काठमाडौं – अर्थोडक्स चियाको उत्पादन र बिक्री गर्ने मध्येको मुलुक नेपाल पनि हो । तर, चिया उद्योगीहरूले भने विदेशीलाई भन्दा नेपालीलाई महँगो मूल्यमा चिया बिक्री गर्दै आएको पाइएको छ ।

नेपाल राष्ट्र बैंकको विराटनगर कार्यालयले कोशी प्रदेशमा उत्पादित अर्थोडक्स चियाले राष्ट्रिय अर्थतन्त्रमा पुर्‍याएको योगदान एवम् आन्तरिक र बाह्य बजारमा यसको सम्भावना र चुनौती विषयमा रहेर गरेको एक विशेष अध्ययनका अनुसार नेपालमा अर्थोडक्स चिया उत्पादन गर्ने उद्योगीहरूले विदेशीलाई भन्दा नेपाली उपभोक्तालाई १४० रुपैयाँ बढी लिने गरेका छन् ।

उद्योगीहरूले नेपालमा प्रशोधित अर्गानिक सर्टिफाइड (प्राङ्गारिक प्रमाणित) अर्थोडक्स चियाको प्रतिकेजी मूल्य ९४१ रुपैयाँ ६० पैसा तोकेका छन्‌ । अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा प्रतिकेजी ८०१ रुपैयाँ ५१ पैसामा बिक्री गर्ने गरेका छन् ।

त्यस्तै; अर्गानिक अनसर्टिफाइड अर्थोडक्स चियाको मूल्य क्रमशः ४३३ रुपैयाँ ७१ पैसा र ४०८ रुपैयाँ ३१ पैसा मात्र रहेको पाइएको छ । औसतमा अर्गानिक सर्टिफाइड र अनसर्टिफाइड अर्थोडक्स चियाको प्रतिकेजी बिक्री मूल्य क्रमशः ८२३ रुपैयाँ १४ पैसा र ४११ रुपैयाँ १२ पैसा पर्ने गर्छ ।

अर्थोडक्स चिया उद्योगबाट उत्पादित अर्थोडक्स चियामध्ये ८८.६ प्रतिशत भारत तथा तेस्रो मुलुकमा निर्यात हुने गरेको छ भने ११.४ प्रतिशत आन्तरिक बजारमा बिक्री हुने गरेको छ । अर्गानिक सर्टिफाइड अर्थोडक्स चियाको तेस्रो मुलुकमा निर्यात २१.६३ प्रतिशत रहेको छ भने अर्गानिक अनसर्टिफाइड अर्थोडक्स चियाको तेस्रो मुलुकमा निर्यात न्यून मात्रामा रहेको अध्ययनले देखाएको छ ।

आर्थिक वर्ष ०७९/८० मा चिया उद्योगीहरूले प्रशोधित अर्थोडक्स चियाको बिक्रीबाट २ अर्ब ५७ करोड ५५ लाख २१ हजार ९१३ रुपैयाँ आम्दानी गरेका थिए । जसमा निर्यातको हिस्सा ८६.७२ प्रतिशत छ । यसले उद्योगको अधिकांश आय अन्तर्राष्ट्रिय बजारबाट प्राप्त हुने र उद्योगको आर्थिक सफलता निर्यातमा नै निर्भर रहेको देखाएको छ ।

अर्थोडक्स चिया उद्योगमा तीन अर्ब बढी लगानी, हजारौंलाई रोजगारी

अध्ययनअनुसार ८४ अर्थोडक्स चिया उद्योगहरूमा लगानीकर्ताहरूले कुल लगानी ३ अर्ब ६८ करोड ७४ लाख रुपैयाँ लगानी गरेका छन् । जसमध्ये ३६.४ प्रतिशत हिस्सा ऋणको रहेको छ भने ६३.६ प्रतिशत हिस्सा स्वपुँजी रहेको छ । २ वटा अर्थोडक्स चिया उद्योगमा भने विदेशी लगानी रहेको प्रतिवेदनमा उल्लेख छ ।

नेपाल राष्ट्र बैंकले ८४ अर्थोडक्स चिया उद्योग र ४२ अर्थोडक्स चिया खेती गर्ने किसानहरू माथि अध्ययन गरेको जनाएको छ । अध्ययनले सो प्रदेशमा २१ अर्गानिक सर्टिफाइड र ७९ अर्गानिक अनसर्टिफाइड गरी कुल एक सय अर्थाेडक्स चिया प्रशोधन उद्योगहरू सञ्चालनमा रहेको देखाएको छ ।

सञ्चालनमा रहेका उद्योगहरूले आर्थिक वर्ष २०७९/८० मा ७८ लाख ३८ हजार ९४६ केजी प्रशोधित अर्थोडक्स चिया उत्पादन गरेका थिए । जसमा अर्गानिक सर्टिफाइड र अनसर्टिफाइड अर्थोडक्स चियाको हिस्सा क्रमशः ११.९ र ८८.१ प्रतिशत रहेको प्रतिवेदनमा उल्लेख छ ।

आर्थिक वर्ष २०७९/८० मा कोशी प्रदेशमा सञ्चालित अर्थोडक्स चिया उद्योगहरूको औसत क्षमता उपयोग ५६.२१ प्रतिशत मात्रै गरेका छन् । उद्योगहरू कम क्षमतामा सञ्चालन हुनुको प्रमुख कारणहरूमा कच्चा पदार्थको अभाव, विद्युत आपूर्तिमा अनियमितता, प्राविधिक र दक्ष जनशक्तिको अभाव, मागमा कमी लगायतका समस्या रहेको प्रतिवेदनमा उल्लेख छ ।

अर्गानिक सर्टिफाइड र अनसर्टिफाइड अर्थोडक्स चिया उद्योगमा लगानीको प्रतिफल दर क्रमशः १३.५ र १०.८० प्रतिशत रहेको छ, जसले सर्टिफाइड उद्योगले उच्च प्रतिफल दिने देखाउँदछ । ‘लाभ लागत अनुपात अर्गानिक सर्टिफाइड उद्योगमा १.२२ः१ र अर्गानिक अनसर्टिफाइडमा १.१८ः१ रहेको छ, जसले अर्गानिक सर्टिफाइड उद्योग आर्थिक रूपमा लाभदायक हुने स्पष्ट हुन्छ’, प्रतिवेदनमा भनिएको छ ।

अर्गानिक सर्टिफाइड र अर्गानिक अनसर्टिफाइड अर्थाेडक्स चिया उद्योगको बिक्री आम्दानीमा खुद मुनाफा प्रतिशत दर क्रमशः १८.५० र १५.७० र कुल आम्दानीमा खुद मुनाफा प्रतिशत दर क्रमशः १७.८७ र १५.५३ रहेको प्रतिवेदनमा उल्लेख छ ।

अर्गानिक सर्टिफाइड र अर्गानिक अनसर्टिफाइड अर्थोडक्स चियाको प्रति केजी उत्पादन लागत क्रमशः ६९५.६२ र ३३६.७४ रुपैयाँ रहेको छ भने प्रति केजी मुनाफा क्रमशः १५१.८७ र ६४.५५ रुपैयाँ रहेको छ । अर्गानिक सर्टिफाइड चियाको उत्पादन लागत अर्गानिक अनसर्टिफाइड चियाको तुलनामा १०० प्रतिशतले बढी भएतापनि मुनाफा १३५ प्रतिशतले बढी रहेको छ ।

अर्गानिक सर्टिफाइड उद्योगमा प्रति उद्योग औसतमा ४४ जना र अर्गानिक अनसर्टिफाइड उद्योगमा प्रति उद्योग औसतमा २४ जनाले रोजगारी प्राप्त गरेका छन् । त्यसैगरी, अर्थोडक्स चिया खेतीतर्फ प्रति रोपनी २ जनाले रोजगारी प्राप्त गरेको देखिन्छ ।

कोशी प्रदेशमा अर्थोडक्स चियाको उत्पादनले (चियापत्ता र प्रशोधित चिया) कुल गार्हस्थ उत्पादनमा ०.०५ प्रतिशत योगदान मात्र पुर्‍याएको देखिन्छ भनेकोशी प्रदेशको कुल गार्हस्थ उत्पादनमा यसको योगदान ०.३३ प्रतिशत रहेको छ ।

अर्थोडक्स चियाको निर्यातलाई उत्पादन परिमाण र चियाको निर्यात मूल्यले धनात्मक प्रभाव पार्ने रिग्रेसन एनालाइसिसबाट देखिएको छ । अर्थोडक्स चियाको उत्पादन परिमाण १०० प्रतिशतले वृद्धि हुँदा निर्यात परिमाण ९४ प्रतिशतले र यस्तो चियाको निर्यात मूल्य एक सय वृद्धि हुँदा निर्यात परिमाण ६९ प्रतिशतले बढ्ने गरेको अध्ययन प्रतिवेदनमा उल्लेख छ ।

किसानले हरियोपत्ताको पाउँछन् प्रतिकेजी ५४ रुपैयाँमात्रै

अर्थोडक्स चिया उद्योगहरूले व्यक्तिगत किसान, किसान समूह, सहकारीबाट खरिद गर्ने तथा आफ्नै बगानबाट उत्पादन गर्ने हरियोपत्ताको प्रति केजी औसत खरिद/लागत मूल्य ५४.९३ रुपैयाँ बराबर लगानी गर्ने गरेका छन् ।

जसमध्ये अर्गानिक सर्टिफाइड र अनसर्टिफाइड अर्थोडक्स चिया उद्योगहरूको प्रति केजी औसत खरिद/लागत मूल्य क्रमशः ८७ रुपैयाँ र ४९.३५ रुपैयाँ रहेको देखिएको राष्ट्र बैंकको प्रतिवेदनमा उल्लेख छ ।

नमूना छनौटमा परेका अर्थोडक्स चिया खेती गर्ने किसानहरूमध्ये ७ प्रतिशतले मात्र सरकारबाट कृषि अनुदान प्राप्त गरेको देखिएको छ भने ८८ प्रतिशत किसानले तालिम प्राप्त गरेका छन् ।

त्यस्तै, प्रतिवेदनअनुसार स्थलगत सर्वेक्षणका क्रममा नमुना छनौटमा परेका किसानहरूबाट लिइएको आम्दानी र खर्च सम्बन्धी विवरणका आधारमा विश्लेषण गर्दा अर्गानिक सर्टिफाइड र अनसर्टिफाइड नमुना किसानहरूको प्रति केजी औसत लागत क्रमशः ४५ रुपैयाँ १६ पैसा र २४ रुपैयाँ ७२ पैसा र प्रति केजी औसत आम्दानी ७५ रुपैयाँ ५२ पैसा र ४८ रुपैयाँ ४४ पैसा रहेको छ ।

प्रति रोपनीका हिसाबले औसत आम्दानी १३ हजार ९९१ रुपैयाँ र १० हजार ५७५ रुपैयाँ र प्रति केजी औसत मुनाफा ३० र २४ रुपैयाँ रहेको प्रतिवेदनमा उल्लेख छ ।