चीनको वुहान शहरबाट शुरु भएको कोरोना भाइरस शुरुमा जंगली जनावरबाट मानिसमा सरेको हुनसक्ने वैज्ञानिक अनुमान छ ।

वैज्ञानिकहरुले वुहान शहमा रहेको हुआनान वन्यजन्तु किनबेच केन्द्रबाट कोरोना भाइरस मानिसमा सरेको अनुमान गरेका छन् ।

सोहीअनुसार चीनले मुलुकमा जीवित वन्यजन्तु र यस्ता वन्यजन्तुको मासु विक्री र प्रयोगमाथि प्रतिबन्ध लगाउने घोषणा गरिसकेको छ ।

तर, चीनमा वन्यजन्तुको विक्री र यस्ता जनावरका मासु सेवनमा प्रतिबन्ध लागेपनि विश्वका अन्य क्षेत्रमा यसको खुलेआम विक्री भइरहेको छ ।

भियतनामको सबैभन्दा ठूलो शहर हो चि मिन्ह सिटीबाहिर रहेको थान्ह होआ बर्ड मार्केटमा ५० वटा स्टल राखिएका छन् । यहाँ खरायो, सर्प, उद्विलाप र अरु वन्यजन्तु कुनै रोकटोक बेगर काटिन्छन् । कुनै कुनै समयमा ग्राहकले चाहेको खण्डमा जिउँदै पकाइन्छन् ।

त्यस बजारको अवस्था पनि गतिलो छैन । जताततै फोहोर देख्न सकिन्छ भने चारैतिर झिङ्गा भन्किन्छन् । त्यहाँ जाने खरिदकर्ता र व्यापारीहरुले सास फेर्न समेत गाह्रो हुने बताउँछन् ।

यो बजारमा व्यापारीले चराको आँखा सिलाइदिने, प्वाँख उखेलीदिने, पँखेटा भाँचिदिने र ग्याँस बालेर जिउँदै पकाउने गर्छन् ।

बजारमा चराबाहेक अरु जनावर पनि सजिलै पाइन्छन् । एक व्यापारीका अनुसार उनी दैनिक ७० किलो मासु विक्री गर्छन् । एक वर्षमा उनको व्यापार ८० हजारवटा चरासम्म अर्थात् १६ टनको हुने गर्छ ।

गत महिनामात्र स्थानीय चराका कारण भियतनाममा बर्डफ्लू फैलिएको थियो । यसका कारण १० वटा फार्मका २३ हजार भन्दा धेरै हाँसकुखुरा नष्ट भएका थिए ।

केही दिनअघिमात्र ठूलो दबाबबीच भियतनाम सरकारको कृषि तथा ग्रामिण विकास मन्त्रालयले वन्यजन्तु बजारमा प्रतिबन्ध लगाउने मस्यौदा तयार पारेको थियो । तर, पशु अधिकारकर्मीहरु भने बजारमा प्रतिबन्ध लगाएर मात्र नहुने बताउँछन् । वन्यजन्तुकै व्यापारमा प्रतिबन्ध लगाउनुपर्ने उनीहरुको माग छ ।

‘यस्ता बजार पशु निर्दयीता र जनस्वास्थ्यका लागि चुनौति हुन् ।’ पशु अधिकारकर्मी माई न्वुएनले भनिन्, ‘यसको परिणाम स्वास्थ्य संकट हुनसक्छ ।’

चीनको वुहानमा भाइरसको शुरु भएको भनिएको वन्यजन्तु बजार र यो बजारमा धेरै समानता भेटिन्छन् ।

वुहानको बजार बन्द भइसकेको छ तर, थान्ह होआ र यस्तै अरु सयौं बजारमा भने निरन्तर वन्यजन्तुका मासु विक्री भइरहेका छन् । यस्ता बजारमा रेबिज रोग लागेका कुकुरको पनि कारोबार हुने बताइन्छ ।

पशु अधिकारवादीहरुले भने यस्तै बजारका कारण नयाँ नयाँ किसिमका भाइरसको महामारी उत्पन्न हुने चेतावनी दिँदै यस्ता बजार बन्द हुनुपर्ने बताउँदै आएका छन् ।

चीनले जनवरी १ का दिन हुआनान बजार बन्द गर्नुअघिसम्म त्यहाँ सर्प, मुसा, चमेराहरुको विक्री हुँदै आएको थियो ।

माई न्वुएनका अनुसार यस्ता बजारका कारण विश्वमा वन्यजन्तुको लोप हुने सम्भावना पनि उत्तिकै छ । विश्वभर यस्ता वन्यजन्तुको कारोबार हुने गरेको छ ।

अर्का पशु अधिकारकर्मी जेफरी फ्लोकेन भन्छन्, ‘चीनले वन्यजन्तु बजारविरुद्ध निर्णायक कदम उठाएको छ । तर, अफ्रिका र एसियामा रहेका यस्तै किसिमका बजारका कारण भविष्यमा ठूलै महामारी निम्तिने खतरा छ ।’

पशु अधिकारवादी संस्था ह्युमेन सोसायटी इन्टरनेशनल एचएसआईका अनुसार इण्डोनेशियामा रहेका यस्ता सयौं बजारले भाइरस हुर्कन मद्दत गरिरहेका छन् ।

इण्डोनेशियाको उत्तरी सुलावेसी प्रान्तमा रहेको टोमोहोन बजारमा जिउँदा कुकुरसँगै कुकुरका परिकार विक्री हुन्छन् ।

यस्ता बजारमा रेबिज लागेका कुकुको पनि कारोबार हुने र परिकार पाइने एचएसआईको भनाइ छ ।

यस्ता बजारमा कुकुरमात्र नभई सर्प, चमेरा र मुसाहरुको विक्री हुन्छ । सोही कारण पनि यो बजारबाट स्वास्थ्य संकटको जोखिम छ ।

अघिल्लो महिनामात्र एचएसआईको एउटा टोलीले अफ्रिकी महादेशमा ठूलो स्तरमा सालकको खपटाको व्यापार हुने गरेको पत्ता लगाएको थियो ।

सालकबाट नै मानिसमा कोरोना भाइरसको संक्रमण सरेको यतिबेला वैज्ञानिकहरु आशंका गर्छन् । साउथ चाइना एग्रिकल्चरल युनिभर्सिटीले कोरोना भाइरसको उत्पत्ति सालकबाट भएको हुनसक्ने जनाएका थिए । यद्यपि यसको स्वतन्त्र पुष्टि भने भइसकेको छैन ।

चीनमा सालकको खपटा परम्परागत औषधिका लागि प्रयोग हुने गरेको छ ।

भारतको मणिपुरमा पनि सालकको व्यापार हुने गरेको भएपनि सन् २०१७ मा प्रतिबन्ध लगाइएको थियो । यद्यपि अवैध रुपमा यसको तस्करी भने अझै चलिरहेको छ ।

अफ्रिकाका बजारले पनि उत्तिकै जोखिम निम्त्याएका छन् ।

अफ्रिकामा सालकको खपटाका लागि मात्र नभई मासुका लागि पनि कारोबार हुने गरेको एचएसआईको दाबी छ ।

आठ प्रजातिका सालकको शिकार, तस्करी र विक्री अवैध छ ।

तर, यसको शिकार भने रोकिएको छैन । विश्व अवैध वन्यजन्तुको व्यापारको ५ भागको एक भाग सालकले ओगट्ने गरेको छ ।

अर्कोतर्फ वैज्ञानिकहरु भने जिवित वन्यजन्तुका कारण भाइरस मानिसमा संक्रमण हुने चिन्ता जनाउँछन् ।

उनीहरुका अनुसार मानव स्वास्थ्यलाई मध्यनजर गर्नकै लागि भएपनि यस्ता बजारमा प्रतिबन्ध लगाइनुपर्छ ।

विश्व वन्यजन्तु व्यापर विरुद्ध क्षेत्रमा काम गर्दै आएको संस्था ‘ट्राफिक’ का डा. रिचर्ड थोमस भन्छन्, ‘रोग नियन्त्रणका लागि बजार नियमन महत्वपूर्ण छ र यसका लागि वन्यजन्तुका उत्पादनको नियन्त्रणलाई प्राथमिकतामा राखिनुपर्छ ।