काठमाडौं – तमाम कथा र व्यथाबाट माथि उठेकि हुन्, नेपाली खेलकुदकी आइकन तथा नेपालकै स्ट्रङ्गेस्ट महिला खेलाडी तारादेवी पुन ।

झण्डै २ दशक कुनै एक खेलमा आफूलाई सर्वोच्च स्थानमा राख्न कति कठिन हुन्छ ? त्यो भन्दा कठिन थियो यो अवस्थासम्म आइपुग्न र अहिलेको सर्वोच्ता खडा गर्न ।

एउटा सामान्य घरकी छोरी जसले जन्मदै पारिवारिक गरिबी भोग्यो । जो आफै आफ्नो बाल्यकाल विताउने घरको जग बनाउन टुङ्गा माटो र काठ बोकेर अगाडि बढिन् । म्याग्दी जिल्लाको अन्नपूर्ण गाउँपालिका वडा नम्बर ७ मा रहँदा आफ्नो जीवनको सबैभन्दा कठिन र आनन्दीत समय विताएको महशुस हुन्छ तारदेवीलाई ।

कठिन यो मानेमा कि उनका बुबासँग छोरोछोरी राख्ने घरसम्म थिएन् । पछि घर बनाउन सबै मिलेर काम थाले । घर पनि बनाए । त्यसमा तारादेवीले पनि माटो बोक्ने देखि ढुङ्गा, काठसम्म बोकिन् ।

आनन्द यो मानेमा उनका गाउँका बालशाख साथिहरु थिए । स्कुल जान्थे । रमाइलो गर्थे दाजुभाई सबै सँगै हुँदाका रमाइला याद पनि उनीसँग अहिलेसम्म छन् । तारादेवीका बुबाका पाँच सन्तान मध्येकि चौथो अर्थात् साइली हुन, उनी ।

०००

नेपाली भारत्तोलन टोलीमा महिला तर्फ ७६ केजी तौल समूहमा प्रतिस्पर्धा गर्दै आएकी तारावेदी अहिले काठमाडौं र पोखरामा हुने १३ औं दक्षिण एसियाली खेलकुद (साग) को अभ्यासमा व्यस्त छिन् । १२ संस्करणमा कास्य जितेकी उनी यो संस्करणमा स्वर्णको दाबेदार हुन् ।

तारादेवी जति बलियो देखिन्छन् त्यो भन्दा भद्र स्वभाव छ उनको । भन्छिन् ‘अहिलेसम्म कसैसँग झगडा परेको यादसम्म छैन्’ तारादेवीले त्यसो भनिरहँदा उनका छिमेकका महिला उनलाई छिमेकी पाएकोमा दंग पर्छन् । तारादेवि हाँस्दै भन्छिन्,‘मेरो टोलीका दिदीहरु भने मलाई यो भएपछि हामीलाई केको डर भनेर सोच्नु हुँदोरहेछ …।’

उनीहरु खुसी पनि किन नहुन् । किनकी उनले पछिल्लो डेढ दशक नेपालको ‘स्ट्रङ्गेस्ट’ खेलाडीको अर्वाड जो हात पार्दै आएकी छन् । ३८ बर्षीय तारादेवीका लागि सबैभन्दा खाउँखाउँ लाउलाउ गर्दाको उमेरदेखि अहिलेसम्मको समय भारत्तोलनको भार उचाल्दै गयो ।

यतिसम्मकी अहिलेसम्म आइपुग्दा आफ्नो घरजमबारे पनि सोच्न पाइनन् । भन्छिन्,‘म मेरो उमेरको २० बर्षदेखि भारत्तोलनमै लागे । त्यसपछि सधै मलाई खेल र स्वर्ण जित्ने रहरले उत्साहित बनाइ रह्यो । तर, विवाह घरजमबारे सोच्नै पाइन जस्तो लाग्छ ।’

नेपालकै ‘शक्तिशाली’ बस्ने टोलमा बस्ने भएपछि अन्य महिलाहरुले सुरक्षीत महसुस गर्ने गरेको ताराले पनि सुनेकि छिन् । तर, उनलाई भने आफू बलियो जस्तो कहिलै लागेन । आफ्नो कामलाई जति माया गरेर लागिरहेकि हुन्छिन् त्यति नै उनी सबैसामू मायावी भावनाले नजिकिििन्छन् ।

०००

यतिबेला तारादेवी एक अर्को ठूलो परीक्षाको तयारीमा छिन् । उनका लागि काठमाडौं र पोखरामा हुने साग अन्तर्राष्ट्रिय खेलमा सायद अन्तिम अन्तर्राष्ट्रिय मेला पनि बन्न सक्छ । तर, उनी आफु भने तत्काल कुनै पनि हालतमा भारत्तोलनबाट टाँढिने लक्ष्यमा देखिन्न् । मनले भन्दा पनि अब उनलाई समय र उमेरले धोका दिँदैछ । ‘म तत्कालै त भारत्तोलनबाट टाढिइ हाल्दिन । तर, अबको केही बर्ष सायद, यही बर्ष वा अर्को बर्ष वा त्यसपछि … हाँस्दै,’ तारादेवीले भनिन् ।

७६ किलोग्राम तौल समूह की किर्तीमानधारी खेलाडी तारादेवीले लगातार ५ वटा वृहत राष्ट्रिय खेलकुद प्रतियोगिता खेलिसकेकि छन् । ५ पटक भारत्तोलनबाट राष्ट्रिय खेलमा सहभागीता जनाएकी उनले सधै आफुलाई बलियो महिलाका रुपमा उभ्याइ राखिन् । ‘मैले ५ वटा राष्ट्रिय खेलकुद प्रतियोगिता खेलिसकेकी छु । त्यसमा सबैमा स्वर्ण पदक जित्दा निकै खुसी महसुस गर्छु ।’

चौथो राष्ट्रिय खेलकुद देखि लगातार ८ आठौं राष्ट्रियसम्म स्वर्ण जितेकि उनलाई कसैले तत्कालै पछि पारि हाल्ने अवस्था भने छैन । भन्छिन्,‘चौथो राष्ट्रिय खेलकुद देखि ८ औं सम्म स्वर्ण जित्ने म एक्ली खेलाडी हुँदा सायद ।’ उनले २०६७ मा भएको साउथ एसियन च्याम्पियनसिपमा ३ स्वर्णसमेत जितेकि छन् ।

सागको अभ्यासमा जुटिरहेकि तारादेवीका लागि स्वास्थ्य मुख्य चुनौति बनिरहेको उनको अनुभव छ । हुनत, अब शरीरले पनि कति धानोस् २० बर्षको उमेरदेखि तौल उचाल्न थालेकि तारादेवीको शरीर पनि थाकिसकेको छ । तर, उनले स्वास्थ्यलाई नै चुनौति दिने गरि अभ्यासमा लगातार लागिरहेकि छिन् । भारत्तोलनमा प्रतिस्पर्धाीको भन्दा स्वास्थ्यसँगको खेलमा तलमाथि भइरहेको उनी बताउँछिन् ।

‘स्वास्थ्य तलमाथि भइरकेको छ । कहिले स्वास्थ्यले जित्छ र मलाई सुताइ दिन्छ त कहिले म उसलाई जित्छु र अभ्यासमा फर्किन्छु,’ तारादेवीले भनिन्,‘अहिले विस्तारै स्वास्थ्यमा सुधार आइरहेको छ ।’

आठौं राष्ट्रिय खेलकुद अगाडि भारत्तोलनका लागि ४० दिनको क्याम्प बोलाइएको थियो । त्यतिनै बेला तौल उचाल्ने क्रममा उनको चस्किएको शरीर अहिलेसम्म पनि बेला–बेला चस्किरहेको उनी भन्छिन् ।

सागमा स्वर्ण जित्ने लक्ष्य बनाइरहेकि उनी अहिले पनि फिट हुन नसकेको बताउाछीन् । तर, अहिले उनको अनुभवले भन्छ ,‘उमेर जति जति उकालो लाग्यो स्वास्थ्य त्यति नै ओरालो लाग्छ ।’

०००

चौथो राष्ट्रिय खेलकुद खेल्दा तारालाई अहिलेको जस्तो दबदबा थिएन । त्यो पनि उनले भारत्तोलन भन्ने नाम सुनेकि पनि थिइनन् चौथो राष्ट्रियमा भलिबलबाट राष्ट्रिय खेल खेलेकि उनलाई पछि पाँचौ राष्ट्रियका लागि भलिबलले काठमाडौं बोलायो ।

तारादेवी उत्साहका साथ पाँचौ खेलकुद खेल्न काठमाडौं आएको उनलाई अहिलेपनि याद छ । तर, धेरै पुरानो सम्झना भएकाले पनि अहिले उनलाई भलिबल खेल्दाको सम्झना भने छैन् ।

‘मेहनतले नै यहाँसम्म पुर्याएको हो । चौथो राष्ट्रियमा भलिबल खेलेकि हुँ । त्यसपछि भारत्तोलनमा लागें ’ उने भनिन् ।

त्यहीँ बेला देशले निकै ठूलो नरसंहार व्यहोर्नु पर्यो । २०५८ साल जेठ २० गतेदेखि पाँचौं राष्ट्रिय खेलकुद शुरु हुने तालिका थियो । १९ गते मध्ये रातमा दरबारमा नरसंहार भएपछि देश शोकमा डुब्यो । राष्ट्रिय खेलपनि रोकियो ।

तर, ताराको खेल प्रतिको मोह उत्तिकै थियो । त्यहीँ बेला उनी भलिबलको अभ्यास पनि गरि रहेकि थिइन् । त्यति नै उनको भेट भयो, तेक्वान्दोकि ओलम्पियन खेलाडी प्रमिला थापासँग । उनले तारादेवीलाई भारत्तोलनमा खेल्न सुझाइन् । ताकतवर भएको भन्दै भारत्तोलनमा लाग्न उनले सुझाएकि थिइन् । पाँचौ खेलकुद रोकिएपछि आफ्नो पहिचान नै फेरिएको अहिले तारादेवीलाई महसुस हुन्छ ।

जोशीलो उमेर र शारिरको तातो रगतले उनलाई खेलबाट टाँढिइन भन्दा अर्को खेल त्यो पनि भारी बोक्ने खेल भारत्तोलनमा लाग्न तयार भइन् । तत्कालिन खेलाडी थापाले उनलाई भारत्तोलनका प्रशिक्षकलाई भेट्न भनिन् ।

तर, तारादेवीका लागि भारत्तोलन सहज नभएको प्रशिक्षकहरुको बुझाइ थियो । रत, शुरुमा उनलाई प्रशिक्षकले आउँदिनन् भन्ने सोेचेका थिए । तर, तारादेवी पछि हटिनन् ।

‘प्रमिला दिदीले मलाई सुनिल गुरुलाई भेट्न भन्नु भयो । मैले उहाँलाई ४–५ दिन पछि मात्रै भेट्न पाए । उहाँले मलाई राष्ट्रिय टोलीका मुख्य प्रशिक्षक पार्थ सार्थी शेन गुप्ता गुरुलाई भेट्न जा भन्नु भयो,’ तारादेवीले आफ्ना शुरुवाती दिन सम्झदै भनिन्,‘त्यतिबेला गुरुहरुले खेल्दैन होला भन्ने सोच्नु भएको थियो । यहाँ कोही पनि महिला खेलाडी भारत्तोलनमा थिएनन् । त भारत्तोलन खेल्छस् भन्नु भयो । मैले खेल्छु भने ।’

तर, तारालाई भारत्तोलन कसरी खेल्ने भन्ने नै थाहा थिएन । पछि सिक्दै गइन् । ‘पहिला दिनको अभ्यासले झण्डै थला परेकि थिए,’ तारा भन्छिन्,‘पहिला दिन नै मलाई हेभि वेटको अभ्यास गराउनु भएछ । त्यतिबेला त ताकतले उचालि हाले भोलि पल्ट त उठ्नै सकिएन् ।‘पहिला दिन नै मलाई हेभि वेटको अभ्यास गराउनु भएछ । त्यतिबेला त ताकतले उचालि हाले भोलि पल्ट त उठ्नै सकिएन् । त्यसैले २०५८ पौस २६ गते कहिलै बिर्सन सक्दैन् ।’

ताराले सधै आफुलाई अब्बल राखिन् । त्यसमा कुनै शंका छैन त्यति नै उनलाई घर परिवारको साथ पनि छ । तर, उनकी आमालाई भने छोरीले भारत्तोलन छाड्ने दिनको पर्खाइमा छन् ।

उनले आमा एक पटक खेल हेर्न ल्याएकि थिइन् । त्यहिँबेला तारादेवीले उचालेको तौल उनको ज्यानमाथि खसेर चोट लाग्यो । त्यो देखेर उनकी आमाले भारी उचाल्ने खेल रहेछ । कुन बेला के हुन्छ भनेर चिन्ता लिन्छन् ।

अभिभावकका लागि सन्तान हुर्की सकेपछि उसको गृह बनोस् भन्ने चहनु स्वभाविक हो । ताराकी आमाले पनि छोरीको घरबार भएको हेर्न चाहेकी छिन् ।

तारालाई आमालदे सधै खेल खेल्दा सजग रहन सुझाउँछिन् ।

सकेसम्म खेल छिट्टै छाड्न उनले सुझाव पनि दिइरन्छिन् । ‘अरुका आमा बा ले आफ्ना छोरा छोरीको खेल राम्रो होस् भनेर प्रार्थना गर्छन् । तर, मेरी आमाले मन्दिर गएर छोरीले छिटो खेल छाडोस् भनेर प्रार्थना गर्नुहुन्छ,’ ताराले भनिन्,‘आमाको साथ विना खेल्दा दुःख लाग्छ ।’

०००

तारादेवीको घर म्याग्दी जिल्लाको अन्नपूर्ण गाउँपालिको वडा नम्बर ७ मा पर्छ । जहाँ उनका जेठा दाजुसहित आमा पनि बस्नुहुन्छ । काठमाडौंले ४ जी नेटबर्क चलाइरहँदा उनको घर भएको ठाउँमा भने कुनै पनि नेटबर्कले काम गर्दैन् ।

तारा काठमाडौंमै बस्छिन् । उनले चाहेर पनि आमासँग कुरा गर्न पाउँदिनन् । घरबाट केही समय उकालि हिँडेर डाँडामा पुगेपछि मात्रै नेटबर्कले काम गर्छ ।

वैशाखमा नेपालगञ्जमा सम्पन्न आठौं सागमा ताराले स्वर्ण जितिन् । आफुलाई आफ्नो तौल समूहमा अब्बल सावित गरिन् । तर, त्यो खुसीको क्षण उनले आमासँग साट्नै पाइनन् ।

‘मैले राष्ट्रियमा राम्रो गरे । आमालाई फोन गर्छु भन्यो फोन लागेन । आमैले ५ दिन पछिमात्रै फोन गर्नु भयो,’ ताराले भनिन्,‘आमा मैले राम्रो गरे भनेको । हो, मैले रेडियोबाट अस्ति नै थाहा पाएको भन्नु भयो । उहाँ रेडियो नछुटाइ सुन्नुहुन्छ ।’

उनको घरमा अहिलेको प्रविधि पनि पुगिसकेको छैन् । अहिले पनि ताराको बारेमा आमाले रेडियो सुनेर थापा पाउँछन् ।

तारा चौथोदेखि अहिलेसम्म शीर्ष स्थानमा रहँदै आएकी छिन् ।