कर्णबहादुर थापा, नेपाली राजनीतिमा परिचित नाम हो । उनी अहिले नेकपा एमाले स्थायी कमिटी सदस्य छन् । २०४४/०४५ सालदेखि नै राजनीतिमा सक्रिय थापा, २०४८ सालमा नेपाल ल क्याम्पसको स्वतन्त्र विद्यार्थी युनियनको सभापति नै भएका थिए । सुरूदेखि नै वामपन्थी आन्दोलनमा जोडिएका थापा हाल नेकपा एमालेभित्र स्थापित नेताका रुपमा छन् । सर्वाधिक विकट भूगोलको मान्छेले सबैभूगोलमा आफ्नो प्रभाव छोड्ने विषय नै उनको राजनीतिक सफलताको जग हो ।

विद्यार्थी संगठनहुँदै पार्टी राजनीतिमा जोडिएका थापा, नेकपा एमाले बाजुराको तत्कालीन सचिव भएर काम गरे । जतिबेला पार्टी संगठनमा जोडिन त के, एमालेको नाम लिन समेत डराउने, तर्सिने बेला थियो । एमाले फूटेर माले भएपछिको पहिलो आमनिर्वाचन २०५६ सालमा उम्मेदवार बनेका थिए । तत्कालीन मालेका नेता हिक्मतजंग शाही उम्मेदवार बनेका कारण उनले हार बेहोर्नु पर्‍यो । नेपाली कांग्रेसका नेता जनकराज गिरीले चुनाव जिते । थापाले हारे ।

हारपछि उनी थप बलियो र सशक्त हुन थाले । पार्टी संगठनलाई बलियो बनाउन थापासहितका नेताहरूको योगदान छ । तत्कालीन समयमा पार्टीको नेतृत्व लिइरहेका हिक्मतजंग शाही, लालबहादुर थापा, प्रकाश शाहसहित प्रभावशाली नेताहरू नेकपा मालेतिर लागे । थापा एक्लै एमालेको पक्षमा उभिए । पार्टी एकतासम्म आफ्नो राम्रो प्रभाव छोडिसकेका थापा २०६४ मा उम्मेदवार बनेपनि फेरि पराजित हुन पुगे ।

थापा आफू ओलीविरोधी नभएको दाबी गर्छन् । विधि, पद्धति र प्रक्रियाले मात्रै पार्टी चल्छ, सामूहिकतामा विश्वास राख्दा मात्रै पार्टीको उचाइ बढ्छ, पार्टी समर्थक बढ्छन् भन्ने मान्यता उनको छ ।

पार्टीभित्रको अन्तर्घात र माओवादीको त्रास र कांग्रेसको बलियो पकडका कारण उनले त्यो चुनाव पनि गुमाउनु पर्‍यो । तर पार्टी राजनीतिमा भने उनी पार्टीबाट पहिलो केन्द्रीय सदस्य हुन पुगे । पछि पोलिटब्यूरो र हाल स्थायी कमिटी पनि उनै पहिलो हुन् । भीम रावलपछि एमालेभित्र उनको बलियो पकड रह्यो । सिनियर नेता भानुभक्त जोशी भए पनि थापाले त्यो बेला नै आफ्नै अलग प्रभाव र पहिचान बनाइसकेका थिए ।

राजनीतिक जीवनमा सक्रिय भएदेखि उनी केपी शर्मा ओली पक्षधर नेता हुन् । मदन भण्डारीको रहस्यमय मृत्युपछिका सबै दिनहरूमा ओली र विद्या भण्डारीकै निकट भएर थापाले काम गरे । २०७० को चुनाव जितेपछि सुशील कोइराला नेतृत्वको तत्कालीन सरकारमा उद्योग मन्त्री भए । जुन समय केपी शर्मा ओली संसदीय दलको नेता थिए । नवौँ पार्टी महाधिवेशनको चर्को बहस चलिरहेको थियो ।

केपी शर्मा ओलीलाई अध्यक्ष बनाउन थापाले भएभरको शक्ति खर्चिए । यतिसम्मकी ओलीले जितिसकेपछि आफू नेपाल सरकारका तर्फबाट भारतको मुम्बईमा हुने कार्यक्रममा भाग लिने हिँडेका थिए । ओलीको जित उनका लागि एउटा सपना जस्तै थियो । पार्टीभित्रका बलिया शक्ति माधव कुमार नेपालसँग चुनावी प्रतिस्पर्धा गर्नु थियो । तत्कालिन अध्यक्ष झलनाथ खनालहरूको साथ पनि माधवकुमार नेपालतिरै थियो । आठौं महाधिवेशनमा ओली झलनाथ खनालसँग पराजित भइसकेका थिए ।

जतिबेला थापा आफ्नो राजनीतिमाथि ओलीको पद र उचाइलाई राख्ने गर्थे । ओलीले पनि थापालाई बढी नै विश्वास राख्थ्ये । पार्टीभित्रको लडाइँ होस् या मिडिया क्षेत्रमा ओली पक्षमा उभिनु पर्ने तर्कमा, थापा अडिग रहन्थे । ओलीसँग के विमति र असहमति हुन्, त्यो थापाले जानुन्, तर उनको दाबी फरक छ ।

थापा आफू ओलीविरोधी नभएको दाबी गर्छन् । विधि, पद्धति र प्रक्रियाले मात्रै पार्टी चल्छ, सामूहिकतामा विश्वास राख्दा मात्रै पार्टीको उचाइ बढ्छ, पार्टी समर्थक बढ्छन् भन्ने मान्यता उनको छ । भदौ २० देखि २२ गतेसम्म चलेको दोस्रो विधान महाधिवेशनमा सबै एकतिर हुँदा थापा एक्लै फरक मतका साथ उभिए । उनको फरक मत बाँड्न दिइए पनि प्रस्तुत गर्न ओलीले दिएनन् । उनी त्यसपछि झन् खरो आलोचक देखिने गरेका छन् ।

थापा एमालेको यही मंसिर २७ देखि २९ सम्म हुने एघारौँ महाधिवेशनमा सचिव पदका उम्मेदवार हुन् । ओलीले विश्राम लिएर ईश्वर पोखरेललाई जिम्मेवारी दिनु पर्ने र पार्टी सामूहिकतामा चल्नु पर्ने विचार उनको छ । जसको विचार बोकेर पार्टी हिँडिरहेको छ । उही परिवारको सदस्य र मदनकै जत्तिको योग्यता र योगदान भएको मान्छेलाई सदस्यता नै दिन नहुने भन्ने निर्णयको थापा विरोध गर्दै आएका छन् ।

तर ओलीले केन्द्रीय कमिटीबाटै सम्मानित व्यक्तिलाई देशकै अभिभावक र सम्मानितका रुपमा राख्नु पर्ने भन्दै सदस्यता नवीकरणमा रोक लगाएका छन् । जुन निर्णयले २०७२ पछि नेकपा एमालेभित्रको ओली युग र ओली एकाधिकारमा विराम लागेको छ । ओलीमय एमालेको संगठनभित्र अर्को गुट बलियो सिर्जना भएको छ । जसको नेतृत्व अदृश्य रूपमा पूर्व राष्ट्रपति विद्या भण्डारीले गरिरहेकी छन् । देखिने गरि अगुवाइ वरिष्ठ उपाध्यक्ष ईश्वर पोखरेलले गरिरहेका छन् ।

पोखरेलले ११ औं महाधिवेशनमा अध्यक्षमा उम्मेदवारी दिने घोषणा गरिसकेका छन् । उनको पक्षमा पार्टी उपाध्यक्ष युवराज ज्ञवाली, अष्टलक्ष्मी शाक्य, सचिव गोकर्ण विष्ट, योगेश भट्टाराई, स्थायी कमिटी सदस्य कर्णबहादुर थापा र गोकुल बास्कोटासहित देखिएका छन् । तर यो गुटको निर्माण र सूत्रधार भने कर्ण थापा नै हुन् । विधान महाधिवेशनका २ हजार बढी प्रतिनिधि एकतिर हुँदा पनि थापाले फरक मत राखिरहे । मस्यौदा सबैको हातमा पुर्‍याउन सफल मात्रै भएनन्, ओलीमाथि पनि प्रश्न गर्न सक्ने नेता एमालेभित्र रहेको प्रमाणित गरिदिए ।

हुन त एमाले अध्यक्ष केपी शर्मा ओलीका असल अनुयायी मात्रै थिएनन्, अफ्ठ्यरो पर्दा सबैभन्दा नजिकका सहयोगी पनि थिए, थापा । पार्टीका हरेक महाधिवेशनमा उनले ओलीकै लाइनमा मत राखे । २०७० पछिको ओलीको खुलेरै समर्थन मात्रै गरेनन्, सारथि भएर काम गरे । देशभर ओली-विद्या गुट निर्माणको अगुवाइ पनि गरे ।

यतिसम्मकी नेकपापछिको ओली समूह र प्रचण्ड-माधव समूहको शक्ति विभाजन हुँदा मूलधारमै उभिएर ओलीको पक्षमा खुलेर लडे । आफ्नो राजनीति नै बिर्सेर, उनले सबै संघर्षको सामना गर्न तयार भए । सामाजिक सञ्जाल र अनलाइन मिडियामा कर्ण थापाको आवाज मात्रै ओलीको पक्षमा सुनिने दिन आएको थियो । तर अहिले त्यो ठिक उल्टो जस्तो देखिन थालेको छ ।

टिमको लडाइँ एकातिर छ । तर थापाले बोकेको आदर्श र मान्यताको लडाइँ अर्कोतिर देखिन्छ । अध्यक्ष ओली हुने कि ईश्वर त्यो प्रतिनिधिले फैसला गर्ने कुरा हो । टिम कसको जित्ने, त्यो पनि महाधिवेशनको हलबाटै निर्णय होला ? तर यहाँ मूल्य मान्यताको लडाइँ जित्नु पर्ने कुरा छ ।

तर पनि यो स्तरको बहसलाई कर्ण थापाले तिक्तता र विरोधको रूपमा लिएका छैनन् । उनले पार्टीलाई पार्टीलाई विधी पूर्वक चलाउने बहसका रूपमा लिएका छन् । उनी आफू ओली विरोधी नभएको भन्छन् । ‘म ओली विरोधी होइन्, विधिपूर्वक पार्टी चलोस्, जनस्तरको आवाजको सुनुवाई होस्, सबैखालका विचार र व्यक्तिको सम्मान होस्, भन्ने पक्षधर हो’, थापाले भन्ने गरेका छन् ।

‘ओलीलाई सी चिनफिङ र नरेन्द्र मोदी माथिको उचाइ भएको नेता भनेर मैले नै भन्या हो, त्यो स्थानमा उहाँ रहिरहनु पर्छ भन्ने मेरो मान्यता हो, तर अर्को पुस्तालाई नस्वीकार्ने र बेवास्ता गर्ने स्वभाव-शैली बेठिक छ । त्यसले उहाँको व्यक्तित्व र पार्टी आन्दोलनलाई क्षति पुग्छ, भन्ने कुरा मात्रै बुझाउन खोजिएको हो’, थापा प्रष्ट छन् ।

तर यस पटकको महाधिवेशनमा दुई लाइन प्रतिस्पर्धा हुने देखिन्छ । ओली चिट बाँडेरै आफूअनुकुल कमिटी ल्याउने पक्षमा छन् । ईश्वर पोखरेल महाधिवेशन प्रतिनिधिको आदेश मान्न तयार भएर चुनाव लड्न तयार देखिन्छन् । तर एउटा कुरा सत्य केहो भने, ईश्वरलाई ओली भारी नै हुन् । सहज जित्ने आधार छैनन् । प्रतिनिधिको मनोविज्ञान र शीर्ष नेताहरूको समर्थनले पनि ओलीमाथि नै भरोसा देखिन्छ । महाधिवेशनको फैसला पनि त्यहीअनुसार आउने अनुमान पूर्ण असत्य होइनन् ।

जब नेतृत्वबीचको चुनावी प्रतिस्पर्धा हुन्छ । त्यो बेला सबैले आफ्नो जिम्मेवारी र स्थान खोज्नेछन् । त्यो बेला ओलीले सबैलाई समेट्न भने जस्तो सहज हुने छैन् । त्यो असन्तुष्टिको सम्बोधन ईश्वर पक्षले गर्ने देखिन्छ । कतिपयले एकल निर्णयको पार्टी सञ्चालन प्रक्रियालाई भन्न नसके पनि मनदेखि नै स्वीकार गरिसकेका छैनन् । तिनीहरूको समर्थन पनि ईश्वरलाई नै रहने छ ।

उसो त, त्यो अवस्थामा बढी लाभ कर्ण थापालाई व्यक्तिगत रूपमा हुने देखिन्छ । थापा एक्ला व्यक्ति हुन्, जसले कार्यकारी पदमा २ कार्यकाल र ७० वर्षे उमेर हद हटाउन आन्दोलन गरिरहे । ईश्वरहरूले ओलीको निर्णयलाई समर्थन दिइरहँदा पनि थापा विपक्षमा बोलिरहे । आफ्नो मत राख्ने अधिकारको पक्षमा लडिरहे । जुन बेला ईश्वरहरू ओलीकै पक्षमा नतमस्तक भए । योगेश भट्टराईहरूले ओली नै आवश्यक हुने भनेर सार्वजनिक रूपमै समर्थन गरिरहेका थिए ।

विधि र व्यवस्थाको पक्षमा बोल्ने थापा नै थिए । पार्टी भित्र बोल्नु पर्छ । ओलीले पनि सबै कुरा ठिक गरेका छैनन् । सुधार्न पर्छ । खबरदारी गर्नु पर्छ भन्ने मान्यता स्थापित गर्ने थापालाई यो महाधिवेशनले न्याय गर्ने देखिन्छ । विरोधीकाबीच पनि अराजक शैली नै किन नहोस्, महेश बस्नेतले जसरी देशव्यापी साथ र साहस बटुले, कर्ण थापाले पनि पार्टीमाथिको राजनीति जितिसकेका छन् ।

टिमको लडाइँ एकातिर छ । तर थापाले बोकेको आदर्श र मान्यताको लडाइँ अर्कोतिर देखिन्छ । अध्यक्ष ओली हुने कि ईश्वर त्यो प्रतिनिधिले फैसला गर्ने कुरा हो । टिम कसको जित्ने, त्यो पनि महाधिवेशनको हलबाटै निर्णय होला ? तर यहाँ मूल्य मान्यताको लडाइँ जित्नु पर्ने कुरा छ । पार्टीभित्रको आन्तरिक लोकतन्त्र, विधि पद्धतिसहितको संगठनात्मक संरचनाको सञ्चालन र सबैको सामूहिक भावनालाई बुझ्ने नेतृत्वलाई स्थापित गर्नु पर्ने विषय कर्ण थापाको एकल एजेण्डा हो । त्यो एजेण्डा जित्न कर्ण थापाले जित्नु पर्नेछ । कर्ण थापालाई जिताउनु पर्नेछ ।

प्रतिनिधि त्यति धेरै प्रभाव र दबाबमा पनि पर्ने छैनन् । एकल शासन शैली र एकल निर्णय हाबी हुने, निषेध गर्ने, सामूहिकतालाई विस्थापित गर्ने विषयविरूद्धमा उनीहरूको मत जाहेर हुने छ । त्यो मत कर्ण थापाले पाउने मत हो । जुन मूल्य मान्यतालाई स्थापित गर्न र संस्थागत रूपमा अघि बढाउन नेतृत्व तहमा थापा अनिवार्य चाहिन्छन् ।

पार्टीभित्र नेतृत्व पुनरावलोकन, नेतृत्व परिवर्तन वा नयाँ नेतृत्व चयनको सम्भावनाबारे खुला हुन थापाकै जोडबलमा चुनावी प्रतिस्पर्धा हुने र प्रतिनिधिले स्वतन्त्र मतदानको अधिकार पाउने देखिन्छ । उमेरहद, कार्यकाल सीमा, पदाधिकारी संख्या, पदाधिकारी चयन प्रक्रिया — यी सबैलाई अधिक पारदर्शी र लोकतान्त्रिक बनाउने प्रस्ताव थापाको नै हो ।

वर्तमानमा पार्टीमा ‘विधान, नेतृत्व, निर्णय प्रक्रिया’जस्ता संरचनात्मक विषयहरू जो स्पष्ट नभएका र विवादको केन्द्रमा छन् । ती विषयको न्यायिक उठान र कार्यान्वयनका लागि पनि अनुभवी नेता चाहिन्छ । विशेषगरी पिछडिएका भेग, आदिवासी-जनजाति, दलित, महिलाहरूको समावेशी प्रतिनिधित्व र विकास सुनिश्चित हुनेगरी नीति निर्धारण गर्न, सबैलाई समेट्न र सबैको सामूहिकतामा विश्वास गर्न भन्ने कुरा विरोध होइन्, सहयोग हो ।

विधि र व्यवस्थाको पक्षमा बोल्ने थापा नै थिए । पार्टी भित्र बोल्नु पर्छ । ओलीले पनि सबै कुरा ठिक गरेका छैनन् । सुधार्न पर्छ । खबरदारी गर्नु पर्छ भन्ने मान्यता स्थापित गर्ने थापालाई यो महाधिवेशनले न्याय गर्ने देखिन्छ ।

त्यसैले पार्टीभित्रको विवाद, भेदभाव, कटुता, फूटलाई टुंगो लगाउने- सबै हिस्साहरूसँग संवाद र समावेशी वार्ता गर्ने वातावरण बनाउने कुराको अगुवाई कर्ण थापाले गर्न सक्छन् । ओली देखि ईश्वर सबैको संवादको पुल र सहकार्यको आधार बनाइदिन सक्छन् ।

नयाँ पुस्ता, युवाहरू, साधारण सदस्य, टोल कमिटी तहका कार्यकर्ताहरू र आम जनता जसले नयाँ अपेक्षा राखेका छन्, उनीहरूको विश्वास खस्किने खतरा छ । यदि पार्टीले सुधार र समावेशीकरण नलागु गर्‍यो भने यो जनसेवा, लोकप्रियता र मजबुती दुवैमा असर गर्छ । यसका साथै, नेपालको बदलिँदो सामाजिक-राजनीतिक परिवेश, विकासको माग, युवाहरूको अपेक्षालाई पनि सम्बोधन गर्नु पर्ने छ । त्यसको आधार र भरोसा कर्ण थापा बन्न सक्छन् । त्यसैले उनको मान्यता विरोध होइन, समर्थन हो ।

लेखक जोशी हाल त्रिभुवन विश्वविद्यालय काठमाडौंमा स्नातकोत्तर तहमा अध्यनरत छन् ।