दुई ठूला कम्युनिस्ट पार्टी नेकपा एमाले र माओवादी केन्द्रबीच एकीकरण भइ नेपाल कम्युनिस्ट पाटी(नेकपा) गठन भएको डेढ वर्ष पूरा हुँनै लाग्दा एकीकृत पार्टीको तल्ला तहसम्मको एकीकरण पूरा हने चरणमा रहेको छ ।

पार्टी एकता गर्दा वरियताको विषय निकै पेचिलो बनेको छ । वरियतामा तलमाथि हुँदा कहिले झलनाथ खनाल त कहिले माधव नेपालले असन्तुष्टि पोखे ।

त्यसबाहेक नेकपा एकीकरण पछिको काम तीन महिना सक्ने भनिएको भएपनि त्यस अनुरुप हुन सकेन । दुई तिहाइको नेतृत्व गर्दै नेकपाका अध्यक्ष केपी ओलीले सरकार चलाई रहेका छन् तर जनताको अपेक्षा अनुसार सरकारले काम गर्न नसकेको भन्दै आलोचना भइरहेको छ ।

यी र यस्तै विषयमा नेकपामा वरिष्ठ नेता एवं पूर्वप्रधानमन्त्री झलनाथ खनालसँग हामीले कुराकानी गरेका छौं ।

कुराकानीको सुरुवात हामीले वरियताको विषयमा देखिएको असन्तुष्टिका बारेमा नेता खनालसँग प्रश्न गर्‍यौं ।

वरियताको विषयले पार्टीभित्र समस्या सिर्जना गरेको जस्तो देखिन्छ । पहिलो तपाई असन्तुष्ट बन्ने भयो अहिले माधव नेपाल असन्तुष्ट देखिएका छन् यसलाई कसरी लिने ?

पहिलो कुरा त हरेक पार्टीमा कुनैपनि नेताको स्टाण्डिङ भनेको उसको जीवन हो । उसको इतिहास हो । त्यही इतिहासले नै वरिष्ठ र कनिष्ठताको निर्धारण गर्छ । वरिष्ठता र कनिष्ठता कसैले टिका लगाएर दिने पनि होइन, कसैले खोस्दा खोसिने पनि होइन । यो त बस्तुगत इतिहास हो ।

जस्तो उदाहरणका लागि हामीले २०३२ सालमा त्यतिबेला विभाजित कम्युनिष्ट आन्दोलनलाई एकिकरण गर्न एकता केन्द्र (कोर्डिनेसन केन्द्र) बनायौँ । जसको म सचिवसम्म भएँ, जुनबेला माधव कमरेड सदस्य हुनुहुन्थ्यो । जसको उद्देश्य सिङ्गो कम्युनिष्ट आन्दोलनई एकीकरण गरेर पार्टी निर्माण गर्ने भन्ने थियो । २०३५ सालमा हामीले पार्टी निर्माण गर्‍यौँ । त्यो पार्टी निर्माण भएपछि २०३९ सालमा महासचिव भएँ । २०४६ सालसम्म महासचिवका रुपमा काम गरेको थिएँ । महासचिव भएका बेला कमरेड माधवकुमार नेपाल पोलिटव्यूरो सदस्यका रुपमा हुनुहुन्थ्यो । यति कुराले मात्रै को सिनियर को जुनियर भन्ने स्पष्ट छ ।

अहिलेसम्मको हाम्रो जीवन हेर्दा को वरिष्ठ र कनिष्टता निर्धारण गर्छ । त्यसकारण कि त उमेरले निर्धारण गर्छ वरिष्ठता, कि त पार्टी सदस्यको मितिले निर्धारण गर्छ । अर्को भनेको पार्टीमा महत्त्वपूर्ण पदमा को पहिला पुग्यो भन्ने कुराले निर्धारण गर्ने विषय हो । त्यसो हुनाले अहिलेको अबस्थामा १५ महिना अगाडिको पार्टीको निर्णय गलत थियो । म त तत्कालिन एमालेको नवौँ महाधिवेशनले नै निर्वाचित एकमात्र वरिष्ठ नेता हुँ ।

मन्त्रिमण्डल हेरफेर हुनसक्छ भनेर भनेको थिएँ । त्यसलाई समाचारमा पाँचै वर्ष केपी कमरेडको नेतृत्वमा सरकार चल्छ भनेर भन्दिए । कमरेड केपीकै नेतृत्वमा सरकार चल्छ भनेपनि मेरो शुभकामना छ ।

जुनबेला पार्टीमा अरु कोही पनि वरिष्ठ नेता भन्ने थिएन । पार्टी एकता हुँदा वरिष्ठताका आधारमा नीति र पद्धतीअनुसार एकिकरण हुनुपर्ने थियो । त्यो हुँदा स्वतःसिद्ध रुपमा म वरिष्ठ नेता हुनुपर्ने आवश्यकता थियो । जुन अन्यायपूर्ण रुपमा मलाई वरिष्ठताको विषयमा गरिएको अन्याय यसपटक पार्टीले सच्यायो । सच्याएसँगै के पनि भयो भने पार्टीहरु त धेरै छन्, समाजमा तर अरु पार्टीहरुले गल्ती गर्छन्, उनीहरुले सच्याउँदैनन्, कम्युनिष्ट पार्टीले समेत अरु पार्टीले जस्तो गल्ती पनि गर्छ, तर गल्ती थाहा भएपछि सच्याउँछ भन्ने पनि भएको छ । गल्ती सच्याएसपछि अरु कसैले केही गनुपर्ने पनि छैन । मलाइ पनि केही गर्नुपर्ने छैन । मलाई त आफ्नो पोजिशनमा राख्यो । त्यति मात्रै हो ।

नेकपामा गुट उपगुटका कारण समस्या भएको कुरा तल्लो तहसम्म पुगेको छ । तपाईले एउटा कार्यक्रममा केपी ओली नेतृत्वको वर्तमान सरकार ५ वर्षसम्म चल्छ भन्नुभयो…

पार्टी जहिलेपनि एउटा कार्यदिशामा चल्नुपर्छ भन्ने हो । नीति र सिद्धान्तका आधारमा पार्टी चल्छ । पार्टी नेता होइन, नीति र कार्यदिशाका आधारमा चल्छ । नेताहरुको पनि महत्वपूर्ण भुमिका हुन्छ तर नीतिप्रधान हुन्छ । नीतिको आधारमा पार्टी चल्नुपर्छ । त्यसकारण कमरेड पुष्पलालले कम्युनिष्ट पार्टी नेताका आधारमा होइन, नीतिका आधारमा चल्छ भन्नुभएको थियो । त्यसकारण अहिले अबस्थामा जो विगतको निर्वाचनमा ५ वर्षसम्म नेकपालाई सरकारको नेतृत्व गर्ने जिम्मा दिएको छ ।

५ वर्षसम्म अपरिवर्तनीय रुपमा नेकपाले सरकारको नेतृत्व गर्ने कुरामा कसैले विवाद गर्नुपर्ने अबस्था छैन । जहाँसम्म मन्त्रिमण्डल हेरफेरको कुरा हो, आवश्यकताको उपजका रुपमा जहिलेपनि परिवर्तन हुनसक्छ ।

केहीदिनअघि मात्रै हो मैले झापाको एउटा कार्यक्रममा भनेको थिएँ, हामीले यो देशमा ५ वर्षमा सरकार चलाउन जनताले अभिमत दिएका छन्, ५ वर्षसम्म नेकपा नेतृत्वको सरकार रहन्छ । मन्त्रिमण्डल हेरफेर हुनसक्छ भनेर भनेको थिएँ । त्यसलाई समाचारमा पाँचै वर्ष केपी कमरेडको नेतृत्वमा सरकार चल्छ भनेर भन्दिए । कमरेड केपीकै नेतृत्वमा सरकार चल्छ भनेपनि मेरो शुभकामना छ ।

गुट उपगुटको कुरा आयो, भद्र सहमतिको कुरा पनि आएको छ, यो के हो ?

तपाईजस्तो पत्रकारले जुन ढंगले गुट र उपगुटको कुरा गर्नुभएको छ पार्टीभित्र यो गर्नै नपरे हुन्छ भन्ने मलाई लाग्छ । कम्युनिष्ट पार्टीमा गुट र उपगुटको कुरा भनेको अनौठो कुरा हो । म जहिलेपनि पार्टीहरुभित्र रहने गरेको गुट उपगुटका विरुद्ध शुरुदेखि अहिलेसम्म पनि लडिरहेको छु ।

दुईवटा पार्टी एकिकरण गरेर एउटा बनाउँदा दुईजना अध्यक्षका बीचमा सहमति भएको छ भन्ने कुरा आएको छ । जुन सहमति पार्टीभित्र आएको छैन । पार्टीभित्र औपचारिक रुपमा सहमति नआउँदासम्म पार्टीले चिन्दैन

पार्टीभित्र गुटवादी प्रवृत्ति जन्मिन्छन्, तर कम्युनिष्ट पार्टीभित्र गुटबन्दीलाई प्रोत्साहित गर्नुहुँदैन । निरुत्साहित गर्नुपर्छ । पार्टी जहिलेपनि गुटरहित बनाउनुपर्छ । अहिले हामी नेकपा निर्माण गरिरहेका छौँ । पार्टी निर्माण गर्ने बेलामा दुईवटै पार्टीभित्रका राम्रा विषयहरुलाई समातेर नराम्रा विषयलाई निषेध गरेर जानुपर्छ । अहिले हामी नितान्त एउटा नयाँ गुट र उपगुटबाट मुक्त भएको पार्टी बनाउनुपर्छ मेरो अडान छ । म त्यसैमा लाग्छु ।

भद्र सहमतिको कुरा चाँहि ? 

दुईवटा पार्टी एकिकरण गरेर एउटा बनाउँदा दुईजना अध्यक्षका बीचमा सहमति भएको छ भन्ने कुरा आएको छ । जुन सहमति पार्टीभित्र आएको छैन । पार्टीभित्र औपचारिक रुपमा सहमति नआउँदासम्म पार्टीले चिन्दैन । तरपनि एकीकरणका बेला दुईजना अध्यक्षहरुले जे सहमति गर्नुभएको छ त्यसलाई हामी सम्मान गछौँ र सम्मान गर्नुपर्छ । ती सहमतिहरु व्यवहारमा कार्यान्वयन भएर जानुपर्छ ।

नेतृत्व पंक्तिमा केही नेताहरु स्थायी कमिटी, सचिवालयमा नपरेको गुनासो पनि गरेको सुनिन्छ । पोलिटव्यूरो त अहिलेसम्म गठन हुन सकेको छैन । जिम्मेवारी बाँटफाँटमा समेत केही असन्तुष्टि रहेको जस्तो पनि देखिन्छ । महाधिवेशनलाई केन्द्रमा राखेर नैराश्यता समेत देखिन्छ यसबारेमा तपाईको धारणा के छ ?

दुईवटा पार्टी एकिकरण हुँदा हामीले केन्द्रीय कमिटी, सचिवालय र स्थायी कमिटी बनायौँ अझै पोलिटव्यूरो गठनको प्रक्रिया बाँकी छ । यी प्रक्रियामार्फत् कतिपय साथीहरुलाई हामीले अटाएका छौँ । तर तत्कालिन नेकपा माओवादीसँग करिब ५ हजारजति त केन्द्रीय सदस्य थिए । हामीले एकहजारलाई पनि केन्द्रीय समितिमा अटाउन सकेनौँ ।

हामीले करिब आधाहजार जति भनौँ न ४ सय ४१ सदस्यीय मात्रै केन्द्रीय समिति बनाउन सक्यौँ । त्यसो भएका कारण नअटाएका साथीहरुलाई राष्ट्रिय परिषद् बनाउँछौ, केन्द्रीय सल्लाहकार परिषद् बनाउँछौँ, विभिन्न आयोगहरु बनाउँछौ, ती कुराहरुमा सकेसम्म अटाउने व्यवस्था गर्छौँ, माथी अटाएन भने तल भएपनि अटाउने व्यवस्था गछौँ । हामी सबै पार्टीका साथीहरुलाई कुनै न कुनै कमिटिमा संगठित गर्ने प्रयत्नका साथमा अघि बढ्छौँ ।

सचिवालय र स्थायी कमिटी विस्तारको आकांक्षा राखेका नेताहरुका लागि केही व्यवस्था हुन्छ कि ?

अब सचिवालय स्थायी कमिटि अहिले जुन बनाएका छौँ । त्यसलाई हामी अहिले चलाउँदैनौ । तर कसो गर्दा पार्टीलाई बढि गतिशिल बनाउँछ हामी त्यसै गछौँ । त्यसबारेमा हामीले अहिले सोच्दैछौँ । ३२ वटा विभागमध्ये संगठन विभाग छ हामीसँग, त्यसले पार्टीका बारेमा अलि गम्भिर ढंगले सोँच्नुपर्ने अबस्था छ । पार्टीको संरचनाहरु कस्तो बनाउने भन्ने बारेमा त्यसले काम गर्छ ।

हामीले अहिले सचिवालय, पोलिटव्यूरो, स्थायी कमिटी भनेका छौँ त्यसबाहेक केन्द्रीय कमिटी अहिलेकै जस्तो यही अबस्थामा राखेर चलाउन सकिन्छ कि योभन्दा अझै चुस्ता खालको बनाएर लैजान सकिन्छ भन्ने विषयमा हामी सोच्दैछौँ । केन्द्रीय कमिटीले कतिपय कुराहरुलाई मिलाउँदै लैजान्छ ।

कति समयसम्म पूर्णता पाउनसक्छ भन्न सकिने अबस्था छ त ?

एकीरणले पूर्णता पाउन धेरै समय लाग्दैन । प्रधानमन्त्री तथा पार्टी अध्यक्ष केपी ओली अली अस्वस्थ हुनुहुन्थ्यो । तर अहिले उहाँ स्वास्थ्यलाभ गरेर फर्किसक्नुभएको छ । दुबै पार्टी अध्यक्ष अहिले हामीसँग हुनुहुन्छ । सल्लाह गरेर छिटो बैठक बोलाएपछि एजेण्डाहरु प्रस्तुत भइसकेका छन् । त्यसैले लामो समय लाग्दैन । राष्ट्रिय परिषद् हामीले बनाउनुपर्नेछ , राष्ट्रिय सल्लाहकार परिषद्, ३ वटा आयोग बनाएपछि पोलिटव्यूरो बन्ला । त्यसो गर्दा केन्द्रीय संरचना बनाउने काम सकिन्छ ।

महाधिवेशनको प्रक्रिया चाँहि कस्तो हुन्छ ? प्रजातान्त्रिक अभ्यास हो वा सहमतिमा ?

पहिलो महाधिवेशन १० औँ महाधिवेशको कुरा एकताको महाधिवेशन हुनुपर्छ । प्रगति र सहमतिको महाधिवेशन हुनुपर्छ । प्रतिस्पर्धा भनेको सहमति हुन नसके मात्रै हुने हो । पहिलो प्रतिस्पर्धालाई पहिलो र दोस्रो सहमतिलाई बन्नुहुँदैन ।

पहिलो प्राथमिकता सहमतिलाई दिनुपर्छ । त्यसलाई हामी पहिलो प्राथमिकता दिन्छौँ त्यसमा केही पुगेन भने हामी प्रतिस्पर्धा पनि गछौँ । तर मेरो विचारमा यो एकतापछिको पहिलो महाधिवेशन सहमति, एकता र प्रगतिको महाधिवेशन हुन्छ ।

वाद, विचार र आदर्श जुन थियो पार्टीको त्यो समाप्त भएको, कार्यकर्ताकाबीचमा निराशा पैदा भएको र सरकारले समेत राम्रो काम गर्न नसकेको भनेर आलोचना भइरहेको छ, किन यस्तो अवस्था आयो ?

पार्टी एकिकरण गर्दा २÷३ महिनामा सबै काम सक्ने भनेर अनुमान दुईजना अध्यक्षहरुले गर्नुभएको थियो । तर त्यो अनुमान ठिक सावित हुन सकेन । त्यो व्यवहारिक समेत थिएन । वास्तवमा माथि एकीकरण गरेपछि तलका कमिटी विगठन गर्ने जुन काम भयो, त्यो सबैभन्दा ठूलो गल्ति थियो । जसका कारण एकवर्षसम्म तलका कमिटिहरु रहेनन् त्यसले एकखाले ग्याप समेत सिर्जना गरेको हो ।

८ लाख पार्टी सदस्यहरु मात्रै होइन, ३० लाख संगठित रहेका जनसंगठनहरु समेत निश्क्रिय रहे । त्यसैकारणले मान्छेहरुमा असन्तुष्टि, विरोध, आक्रोश सबै छ । त्यसले गर्दा आदर्श, मूल्य, मान्यता र वाद हरायो भन्ने चर्चा हरायो कि भनेर आशंका गरेका हुन् । वास्तवमा एकीकरणपछि हाम्रा आदर्श, नीति के हुन्, हाम्रो लक्ष्य के भन्ने कुराहरु हामीले नयाँ ढंगले प्रशिक्षित गरेर पुनर्निर्माण गर्ने काममा हामी लाग्नुपर्छ । मसँगै बरु साथीहरुले समेत पार्टीको पुनर्निर्माणको आवाज उठाउनुभएको छ ।

प्रधानमन्त्रीको स्वास्थ्यका बारेमा जनस्तरमा चासो छ । ओली सिंगापुर जानु अघि ओली नेपालबीचको विवाद सतहमा आएको थियो….

पार्टी भनेको एउटा संस्था हो । व्यक्ति होइन, मैले अघि पनि भने पार्टी भनेको नीतिका आधारमा चल्ने हो । संस्थागत हिसाबले चल्ने हो । पार्टीमा अध्यक्ष, उपाध्यक्षजस्ता पदहरु हुन्छन्, ती पदहरु पनि राजनीतिक हिसाबले एउटै स्तरको पद हो । तर उहाँहरुको अनुभव, योग्यता लगाएतका हिसाबले जिम्मेवारी दिने गरिएको हुन्छ ।

जिम्मेवारी जेसुकै भएपनि पार्टी सामुहिक नेतृत्वले चल्छ । पार्टी अध्यक्ष तथा प्रधानमन्त्रीको स्वास्थ्य कमजोर भएको लगाएतका विषयलाई ध्यानमा राखेपछि हामीले सामुहिक रुपमा चल्ने कुरालाई झन् बढि महत्वपुर्ण तरिकाले हेर्नुपर्छ ।

बैठकमा माधव नेपाल र प्रधानमन्त्रीका बीचमा देखिएको तिक्ततालाई कसरी हेर्नुभयो, तपाईले ? 

पार्टीमा कहिले कहिले तात्तातो बहस हुन्छ त्यस्तै भएछ दुईजना कमरेडहरुका बीचमा । यद्यपी त्यो बैठकमा म उपस्थित थिइन । तरपनि तातो हैन, हामी प्रत्येक नेताहरुले शालिनतापूर्वक छलफल बहस गरेर निष्कर्ष निकाल्नुपर्छ । ‘वादे वादे जायते तत्वबोधः’ हाम्रो देशको जनकपुरबाट उत्पत्ति भएको दार्शनिक उद्बोधन भएको हो । त्यहाँदेखि शुरु भएको वादे वादे अहिले पनि हामीले गर्नुपर्छ । त्यसपछि हामीले तत्वबोध गर्नसक्छौँ ।

पछिल्लो समय नेपाल विदेशीहरुको क्रिडास्थलका रुपमा विकसित भयो भनेर भनिरहेका छन्, तपाईलाई के लाग्छ, यो साँचो हो ?

अहिलेको विश्व अनिश्चित ढंगले विकसित हुँदैछ । कहिले एउटा अतिशक्ति संसारमा हावी हुने त कहिले २ वटा शक्ति संसारमा हावी हुने अबस्था हामीले भोगेर आइसकेका छौँ ।

अहिलेको परिस्थिती एउटा वा दुईटा हैन, धेरै शक्तिहरु विकसित भइरहेका छन् । चाहे एसिया प्यासिफक प्लेटफर्म भन्नुस्, यहाँपनि बहुध्रुवीय स्थिती देखिन्छ । विश्व प्लेटफर्ममा हेर्नुभयो भने पनि बुहधु्रविय शक्ति विकसित भइरहेको देखिन्छ । यस्तो अबस्थामा ध्यानमा राखेर नेपालले हाम्रो राष्ट्रियतासँग जोडेर अन्तर्राष्ट्रिय सम्बन्ध सन्तुलित ढंगले सञ्चालन गर्नुपर्छ ।

सम्बन्ध सञ्चालन गर्ने सम्बन्धमा चुनौती र सम्भावना दुबै छन्, सम्भावनाको पहिचान गर्नुपर्छ, चुनौतीको सामाना गर्नुपर्छ । हामीसँग राम्रो संविधान छ, त्यसकै आधारमा विदेश सम्बन्ध सञ्चालन हुनुपर्छ ।

काम सकिएन भने हामीले विपत्तिको सामना गर्नुको विकल्प छैन । तर गर्नको निम्ति इतिहासले अवसर दिएको छ । सत्तारुढ दलका लागि त यो सबैभन्दा ठूलो अवसर हो

अब हामीले ६ वटा काम गरेर अघि बढ्नुपर्छ । पहिलो काम भनेको लोकतन्त्रको संरक्षण, दोस्रो कुरा राष्ट्रियता मजबुत बनाउनुपर्छ, अहिले पनि सिमाना अंकित भएका छैनन्, सुस्ता कालापानीमा विवाद छ, सन् १९५० को असमान सन्धि हामीसँग छ । त्यसलाई पुनरावलोकन गर्नुपर्छ । तेस्रो कुरा भनेको शुसासन हो, नयाँ संविधानअनुसार कर्मचारी संयन्त्र परिचालन गर्नुपर्छ । चौथो भनेको आर्थिक विकासको काम तिव्रता प्रदान गरेर गरिबि उन्मुलन गर्नुुपर्छ । जनताको जिवनस्तरमा सुधार भएन भने समाजमा विकृति शुरु हुन्छ । अर्को कुरा भनेको विविधतापुर्ण रुपमा संस्कृति रहेको छ नेपालमा । वेद, रामायणजस्ता अनेक पुराणहरु यही लेखिएका छन् । यसको विकास र संरक्षणमा हामी लाग्ुनपर्छ । छैटौ भनेको अन्तर्राष्ट्रिय सम्बन्धलाई अत्यन्त सन्तुलित र राष्ट्रिय हितअनुकुल बनाएर लैजानुपर्छ । यसो गर्न सकियो भने देश समृद्ध बन्नसक्छ ।

दुईतिहाईको सरकार छ गर्न चाहँदा त सम्भव छ तर अहिलेको अबस्था हेर्दा तपाईले भनेका सबै काम हुने आशा कति गर्न सकिन्छ ?

यसो गर्न सकिएन भने हामीले विपत्तिको सामना गर्नुको विकल्प छैन । तर गर्नको निम्ति इतिहासले अवसर दिएको छ । सत्तारुढ दलका लागि त यो सबैभन्दा ठूलो अवसर हो । सँगै सबै राजनीतिक दलका लागि समेत अहिलेको समय अवसर हो । हामीले नयाँ संविधान बनाएर उपलब्धी हासिल गर्न सकेका छौँ । नयाँ संविधानले परिकल्पना गरेको र लक्ष्य दिएको समाजवादको बाटोमा हामी अघि बढ्नुको विकल्प छैन ।

तस्वीर–अदिप श्रेष्ठ