनुपर्छ । कोरोनाको प्रभावले परीक्षा नदिई कक्षा बढाइएको थियो । गत वर्ष १२ पास भएर अहिले स्नातक पढ्ने विद्यार्थी एसईई नदिई पास भएका हुन् । अहिले एसईई दिनेहरू सात कक्षामा वार्षिक परीक्षा नदिई माथिल्लो कक्षा पढेका हुन् । त्यसैको असर परेको हो । टेष्ट पनि हट्यो, खुरुखुरु पास हुने नीति आयो ।

यतिखेर विद्यालय शिक्षाको नतिजामा त्यसको असर परेको छ । नतिजाको प्रभाव विद्यार्थी र शिक्षकको कमजोरीले मात्रै हुने होइन । विद्यार्थीको शिक्षासँग सम्बन्धित सबै क्षेत्र निकायले यस प्रकारको नतिजाको जिम्मेवारी लिनुपर्छ ।