काठमाडौँ– ठीक एक वर्षअघि युरोप र पश्चिमा देशहरु कोरोना महामारीको सामना गरिरहेका थिए । त्यही समयमा भारत, नेपाल लगायत दक्षिण एसियाली देशमा भने यसको संक्रमण घटिरहेको थियो ।

यी देशका बासिन्दालाई महामारीबाट पूर्ण रुपमा मुक्त भइसकेको भान थियो । त्यसको चार महिना नबित्दै परिस्थिति फेरिइसकेको थियो । भारतमा दैनिक ४ लाखभन्दा बढी संक्रमण पुष्टि हुन थाले भने नेपालमा पनि दैनिक ९ हजारभन्दा बढी कोरोना संक्रमित पुष्टि भएका थिए । अर्कोतर्फ नेपालमा आवश्यकताभन्दा धेरै कम परीक्षण भइरहेको थियो । सोही समय नेपालमा संक्रमण दर ५० प्रतिशत पनि नाघेको थियो ।

एक वर्षपछि नयाँ भेरियन्टका कारण संसार त्रसित छ । यसका बारे थुप्रै अध्ययन भइरहेका छन् । हालै दक्षिण अफ्रिकामा ओम्रिकान भेरियन्ट देखिएपछि फेरि त्यहाँ संक्रमण दर एक्कासी बढ्यो । यो भेरियन्ट विश्वका अन्य देशमा पुरानै शैलीले संक्रमण बढेर अर्को भयावह अवस्थाको सामना गर्नुपर्ने आशंका गरिएको छ  ।

यसका बाबजुद धेरैलाई रहत मिल्ने समाचार यो हो कि, ओम्रिकानका सबै भ्याक्सिनको प्रभावकारितामा केही कमी आए पनि निश्प्रभावी भने कुनै पनि भ्याक्सिन पनि भएको छैन ।

नेपालमा प्रत्यक्ष असर गर्ने भारतको हकमा भने परिस्थिति एक वर्ष अगाडिको भन्दा फरक देखिएको छ । पहिलेको अनुभवका कारण भारत अहिले आफूलाई सुधार गर्दै अघि बढेको छ । ओम्रिकानको नयाँ भेरियन्ट पुष्टि भइसकेपछि अहिले भारत सरकारले तेस्रो लहर आउन नदिनका लागि विगतको भन्दा फरक शैलीको सावधानी अपनाइरहेको छ ।

पुनेको नेसनल इन्यस्टिच्युट अफ भाइरोलोजी (एनआइभी) का ल्याब कर्मचारीलाई कोरोना संक्रमितको जिन स्क्यानीङ गर्न भ्याइनभ्याइ छ । यही अवस्था अन्य ल्याबका कर्मचारीको पनि छ ।   निभमा अहिले बाकसमा प्याक भएर १०० वटा स्वाब आइपुग्छन् ।  ओम्रिकान पत्ता लाग्नुअघिको भन्दा यो जिन स्क्यानिङको दर पाँच गुणाा बढी हो ।

हावा नछिर्ने कोठामा सुरक्षित किसिमले बाकस खोल्ने गरिन्छ । यो स्याम्पललाई नम्बर अनुसार लेबल लगाइएको हुन्छ  । बैज्ञानिकहरुले कुन बिरामीको स्वाब परिक्षण गरिरहेका भन्ने थाहा पाउँदैनन् ।

‘अहिले हामीलाई एकदमै धेरै दबाब परिरहेको छ । हामी एकदम छिटो काम गरिरहेका छौँ, ’ त्यहाँका वरिष्ठ वैज्ञानिक तथा एनआईभीका नेता डा. भृष पोदारले भनेका छन् ।

स्याम्पललाई तयार गर्न केही घन्टा लाग्छ । यसपछि जिन स्क्यानिङ मेसिनमा राखिन्छ । गत वर्षको मार्चमा यस शैलीको मेसिन यहाँ ल्याइएको हो । यो मेसिनले एक प्रकारको डाटा प्राप्त गर्छ । त्यो डाटालाई चीनको उहानमा भेटिएको कोरोना भाइरसको सुरुवाती भेरियन्टसँग र अन्य भरियन्टसँग तुलना गरेर ओम्रिकान हो या होइन भनेर पत्ता लगाइन्छ ।

यस वर्षको शुरुवातमै भारतलाई दोस्रो लहरले नराम्रोसँग प्रहार गर्दा विश्व समुदायले समयमै जानकारी नगराएको भन्दै भारतले आलोचना गरेको थियो । तर, अहिले भारतको स्वास्थ्य संयन्त्रमा धेरै परिवर्तन आएको छ । काम गर्ने शैलीमा पनि यसै किसिमको परिवर्तन भइरहेको छ ।

भारतमा तेस्रो लहर आउन सक्ने सम्भावनालाई कम गर्नका लागि तल्लो तहदेखिको संयन्त्रलाई परिचालित गरिएको छ ।

‘त्यसबाट हामीले धेरै कुरा सिकेका छौँ,’ निभकी निर्देशक प्रिया अब्राहिमले भनिन् ।

‘हामीले बुझिसकेका छौँ कि, जति भाइरसलाई फैलिन दियो, हामीले त्यति नै नयाँ भेरियन्टलाई अवसर दिइरहेका हुन्छौँ । हामी अहिले बढी रक्षात्मक र बढी सचेत छौँ ।’

भारतको विशाल जनसंख्याका कारण सावधानी र सतर्कतामा केही अप्ठेरो भने पक्कै छ ।  अब्राहम अहिले भारतको काम गर्ने शैली अमेरिका र बेलायतको झैँ परिस्कृत शैलीमा भएको बताउँदै जोखिम कम गर्न सबैलाई सचेत गराउन आवश्यक देख्छिन् । उनले यसबारे सावधानी अपनाउन अनुरोध गर्नुपर्ने बताएकी छिन् ।

अब्राहमले तेस्रो लहर आफनै गतिविधिमा निर्भर रहने समेत बताएकी छिन् । अन्य विज्ञले झैँ उनले पनि भ्याक्सिनमा हिच्किचाहट तथा बन्द कोठामा भेला गरिरहे चाँडै नै तेस्रो लहर आउने चेतावनी दिएकी छिन् । भारतका आधाभन्दा बढी वयस्कले पूरै डोज भ्याक्सिन लगाएका छन् । अझै सयौँ मिलियन जोखिममा रहेको विवरणहरू पनि आइरहेका छन् ।

चिकित्सकले तेस्रो लहर फैलिएमा यसले स्वास्थ्य संयन्त्रमा नै गम्भीर संकट ल्याउन सक्ने चेतावनी दिइसकेका छन् ।

‘दोस्रो लहरको समयमा हामीले अस्पतालको क्षमता बढाउन सकेका छैनौँ । त्यो समयको भन्दा अहिले हामीले धेरै गुणा क्षमता बढाइसकेका छौ । तस्रो लहर आएमा  पनि स्वास्थ्य निकायको अवस्था दोस्रो लहरको जस्तो खराब नहुन सक्छ,’ मुम्बईका चिकित्सक डा. स्वप्निल परेख वताउँछन् ।

सरकारी तबरबाटै स्वास्थ्य क्षेत्रलाई व्यापक र फराकिलो बनाइए पनि नागरिकको तर्फबाट सावधानी अपनाउन जरुरी भएको उनी बताउँछन् । उनी पनि तेस्रो लहर आउँछ या आउँदैन भनेर सोध्नुभन्दा आउन सक्छ भनी तयार अवस्थामा बस्नु उपयुक्त भएको बताउँछन् ।

नयाँ दिल्लीको होली अस्पतालमा लामो समय कोभिडका बिरामी थिएनन् । अहिले एकाएक बिरामीको संख्यामा वृद्धि हुन थालेको छ । अस्पतालका प्रमुख सुमित राय दोस्रो लहरमा जस्तै हुन्छ भनेर सोच्नुले निराशातर्फ धकेल्ने भएकाले चिन्तिन हुन आवश्यक नरहेको बताउँछन् । यसका बावजूद सावधानी अपनाउनु र सरकारले पनि स्वाथ्य क्षेत्रलाई तयार गरेर राख्न जरुरी भएको उनको भनाइ छ ।

उनकै अनुसार दोस्रो डोज भ्याक्ससन लगाएकाहरु पनि दोस्रोपटक नै संक्रमित भएको पाइएको छ । यसकारण सबैजना शतर्क हुने समय भने आइसकेको छ ।

दोस्रो लहरभन्दा अहिले त्यो अस्पतालको अवस्था फेरिएको छ । बिरामीलाई छिटो ओसारपसार गर्न र  एक कोठाबाट अर्कोमा लान सकियोस् भन्ने ध्येयले प्रशस्त मात्रामा ट्रलीको संख्या थपिएको छ । त्यसो त यो शहरमा थारै अक्सिजनको कमी देखिएको छ ।

डा.राय अक्सिजनको आपूतीकर्तासँग नियमित फोन सम्पर्क गरिरहेका छन् । दोस्रो लहरको समयमा भारतको दिल्ली लगायत धेरै अस्पतालमा अक्सिजन अभावकै कारण धेरैले ज्यान गुमाउनुपरेको थियो ।

डा. राय सो समयको अवस्थालाई ध्यानमा राख्दै अस्पतालले धेरै अक्सिजन वितरण गरेर सबै अस्पताललाई तयार राख्नु उपयुक्त भएको बताउँछन् । ‘बिरामीहरु बेड खोज्दै एउटा अस्पतालबाट अर्को अस्पताल चाहर्ने अवस्था आउनु हुँदैन ।

यसका लागि तयारी अवस्थामा हामी रहनुपर्छ । तयार हुनका लागि हामीले समय पनि पाएका छौँ,’ डा. राय आफ्ना सहकर्मीलाई भन्छन्, हामीलाई बिरामीहरू बचाउनकै लागि शिक्षा दिइएको हो । आवश्यक स्रोत साधन भएन हामी बिरामीको ज्यान बचाउन सक्दैनौँ र असफल हुन्छौँ ।’

‘चिकित्सक पेशामा आवद्ध भएयताको सबैभन्दा खराब क्षण नै कोरोना भाइरसको दोस्रो लहरको समयमा भोगेको थिएँ,’ नौ महिनाअघिको विकराल र भयावह अवस्था सम्झदै डा. परेख सुनाउँछन् ।

त्यसो त सरकारले धेरै स्थानमा थप तयारी थालेको जनाएको छ । तर, डा. परेख यसमा अझ धेरै सुधार गर्नुपर्नेमा जोड दिन्छन् । उनी भन्छन्, ‘मलाई लाग्छ अहिले हामीले जतिसक्दो धेरै जनालाई भ्याक्सिन लगाउन आवश्यक छ । बढी उमेर भएका तथा शारीरिक रुपमा असक्त र कमजोरलाई बुस्टर डोज पनि दिन जरुरी छ । यसैगरी स्वास्थ्यकर्मी  फ्रन्टलाइनमा काम गर्नेलाई पनि यो आवश्यक छ ।’

‘दोस्रो लहरो समयमा हामीले धेरै जनो गुमायौँ । हामी यसमा मर्माहत पनि छौँ । हामीले बढी तयारी गरेर केही घाटा हुँदैन । यसकारण अहिलेदेखि नै सावधानी अपनाऔँ । स्वाथ्य संयन्त्रलाई अझ फराकिलो बनाऔँ,’ उनी सुझाव दिन्छन् ।

भारत र नेपालमा प्रायः एउटै समयमा लहर देखिएको छ । नेपालमा पनि ओम्रिकानको संक्रमण पुष्टि भइसकेको छ । तसर्थ, समयमै सरकारले पनि स्वास्थ्य संयन्त्रलाई सुधार गरे यो बुद्धिमानी नै ठहरिने छ ।

–एजेन्सीहरूको सहयोगमा