शौचालय | Khabarhub Khabarhub

शौचालय



ऊ शौचालयभित्र पस्दै गर्दा एक महिला बाहिर निस्किँदै थिइन् ।

महिलाले भनिन्, ‘बाबु, तिमी यता होइन, उतापट्टि ।’

त्यस वेला ऊ यस्तै तेह्रचौध वर्ष उमेरको हुँदो हो, जुँगाको रेखी पनि नबसेको कलिलो ।

ऊ ट्वाल्ल परेर बाहिर उभियो र यताउता हेर्‍यो । भित्तामा पुरुष मान्छेको चित्र बनाएर ‘पुरुष’ लेखेको देख्यो । उसले केही पुरुषहरू भित्र पस्दै र केही बाहिर निस्किँदै गरेको पनि देख्यो ।

ऊ थोरै डराउँदै त्यतै पस्यो । भित्र केही मानिसले पिसाब फेरिरहेको देख्यो । उसले पनि त्यसै गर्‍यो । पिसाब फेर्ने त्यस्तो ठाउँ उसले पहिलोपटक देखेको थियो । दिसा गर्नेले कसरी गर्ने होला ! ऊ जिल्ल पर्‍यो । धन्य ! उसलाई दिसा लागेको थिएन ।

बाहिर निस्किएपछि पहिले पस्न लागेको ठाउँमा हेर्‍यो । त्यहाँको भित्तामा महिला मान्छेको चित्र बनाएर ‘महिला’ लेखिएको थियो ।

महिला र पुरुषका लागि छुट्टाछुट्टै शौचालय हुँदा रहेछन् । यसरी त्यस दिन उसले पहिलोपटक ठूलो रहस्य थाहा पायो ।

यसपछि निकै लामो समय उसले त्यस्तो शौचालय प्रयोग गर्नु परेन । ऊ पढ्ने स्कूलमा केटाकेटी पालैपालो एउटै शौचालयमा पस्ने चलन थियो ।

कहिलेकाहीँ उसले अन्यत्र पनि ‘महिला’ र ‘पुरुष’ लेखिएका शौचालय देख्यो । आवश्यक परेका बेला पुरुषतर्फको प्रयोग गर्थ्यो । आफूलाई यस्तो रहस्य थाहा भएकोमा निकै मख्ख पनि थियो । ऊ अरू कतिलाई त आफू अनभिज्ञ हुँदाको झैँ ठान्थ्यो ।

एसएलसी उत्तीर्ण गरेर कलेज पढ्न थालेपछि ऊ पुरुष शौचालय प्रयोग गर्न अभ्यस्त भयो । महिला र पुरुषका लागि किन अलगअलग शौचालय बनाइएका रहेछन् भन्ने पनि आफ्नै ढङ्गले थाहा पायो । सिनेमा हलमा पनि उसले ‘महिला’ र ‘पुरुष’ लेखिएका अलगअलग शौचालय देख्यो । पहिलोपटक सिनेमा हेरिसकेपछि पुरुष शौचालयमा पस्दा पिसाब निख्रिने गरी अडिन नसकेको कुरा उसको सम्झनामा ताजै छ । त्यसपछि ऊ पिसाब फेर्नुपर्ने गरी कहिल्यै पनि सिनेमा हेर्न गएन । शौचालय सफा हुनुपर्छ भन्ने सोच नै थिएन ।

स्नातक तह पढ्न काठमाडौँ आएपछि धेरै ठाउँमा महिला र पुरुषका लागि फरकफरक शौचालय देख्यो । कतै उही पुरानो सिनेमा हलका जस्ता त कतै ओछ्यानै लाएर सुते पनि फरक नपर्ने खालका । काठमाडौँमा एकपटक एउटा ठूलो होटलमा प्रवेश गर्ने मौका पायो । त्यति ठूलो ठाउँमा ऊ पहिलोपटक गएको थियो । केही बेरमा उसलाई पिसाब लाग्यो । त्यहीँ हो उसले ओछ्यान लाएर सुते पनि हुने शौचालय पहिलोपटक देखेको ।

ऊ पूर्वी पहाडको दुर्गम गाउँमा जन्मेहुर्केको हो । त्यहाँ उसले बारीको खुला हगनगौँडीमा दिसा गरेको हो । पिसाब त मान्छेका आँखा छलेर जहाँ गरे पनि भइहाल्थ्यो । पहाडमा पढुन्जेल मैदानको पल्लो छेउमुन्तिरको बाँसझ्याङ वा त्यहीँ वरिपरि जता काम चलाए पनि हुन्थ्यो । त्यसबेला उताको शौचालय परम्परा त्यस्तै थियो ।

आजकाल धेरै फरक परेको छ । व्यवस्थापन राम्रो गर्न नसके पनि गाउँका घरहरूमा ढोका भएका शौचालय बनेका छन् । सरकार ‘एक घर एक शौचालय कार्यक्रम’ चलाउँछ । अनुदानमा शौचालय बनाउन लगाउँछ । देश ‘खुला दिसा मुक्त’ भयो भन्ने सरकारी सफलताको बयान छ ।

मधेशमा पढ्दा स्कुलमा शौचालय त थियो तर ‘महिला’ र ‘पुरुष’ थिएन । जुन खाली हुन्छ, त्यसैमा मौका पार्नु पर्थ्यो । शौचालयको पछाडिपट्टि खुला ठाउँमा पनि काम चल्थ्यो । त्यहाँ चाहिँ कहिलेकाहीँ स्कूलकै महिला र पुरुष जम्काभेट हुन बेर नलाग्ने ।

यसरी हुर्केको केटो विराटनगरको एउटा अस्पतालमा ‘महिला’ शौचालयमा पस्न लागेको रहेछ । त्यहीँ हो उसलाई कसैले ‘बाबु, तिमी यता होइन, उतापट्टि’ भनेको ।

काठमाडौँमा पेसागत र अन्य कामका सिलसिलामा ऊ वेलामौकामा भित्ताको अक्षर ख्याल गरेर शौचालय प्रयोग गर्नुपर्ने ठाउँमा पुग्थ्यो । दिन बित्दै जाँदा यस्तो मौका पनि बढ्दै गएको थियो ।

कहिलेकाहीँ, थोरै पटक, उसले कुनै पुरुष मान्छे महिला शौचालयबाट निकिँदै गरेको पनि देखेको हो । शायद त्यो पुरुषले भित्तो विचार गरेन । वा, जानाजान पो पसेको थियो कि ! भित्र के जात्रा भयो, विचार नगरी ऊ आफ्नो बाटो लाग्यो ।

कुनै पुरुष व्यक्ति झुक्किएर महिला शौचालयमा पसेको कुरा साथीहरूले थाहा पाएर हाँसोको पात्र बनाएको पनि उसले देखेको हो । ‘कसो कुटाइ खाइनस्, हेर्नु पर्दैन !’ भनेको पनि उसले सुनेको हो ।

एकपटक उसको एउटा दौँतरी नसाको सुरमा ‘महिला’ तिर पसेर ढुनमुनिदैँ बाहिर निस्केको पनि उसले देखेको हो । ‘दुई पेग रक्सी खाँदैमा हेर्दै नहेरी महिला शौचालयमा पस्ने हो ॽ हुस्सु’ भन्दै उसले गाली पनि गरेको हो ।

राजधानी काठमाडौँमा सानातिना सभाका लागि ऊ बाक्लै गइरहने एउटा ठाउँमा शौचालय बाहिरपट्टि टहरामा छ । जाँदाजाँदै सामुन्नेमा ‘पुरुष’ र दाहिनेपट्टि ‘महिला’ लेखिएको छ । त्यहाँको शौचालय उसले धेरै पटक प्रयोग गरेको हो ।

माथिल्लो तलामा ऊ सहभागी सभा करिब दुई घण्टामा सकियो । खाजा खाएर बिदा हुन आयोजकको उर्दी छ । भुइँ तलामा बाहिरपट्टि खाजा तयार छ ।

उसलाई पिसाबले च्याप्नु च्यापेको छ । ऊ सरासर शौचालयतिर लम्क्यो । त्यही क्रममा उसले थाहा पायो त्यहाँ अर्को पनि सभा छ ।

ऊ शौचालयमा पस्यो । शौचालय रित्तै छ, अर्को कोही छैन । उसले ढुक्कले पिसाब फे¥यो । त्यसैको आनन्दबाहेक अरू केही सोच्ने कुरै भएन । काम फत्ते भयो । लुगा मिलायो र बाहिर निस्क्यो ।

टि सर्ट र जिन्स पाइन्ट लगाएकी एक ज्यानदार युवतीसँग ढोकैमा जम्काभेट भयो । मौसम गर्मीको थियो ।

‘ए ! तपाई लेडिज ट्वाइलेटमा पसेको ॽ अलिकति पनि सरम छैन ॽ फिजिकल्ली पनि थाहा हुन्छ नि !’

यति भनेर युवती शौचालय छिरिन् । ऊ छाँगाबाट खस्यो । अक्क न बक्क, एक न दुई भयो । होसहवास उड्यो, आँखा तिरमिराए ।

उसले आफूलाई सम्हाल्यो ।

‘लौ ! हो त, म त महिला शौचालयमा पो पसेछु !’ उसको होस ठेगानमा आयो । गालामा चड्कन नपरेकोमा ऊ ती युवतीप्रति कृतज्ञ भयो । धन्य ! ‘सरम छैन ॽ’ भनेर झोँक्किइन् मात्रै । ऊ विराटनगरमा जस्तो ‘बाबु’ थिएन । सेतै कपाल फुलेको ‘बुढो’ थियो ।

ऊ शौचालयअगाडि ती युवतीलाई पर्खेर बस्यो । युवतीलाई भन्ने केही वाक्यहरू प्रत्युत्मन्नमतिको गतिले दिमागमा तयार पार्‍यो ।

उसले अपेक्षा गरेभन्दा ढिलो गरेर युवती निस्किन् ।

‘बहिनी ! सुन्नुस् त !’ ऊ बोल्यो ।

‘के हो ॽ भन्नुस् ।’ हलुका क्रोधको शैलीमा आदेश जारी गरिन् ।

‘आज कुन भ्रमले हो, म महिला शौचालयमा पसेछु । म तपाईं र समस्त महिलाहरूसँग क्षमा प्रार्थी छु । यसमा अन्यथा अर्थ नलगाउनु होला । यति भन्न मैले तपाईंलाई यहीँ कुरेको हुँ ।’

आखिर साँचो कुरा यही थियो । महिला शौचालयमा पस्नुपर्ने गरी ऊ कुनै कुराले पनि विचलित थिएन ।

उसले युवतीको अनुहारमा ‘क्षमा होइन, तेरा बोक्रा उक्काउनु पर्ने, अझ यहाँ स्वाङ पार्छस्’ भन्ने भाव झल्केको अनुभूति गर्‍यो ।

युवतीले अघिको वाक्य दोहोर्‍याइन् र थोरै थपिन् ।

‘फिजिकल्ली पनि थाहा हुन्छ नि ! त्यति पनि थाहा नपाउने !’

उपेक्षा भाव प्रकट गर्दै युवती अघि बढिन् । ऊ लुरुलुरु पछि लाग्यो । ती युवती ऊ सहभागी सभाकी होइनन् ।

पछुतोले उसको अनुहार हतप्रभ छ । खाजा खाने मन भएन । लुसुक्क बाटो लाग्न खोज्दै गर्दा ‘ए दाइ ! खाजा नखाई कहाँ हिन्न पाइन्छ हो’ भन्दै एउटा साथीले तान्यो । सामान्य हुने प्रयास गर्दै थोरै खाजा खायो र ‘अलिक हतार छ’ भन्दै बाटो लाग्यो ।

‘फिजिकल्ली पनि थाहा हन्छ नि !’

युवतीको कथन दिमागमा घुमेको घुम्यै छ । उसले अर्थ खुट्याउन सकेन । दुईतीन दिनपछि अनुमान लगायो । ती युवतीले शौचालयको संरचना हेरेरै थाहा हुन्छ, महिला हो कि पुरुषको भनेको हुनुपर्छ ।

पुरुषतर्फ भित्तामा टाँसिएका युरिनल र महिलातर्फ  टुक्रुक्क बस्ने प्रबन्ध वा कमोड, सामान्य संरचना यही हो ।

ऊ पसेको महिला शौचालयमा कमोड थियो, एउटा मात्र । महिलाको हो भनेर थाहा पाउनै पर्ने गरी थप संरचना थिएन ।

उता पुरुषतर्फ पनि एउटा कमोड छ । कमोडको बाहिर भित्तामा दुई वटा युरिनल छन् ।

राती एघार बजेतिर घर पुग्नासाथ उसले आफ्नी भार्‍यालाई दिउँसोको घटना जस्ताको तस्तै सुनायो । भार्याले सान्त्वना दिइन्, ‘जे भयो, भइहाल्यो, अब त्यसमा टाउको नदुखाउनू । जीवनभरलाई शिक्षा पाएँ भन्ने ठान्नू ।’

ऊ कसरी र कुन भ्रमले महिला शौचालयमा पस्यो ! नयाँ ठाउँ भएर झुक्किएको पनि होइन । त्यसरी झुक्किनुको कारण पत्ता लगाउन माथापच्ची गर्नसम्म गर्‍यो । अहँ आजसम्म पत्तो पाउन सकेको छैन ।

घटना सार्वजनिक गर्न यो आलेख तयार गर्ने क्रममा उसले त्यो कालखण्ड पत्ता लगाउने प्रयास गर्‍यो । चार वर्ष बितेछ । ती युवतीको अनुहार सम्झनामा छैन । सिधा हेर्न सकेको भए पो ! तिनलाई भेटे धक फुकाएर कुरा गर्ने थियो ।

अहिले पनि सार्वजनिक शौचालय प्रयोग गर्नु पर्दा ऊ अगुल्टाले हानेको कुकुर बिजुली चम्किँदा तर्सिन्छ भने झैँ सचेत रहन्छ ।

प्रकाशित मिति : १८ पुस २०७७, शनिबार  ८ : ४० बजे

छेकबार लगाएपछि मानव–वन्यजन्तु द्वन्द्व घट्यो

कञ्चनपुर- कञ्चनपुरको शुक्लाफाँटा नगरपालिका–६ को नागेश्वर सामुदायिक वनदेखि वडा नं

फ्रान्सको ‘स्ट्याचु अफ लिबर्टी’ कसरी पुग्यो अमेरिका ?

सन् १८५१ डिसेम्बर २ को रात १७ वर्षीय फ्रेडरिक अगस्ट

सागसब्जीका बेर्ना बेचेर एकै याममा दुई लाख आम्दानी

म्याग्दी– विगत ४१ वर्षदेखि व्यावसायिक रूपमा सागसब्जीका बेर्ना उत्पादन गर्दै

पूर्वगृहमन्त्री लामिछानेलाई चौथोपटक म्याद थपका लागि कास्की अदालत लगिँदै

पोखरा– राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टी (रास्वपा)का सभापति तथा गोर्खा मिडिया नेटवर्कका

अस्ट्रेलियाविरुद्ध भारतका ओपनर जैसवालको शतक : केएल राहुलसँग २०१ रनको साझेदारी

काठमाडौं – अस्ट्रेलियाको घरेलु मैदानमा भारतका ओपनर यशस्वी जैसवालले शतक