लकडाउन तन्किएर वैशाख २५ सम्म पुगेको छ । त्यसपछि के ?

विश्व स्वास्थ्य संगठन लगायतका विभिन्न अन्तर्राष्ट्रिय संस्थाहरूले कोरोना भाइरसको कुनै औषधि पत्ता नलागेसम्म लकडाउनको विकल्प नरहेको बताएका छन् । यस परिस्थितिमा नेपालमा पनि यो अवधि अझै थपिने र यसले देश विकराल संकटमा पर्ने सम्भावना बढ्दै गएको देखिन्छ ।

कोरोना भाइरसले समग्र विश्वको जीवनपद्धतिमा गम्भीर परिवर्तन ल्याउने कुरा निश्चितजस्तै भएको छ । आर्थिक मन्दी, बेरोजगारी र उत्पादनमा आउने ह्रासको कारणले विभिन्न प्रकारका मनोरोग बढनेछन् ।

सोसल डिस्ट्यान्सिङ, सेनिटाइजेशन, बारम्बार हात धुने इत्यादि कार्य दैनिकी बन्नेछन् । भीडभाड हुने शपिङमल, फिल्म हल, खेल मैदानजस्ता जस्ता ठाउँहरू असुरक्षित मानिनेछन् । विदेश भ्रमण डरलाग्दो मानिने छ । यो अवस्था कम्तिमा आगामी दुई वर्षसम्म रहने देखिन्छ र यसको प्रभाव पाँच वर्षसम्म रहिरहन सक्छ ।

जीवनको निरन्तरता इन्कार गर्न सकिन्न । सरकारले लकडाउनको अवधि थप्दै जानुमात्रले समस्या समाधान सम्भव छैन । चीन, अमेरिका, भारत लगायतका देशहरू लकडाउन लामो समयसम्म निरन्तर गर्न नसक्ने ठानेरै वैकल्पिक व्यवस्था गर्दै अगाडि बढेका छन् ।

पहिलो चरणमा कोरोना संक्रमितको पहिचान गरेर त्यसको केन्द्रविन्दु खोजी गर्ने र त्यसको वरिपरि केही किलोमिटरसम्मका बासिन्दाको परीक्षण गर्दै संक्रमित र संक्रमितबाट भएका संक्रमित भएकाहरूको पहिचान गर्नुपर्ने पर्छ ।

चीनको वुहानबाट प्रारम्भ भएको कोरोना भाइरस अहिले जन्मथलोमा पछारिएको अवस्थामा पुगेको छ । पूरा शहर लकडाउन गर्नुका साथै त्यहाँ कोरोना उन्मूलन अभियान सञ्चालन गरिएको थियो ।

त्यस्तै, भारतमा अहिले कोरोना संक्रमित क्षेत्रको पहिचान गर्दै सोको वर्गीकरण गरी सहज, कठोर र कठिन संघर्ष गर्ने प्रयासस्वरूप सरकारले निश्चित मापदण्ड तयार पारेको छ । पछिल्लो तथ्यांकअनुसार भारतमा ३३९ जिल्ला पूर्णतः कोरोना भाइरस मुक्त रहेको छ भने २३ वटा प्रदेशको ७८ जिल्लामा नयाँ संक्रमित थपिएको छैन ।

अमेरिकी र युरोपेली समाज अपेक्षाकृतरूपमा बढी सुविधासम्पन्न भएकोले सुरुवातमा कमीकमजोरी देखिएको भए पनि विस्तारै परिस्थिति नियन्त्रित हुँदै गएको छ ।

यी सबै मुलुकहरूमा दैनिक जीवन सहज बनाउदै आर्थिक गतिविधिका लागि आवश्यक मार्गचित्र बनाउन विज्ञहरूले प्रयास गरिरहेका छन् । नेपालमा पनि लकडाउन असीमित समयसम्म राख्नु सामाजिक सुरक्षाको दृष्टिले उपयुक्त र सम्भव छैन । सरकारको सीमित स्रोतसाधन मात्रले परिस्थिति नियन्त्रणमा राख्न सकेन भने संकटले भयावह रूप लिन सक्छ ।

त्यसैले, राजनीतिक वृत्तमा राष्ट्रिय सहमति निर्माण गर्नु र लकडाउनका कारण अव्यवस्थित बनेको दिनचार्य क्रमशः सहज बनाउदै जानु आजको आवश्यकता हो ।

कोरोना भाइरसले आउने दुई वर्षसम्म रहिरहने प्रत्यक्ष प्रभावहरू सामाना गर्न नेपाल तयार हुनुपर्छ। सबैभन्दा पहिला राजनीतिक क्षेत्रलाई मसीहा र सर्वेसर्वा मान्ने प्रवृतिबाट समाज मुक्त हुनु जरुरी छ । बौद्धिक वर्ग निरपेक्ष हुनुपर्छ र राज्यका स्थायी अंगले न्यायोचित निर्भीकता देखाउन सक्नु पर्दछ ।

यस भयावह स्थितिबाट बाहिरिन सरकारको एकल प्रयासमात्रले सम्भव छैन र हुँदैन । यो कटू सत्य सरकारमा बस्नेहरूसमेत सबै पक्षले स्वीकार्नु उचित हुनेछ ।

मृत्यु जुनसुकै प्रकारले भए पनि मृत्यु नै हो । जीवन त्याग्नुपर्ने बाध्यता रोग, भोक, दुर्घटना अथवा कुनै अन्य कारणले भए पनि दुर्भाग्यपूर्ण नै हो त्यसैले कोरोनाबाट मर्न नदिएको भन्दै आनन्दित हुनुपर्ने होइन ।

वर्तमान समय जनप्रतिनिधि र प्रशासन संयन्त्रको लागि परीक्षणका रूपमा आएको छ । यसलाई व्यवस्थापन गर्न नसक्नेहरू कालान्तरमा अयोग्य ठहरिने गरी जनताको नजरमा निकम्मा साबित हुने निश्चित छ ।

दुर्भाग्यवश नेपालको राजनीतिक नेतृत्वप्रति जनताको विश्वास घट्दै गएको देखिन्छ । यसमा दल अथवा व्यक्ति विशेषलाई छुट्याउन सक्ने अवस्था छैन । लामो समयदेखि अवसर पाएर पनि परिणाम दिन असफल भएकाहरूको सूची लामो छ । चाहे सत्ता भित्रका खेलाडी हरू हुन् कि बाहिरका । सामाजिक सञ्जालमा उफ्रिनेहरू हुन् कि विज्ञप्ति जारी गर्दै आफ्नो कर्तव्य पूरा भएको ठान्नेहरू ।

आफ्नो पालो आएको बखत सबैको प्रदर्शन र क्षमताबारे नेपाली जनता साक्षी भइसकेको छ । त्यसैले व्यक्ति अथवा दल विशेषको हेरफेरले सत्ताबाट कुनै फरक सकारात्मक परिणाम आउने खासै सम्भावना छैन ।

कोरोना संकटका कारण अधिकांश देशको आर्थिक अवस्था गम्भीर हुने प्रक्षेपण भइरहेको छ । नेपाल पनि सम्भावित परिस्थितिको मुकाबिला गर्न तयार हुनुपर्छ ।

लकडाउनले पार्ने प्रभावहरूमा सबैभन्दा बढी मानसिकरूपमा पर्ने हुन्छ । डिप्रेसन, एन्जाइटी लगायतका मानसिक विकारहरू बढ्न सक्ने अवस्था छ । यसबारे अधिकांशलाई जानकारी छैन । यो कालखण्डको पटाक्षेपपछि सम्पूर्ण विश्वको जीवनचक्र परिवर्तित हुनसक्छ । अहिलेसम्मको शैक्षिक प्रणालीले बनाएका जीनयापनका पद्धतिहरू काम नलाग्ने हुनसक्छन् ।

लकडाउन एक प्रकारले आत्मनिरीक्षणको अवसरका रूपमा पनि आएको छ । कोरोन पछिको विश्व यथास्थितिमा रहनेछैन । यसले नयाँ आयामहरू सिर्जना गर्नेछ । महान जीव विज्ञानी चाल्र्स डार्विनको सिद्धान्त ‘योग्यतमका लागि जीवन’ अनुसार नेपाल पनि सम्भावित संघर्षका लागि गर्न कम्मर कसेर लाग्नुको विकल्प छैन ।

होटल, टुरिज्म, हवाई यातायात, महँगो सवारी साधन र घर जग्गा कारोबार बढी क्षति हुने अनुमान गरिएको छ । कृषि, स्वास्थ्य र शिक्षा क्षेत्रमा ठूलो अवसरको सम्भावना पनि उत्तिकै रहन्छ ।

यसैगरी होम डेलिभरी, डिस्टान्स लर्निङ र होम एजुकेशनजस्ता व्यावसायिक क्षेत्रले बजारमा महत्वपूर्ण भूमिका पाउन सक्छ । नेपाल औद्योगिक राष्ट्र नरहेकोले अपेक्षित रूपमा कम क्षति व्यहोर्नुपर्ने देखिन्छ । सावधानी अपनाइएन भने वैश्विक मन्दीको प्रभावबाट जोगिन कठिन हुन सक्छ ।

कोरोना भाइरसका कारणले आउने दुई वर्षसम्म रहिरहने प्रत्यक्ष प्रभावहरू सामाना गर्न नेपाल तयार भएर बस्नुपर्ने हुन्छ । सबैभन्दा पहिला राजनीतिक क्षेत्रलाई मसीहा र सर्वेसर्वा मान्ने प्रवृतिबाट समाज मुक्त हुनु जरुरी छ ।

बौद्धिक वर्ग निरपेक्ष हुनुपर्छ र राज्यका स्थायी अंगहरूले न्यायोचित निर्भीकता देखाउन सक्नु पर्दछ । प्रत्येक व्यक्तिभित्र दैवी शक्तिको बास भएको हुन्छ तर अरूलाई अनैतिक देख्ने प्रवृत्ति छ । कोरोना भाइरस संकटमा लकडाउनले भौतिक उपलब्धिहरूको उपादेयतालाई महत्वहीन बनाइ दिएको छ ।

यो महामारी चामत्कारिक ढंगले स्वतः समाप्त भएमा वा कुनै प्रकारको औषधि पत्ता लागेको अवस्थामा बाहेक तत्कालका लागि यसबाट पूर्ण मुक्ति सम्भव छैन । आगामी दिनमा सहज जीवनयापन गर्न व्यक्तिगत अनुशासन बढी आवश्यक पर्नेछ ।

सामाजिक सञ्जालमा उफ्रिन समय खर्चिनुको सट्टा लकडाउन पछिको जीवन कालागि आफूलाई तयार पार्नु बुद्धिमानी हुनेछ । यही आजको कार्यभार हो र दायित्व पनि ।

जापानमा प्रत्येक वर्ष सयौँपटक भूकम्प गएको हुन्छ तर अनुशासित समाज भएकोले थोरै समयामा सबै आ–आफ्नो सामान्य व्यवहारमा फर्किएका हुन्छन् । अराजक अथवा गैरजिम्मेवार गतिविधि जारी रहेको खण्डमा आफूलाई मात्रै क्षति पुर्‍याउनेबाहेक अरू केही हुन्न ।

लकडाउन एक प्रकारले आत्मनिरीक्षणको अवसरका रूपमा पनि आएको छ । कोरोन पछिको विश्व यथास्थितिमा रहनेछैन । यसले नयाँ आयामहरू सिर्जना गर्नेछ । महान जीव विज्ञानी चाल्र्स डार्विनको सिद्धान्त ‘योग्यतमका लागि जीवन’ अनुसार नेपाल पनि सम्भावित संघर्षका लागि गर्न कम्मर कसेर लाग्नुको विकल्प छैन ।

सामाजिक सञ्जालमा उफ्रिन समय खर्चिनुको सट्टा लकडाउन पछिको जीवन कालागि आफूलाई तयार पार्नु बुद्धिमानी हुनेछ । यही आजको कार्यभार हो र दायित्व पनि ।