काठमाडौं– सधैंको वर्षझैं नेपाल प्रहरीले यसपटक पनि अपराध अनुसन्धानमा सघाउने कुकुरलाई सम्मान गर्दै कुकुर तिहार मनाएको छ । नेपाल प्रहरीले २०२६ सालबाट अपराध अनुसन्धानका लागि कुकुरको प्रयोग गर्न थालेको थियो ।

नेपाल प्रहरीले विभिन्न जटिल प्रकृतिका अपराधका दोषी पहिचानका लागि कुकुरको प्रयोग गर्दै आएको छ ।

प्रहरी प्रधान कार्यालयको तथ्याङ्क अनुसार, पछिल्लो ५ वर्षमा मात्र कुकुरको प्रयोग गरी ३३ वटा घटनाको अनुसन्धानमा प्रहरीले सफलता हात पारेको छ । प्रहरी प्रवक्ता विश्वराज पोखरेलका अनुसार विशेष गरी जघन्य अपराधका घटनाको अनुसन्धानका लागि प्रहरीले कुकुरको प्रयोग गर्दै आएको छ ।

केन्द्रीय प्रहरी कुकुर तालिम स्कूलकी प्रमुख एसएसपी देउती गुरुङका अनुसार कतिपय घटनामा कुकुरको अद्भुत क्षमताले पत्ता लगाएका व्यक्तिहरु नै घटनाका वास्तविक अपराधी साबित हु“दै आएका छन् । उनका अनुसार, कुकुरको विशेष क्षमता अपराध अनुसन्धानमा उपयोगी सावित भएको छ । अहिले केन्द्रीय प्रहरी तालिम स्कूलबाट तालिम प्राप्त कुकुरहरुलाई अपराध अनुसन्धानको कार्यमा परिचालन गरिँदै आएको छ ।

केन्द्रीय प्रहरी तालिम स्कूलकी प्रमुख एसएसपी गुरुङ्का अनुसार नेपाल प्रहरीस“ग ८ प्रजातिका ८५ वटा कुकुर रहेका छन् । जसमा जर्मन सेफर्ड, ककर स्प्यानियल, बेल्जियम मेनोलोइज, गोल्डेन रिट्रिभर, ल्याब्रोडर, बिगल, डच सेफर्ड र ब्लड हाण्ड छन् ।

एसएसपी गुरुङ भन्छिन्, ‘सुरुमा कुकुरलाई विषयगत रुपमा छुट्टाछुट्टै ३ महिने आधारभूत तालिम दिइन्छ । जब तालिम पुरा गरिन्छ त्यसपछि कुकुरको क्षमता मुल्याङ्कन गरी घटना हेरी अपराध अनुसन्धानका लागि प्रयोग गरिन्छ ।’

कस्तो कुकुरलाई कुन अनुसन्धानमा प्रयोग ?

प्रहरी प्रवक्ता, डिआईजी पोखरलेका अनुसार, भीभीआईपी तथा भीआईपीको सुरक्षा, बम, बारूद, विस्फोटक पदार्थ र हतियार पत्ता लगाउन ‘एक्स प्लोसिभ डग’ प्रयोग हुन्छ । त्यसैगरी बाढी, पहिरो, लगायतका प्राकृतिक विपद्मा उद्धारका लागि ‘सर्च एण्ड रेस्क्यू डग’ प्रयोग गरिन्छ । लागूऔषध सम्बन्धी घटनाको अनुसन्धानका लागि ‘ड्रग्स सर्च डग’ विधाका कुकुर परिचालन गरिँदै आएको छ ।

यता ‘ट्रयाकर डग’ले हत्या, अपहरण, बलात्कारजस्ता घटनाको दोषीको पहिचान गर्छन् । प्रहरीले प्रदेश ५ बाहेक ६ वटा प्रदेशमा क्षेत्रीय कुकुर शाखा समेत स्थापना गरेको छ ।

कुकुरको खाना कर्मचारीको भन्दा महङ्गो

केन्द्रीय प्रहरी तालिम स्कूलकी प्रमुख एसएसपी गुरुङका अनुसार, तालिम प्राप्त कुकुरलाई दैनिक ‘डग फूड’ खुवाउनु पर्छ । जस अनुसार, एउटा कुकुरले दैनिक ६ सय ग्राम खाना खान्छ । उनि भन्छिन्, ‘एउटा कुकुरको खानाको लागि मात्र दैनिक लगभग ३ सय ४० रुपैया“ खर्च हुन्छ ।’
तर, प्रहरी प्रधान कार्यालयको तथ्याङ्कअनुसार, प्रहरी कर्मचारीले भने खानाका लागि दैनिक १ सय ५० रुपैया“ मात्र पाउने गरेका छन् ।

मानिस र कुकुरबीचको सम्बन्ध

विभिन्न अनुसन्धानअनुसार, करिब ३० हजार बर्ष अघिबाट मानिस र कुकुरबीच निकटता रहेको इतिहास छ । अहिले संसारभर करिब १ सय ८९ प्रजातिका कुकुर रहेका छन् । अहिले कुकुरलाई मानिसको भरपर्दो र विश्वासिलो साथीको रुपमा समेत लिइन्छ ।

कुकुरले सामाजिक सुरक्षा, अपराध अनुसन्धान लगायतका कार्यहरुमा विशेष भूमिका निर्वाह गर्दै आएको छ भने कुकुर रक्षक अर्थात पहरेदारका रुपमा मानिदै आएको छ ।

मानिसको निकट साथीको रुपमा मानिने कुकुर आज्ञाकारी र रक्षक मानिने कुकुरलाई हिन्दू धार्मिक मान्यताका अनुसार यमदूत पनि मानिन्छ । कुकुरलाई भैरवको बाहन पनि भनिन्छ ।