नेपालका लागि फ्रान्सेली राजदूत फ्रान्स्वा जाभिय लेजे सन् २०१८ को सेप्टेम्बरमा नेपाल आएका हुन् । उनी नेपालमा आफ्नो कार्यकार पूरा गरेर अर्को जिम्मेवारीका लागि स्वदेश फर्कन लागेका छन् । उनले खबरहबका स्ट्राटेजिक एफेयर्स सम्पादक डा. प्रमोद जायसवालसँगको संवादमा नेपालमा आफ्नो आफ्नो बसाइ अत्यन्तै रोमाञ्चक रहेको र नेपाली जनजीवन बुझ्न पाएको बताए । नेपाली युवाहरू प्रतिभाशाली रहेको र उनीहरूले आफ्नो प्रतिभा चिन्नुपर्ने राजदूत लेजेको भनाइ छ । डा. जायसवालले राजदूत लेजेसँग नेपाल–फ्रान्स सम्बन्ध र अन्य समसामयिक विषयमा गरेको संवाद पाठकहरूसामु प्रस्तुत गरेका छौँ ।

बितेका वर्षहरूमा नेपाल र फ्रान्सबीचको सम्बन्ध कसरी विकसित भयो ?

सर्वप्रथम त यो निमन्त्रणाका लागि धन्यवाद ! आज आमन्त्रित हुन पाउँदा मैले गर्व महसुस गरेको छु । सबै श्रोता र दर्शकलाई शुभसन्ध्या भन्न चाहन्छु ।

म गएका तीन वर्षदेखि यहाँ छु । यहाँ मेरो कार्यकाल समाप्त हुँदैछ र यो कुरामा भाग्यमानी ठानेको छु कि फ्रान्स र नेपाल बीचको द्विपक्षीय सम्बन्धको ७०औँ वर्ष गाँठको समयमा म यही थिएँ । सम्बन्धका ७० वर्षको सम्झनामात्र होइन, यसलाई उत्सवको रूपमा मनाउनु र अर्को ७० वर्षका लागि मार्ग तय गर्नु यो ठूलो अवसर हो ।

विगतमा जे गरिए; त्यसको संग्रह गर्ने यो ठूलो अवसर थियो र द्विपक्षीय सम्बन्धको महत्वपूर्ण पक्षबाट जोड दिनुपर्ने थुप्रै कुरा थिए; खास गरी पर्वतारोहणको क्षेत्रमा; उदाहरणका लागि, आर्थिक क्षेत्रमा र जनशक्ति आदान प्रदानका सम्बन्धमा ।

फ्रान्स र नेपालले थुप्रै समानताहरू साझा गरेको तथ्यमा सबैलाई आकर्षित गर्ने यो एउटा राम्रो अवसर पनि थियो । हामी उही मूल्य अङ्गीकार गर्छौं; प्रजातन्त्र, मानव अधिकार र बहुपक्षवादमा विश्वास गर्छौं जुन द्वन्द्वपछिको शान्तिपूर्ण समाधान हो ।

यस कारण, अन्तर्राष्ट्रिय स्तरमा हामी थुप्रै कुरा अङ्गीकार गर्छौँ र हामी धेरै कुरा सहयोग गर्छौं । यसरी यो वार्षिकोत्सवले हामीलाई यो कुरा प्रकाश गर्न र अघि बढेर सहयोगका नयाँ अवसरहरू सिर्जना गर्ने अवसर प्रदान गरेको थियो ।

दुई देशबीचको कूटनीतिक सम्बन्धको ७० वर्षलाई तपाईंले कसरी मूल्याङ्कन गर्नुभएको छ ?

फ्रान्स र नेपाल ती समानताका बारे धेरै सचेत हुन सक्छन् र धेरै द्विपक्षीय वार्ताको विकास गर्न सक्छन् । तीन वर्षअघि हामीले द्विपक्षीय संवैधानिक संयन्त्रलाई विदेश मन्त्रालय, विदेश सचिव र सहसचिवको स्तरमा संस्थागत गरेका थियौँ । त्यसैले अहिले, हाम्रो वार्षिक रूपमा परामर्श भइरहेको छ, म भन्न सक्छु कि यो पर्याप्त थियो र धेरै रोमाञ्चक पनि ।

मैले आर्थिक सम्बन्धको क्षेत्रमा पनि महसुस गरेको छु कि व्यापार विस्तार हुन्छ र धेरै फ्रेन्च कम्पनीहरू नेपालमा इच्छुक हुन्छन् । नेपालमा व्यवसायको अवसर हेर्न र नेपाली व्यवसायीहरूसँग कुरा गर्न आउनेछन्, यहाँ केही व्यवसाय गर्ने प्रयास गर्नेछन् । फ्रेन्च र नेपाली निजी क्षेत्रलाई पारस्परिक फाइदाजनक हुनसक्छ ।

मेरो केही फ्रेन्च कम्पनीसँग सम्बन्ध छ र यो धेरै उत्साहप्रद पनि । भविष्यमा यसो हुनेमा म विश्वस्त छु । नेपालको राजनीतिक स्थायित्व र सरकारको लगानीमैत्री अवस्थाका लागि धन्यवाद दिनै पर्छ । हामी भविष्यमा थप विकास गर्ने गरी व्यवस्थापन गर्नेछौँ ।

जी सेभेनको प्रमुख सदस्य फ्रान्स संसारको दश ठूलो अर्थतन्त्र भएका देशमध्ये एक हो, सधैँ अन्तर्राष्ट्रिय अर्थतन्त्रको सक्रिय पनि छ । यो सन्दर्भमा, कसरी नेपाल र फ्रान्सले आर्थिक साझेदारी अगाडि बढाउने छन् ?

युरोपेली युनियनका सदस्य अन्य राष्ट्रजस्तै फ्रान्स पनि नेपालमा औद्योगिक विकास र आर्थिक समन्वयका लागि सहयोग गर्न तयार रहेको छ । नेपालको विकासका लागि केही रणनीतिक र महत्वपूर्ण क्षेत्र; खास गरेर भौतिक संरचना, दूरसञ्चार र प्रविधि जसले काठमाडौँ र ग्रामीण भेगको बीचको डिजिटल खाडल पुर्न सक्छ, यस्ता कुरामा सहयोग हुने छ ।

यी सबै फ्रान्सेली प्रविधिले पक्कै पनि यो देशको विकासमा धेरै गर्न सहयोग गर्नेछ । मलाई लाग्छ, कोभिडको समयबाहेक नेपालको आर्थिक वृद्धिदर उच्च, ६ देखि ७ प्रतिशत,  छ । नेपालका मुख्य नेतृत्वदायी कम्पनी तथा समूहहरू धेरै सक्रिय छन् । ती कम्पनी तथा समूहहरूले फ्रान्ससँग सम्बन्ध बढाउन सक्छन् ।

मलाई लाग्छ, यदि धेरै कम्पनी र प्राइभेट सेक्टरले एक आपसलाई राम्रोसँग बुझ्ने हो भने यसले व्यवसायी सम्बन्धको विकास गर्न धेरै अवसर प्राप्त हुनेछ ।

पर्यटन नेपालको अर्थतन्त्रको मेरुदण्ड हो । यसैले नेपाल र फ्रान्स नेपालको पर्यटन व्यवसाय प्रवद्र्धन गर्न कसरी सहकार्य गर्न सक्छन् ?

साधरणतया ३० हजारभन्दा बढी पर्यटक नेपाल आइरहेका छन् । यसका पछाडि महत्वपूर्ण कुरा के हो भने यथार्थमै फ्रान्स र नेपालले आर्थिक गतिविधि र विकासमा पर्यटनको भूमिकामा बढी महत्व दिनुपर्छ ।

जुन समय नेपाल वार्षिक २० लाख पर्यटकको लक्ष्य राखेको थियो, फ्रान्समा हामीले वार्षिक १० करोड पर्यटकको लक्ष्य राखेका थियौँ । यस कारण, हामी दुवैको हकमा यो सत्य हो कि रणनीतिक क्षेत्रले अझ बढी समन्वय, पर्यटनका लागि छलफल, विशेष गरी धेरै व्यापारिक तरिकाले गर्न हामीलाई सँगै ल्याउन सक्छन् ।

दुवै देशका बीचमा कसरी पर्यटन विविधताको विकास कसरी गर्न सकिन्छ, कसरी धेरै पर्यटक ल्याउन सकिन्छ, अघि बढ्नमा के के बाधा आइलाग्छन्, कुन खालको समस्या र गल्तीबाट टाढा हुन सक्छौँ, जलवायु परिवर्तन र यसले पर्यटनमा पार्ने प्रभाव कसरी सामना गर्ने भनेर छलफल हुन सक्छ ।

फ्रेन्च एल्प्सका लागि यो धेरै महत्वपूर्ण छ । यसरी, पर्यटकीय वातावरणको कसरी हेरविचार गर्ने भन्नेमा केन्द्रित हुन सक्छौँ ।

मलाई लाग्छ, यस्ता पक्षहरूमा हामीले धेरै छलफल गर्नुपर्छ । हरेक समय जब मैले नेपालमा पर्यटन क्षेत्रका पेसाकर्मीहरूसँग भेटेँ, चाहे त्यो पर्यटन मन्त्रालय वा नेपाल पर्यटन बोर्ड होस्, मैले उहाँहरूलाई फ्रान्स भ्रमण गर्न निम्ता गरेँ, उहाँहरूको समकक्षीसँग कुरा गर्न र उनीहरूले के गरेका छन् हेर्न । यसबाट नेपालमा पर्यटन विकास गर्न केही प्रेरणा पाउनु हुनेछ ।

यसका लागि सधैँ ढोका खुला छ र यसले साकार रूप लिने सम्भावना पनि छ ।

महामहिम ! तपाईंले ध्यान दिएअनुसार, नेपालमा फ्रान्सका राष्ट्रपतिको भ्रमण १९८३ मा भएको थियो । त्यसपछि नेपालसँगै जोडिएको भारतमा सात पटक भ्रमण भइसक्यो । फ्रान्सको विदेश नीतिमा नेपाल कहाँ रहेको छ ? तपाईंले निकट भविष्यमा उच्च तहको भ्रमणको अपेक्षा गर्नुभएको छ ?

यो धेरै राम्रो प्रश्न हो, तपाईंलाई धेरै धन्यवाद । हो, नेपालमा १९८३ मा अन्तिम पटक फ्रेन्च राष्ट्रपतिको भ्रमण भएको थियो । यदि तपाईंले त्यो भ्रमणको उपलब्धि हेर्नुभयो भने त्यो रोमाञ्चक र महत्वपूर्ण थियो । त्यो समयमा थुप्रै सम्झौतामा हस्ताक्षर भएका थिए । उदाहरणको लागि, संस्कृति र प्राविधिक समन्वयको क्षेत्रमा लगानी सुरक्षित गर्ने र विकास गर्ने थियो ।

यसकारण त्यस भ्रमणपछिका थुप्रै परियोजना देख्न सकिन्छ । यसैले फ्रान्सका लागि केही क्षेत्रमा नेपाल महत्वपूर्ण हो; उदाहरणका संयुक्त राष्ट्र संघको पिस किपिङ अपरेसनमा नेपाल दोस्रो सहयोगी देश भएपछिको केही सातामा नेपाली सञ्चारमा यो कुरा उल्लेख भएको थियो ।

विभिन्न चुनौतीमा संसारको विभिन्न भागमा, धेरै डरलाग्दो ठाउँमा पनि नेपाली सेना र फ्रान्सेली सेना कुममा कुम मिलाएर उभिएका छन् ।

नेपाल र फ्रान्स बहुपक्षवादको एउटै मान्यता अङ्गीकार गर्छौं, यसको यो बलियो उदाहरण बनेको छ । यसकारण हामीले राजनीतिक संवादलाई विकास गर्नुपर्छ । मेरो तर्फबाट उच्च पदस्थ अधिकारीको नेपाल भ्रमणका लागि वकालत गरिरहेको छु ।

दुर्भाग्यवश, कोभिड–१९ संकटका कारण ७०औँ वर्षगाँठमा यो सम्भव भएन र यसको नतिजा स्वरूप मैले मेरो आकांक्षा त्यागेँ । म विश्वस्त छु, परिस्थिति सहज भएपछि केही फ्रान्सेली अधिकारीबाट नेपाल भ्रमण हुनेछ ।

फ्रान्सले कोभिड–१९ महामारीको कसरी सामना गरिरहेको छ ? फ्रान्सले नेपाललाई यो महामारीसँग लड्न कसरी सहयोग गर्न सक्छ ?

पहिलो कुरा, सबै देश र सबै सरकारका लागि यो महामारी पहिलो हो । यसकारण महामारीको सामना यसरी गर्ने भनेर कुनै देशले कसैलाई पनि शिक्षा दिन सक्दैन । फ्रान्समा योसँग लड्न हामीले सम्भव भएसम्म उत्कृष्ट प्रयास गरेका हौँ । फ्रान्स पहिलो, दोस्रो र तेस्रो लहरपछि चौथो लहरमा प्रवेश गरिरहेको छ । मैले आज बिहानमात्र डाटा हेर्दा ३० हजार नयाँ संक्रमित थपिएका छन् । यो ठूलो संख्या हो ।

यसकारण हामी सामाजिक दूरी, रोग लाग्न नदिने उपाय, रोगीलाई उपचार र भ्याक्सिनेसनका विषयमा हाम्रो तर्फबाट उत्कृष्ट गरिरहेका छौँ यद्यपि यो त्यति सहज होइन । हामीले हाम्रो तर्फबाट उत्कृष्ट गरे पनि धेरै फ्रान्सेली नागरिक चौथो लहरबाट प्रभावित छन् ।

नेपाललाई सहयोग गर्ने विषयमा कोभ्याक्स सुविधाको फ्रान्स एउटा संस्थापक सदस्य हो । यसरी हामीले संसारभर वितरण गर्ने भ्याक्सिन कोभ्याक्समार्फत कमन बास्केटको रूपमा एउटा च्यानल बनाएका छौँ ।

यस आधारमा भन्दा हामीले प्रष्ट द्विपक्षीय बाटोमा केही गरेका छैनौँ । अगस्टको अन्त्य तथा सेप्टेम्बरको शुरूवातसम्म कोभ्याक्समा सुविधाका थप भ्याक्सिनका डोज नेपाल आइपुग्नेछ ।

तपाईं अमेरिका, जापानजस्ता देशका बारे पनि जानकार हुनुहुन्छ, जसले जुलाई महिनामा नै कोभ्याक्स सुविधा अन्तर्गत भ्याक्सिन उपलब्ध गराए । हामीले अहिले यसरी नै गरिरहेका छौँ ।

हामीले नेपालमा जुन महिनामा नै औषधि, स्वास्थ्य सामग्री, र उपकरण गरी सात टन सामग्री नेपालमा ल्याएका थियौँ । निकट भविष्यमा काठमाडौँ मात्र होइन, प्रदेशलाई समेत अक्सिजन प्लान्टका केही पार्टपूर्जा र किटहरू ल्याउँदै छौँ । आगामी साता या महिना तेस्रो लहर आएर अस्पतालमा अक्सिजन अभावका कारण आउने समस्यामा यसले सहयोग गर्ने कुरामा मलाई विश्वास छ ।

गएका वर्षहरूमा नेपाली विद्यार्थीका लागि फ्रान्स प्राथमिकताको गन्तव्य थियो । तपाईं पहिलो पटक फ्रान्स पुग्ने नेपाली विद्यार्थीका सामु कस्तो चुनौती देख्नुहुन्छ ? फ्रान्समा अध्ययन गर्ने योजना बनाएर अघि बढेका विद्यार्थीलाई तपाईं के सुझाव दिनुहुन्छ ?

सर्वप्रथम त नेपाली विद्यार्थीहरू कुनै विशेष क्षेत्रमा अध्ययनका फ्रान्स आउँछन् । विशेष गरेर व्यवस्थापन, कम्प्युटर इन्जिनियरिङ, हस्पिटालिटी, खाद्य विज्ञान, साहित्य र विज्ञान पनि ।

धेरैजसो विद्यार्थीहरूले फ्रान्समा महँगो जीवन सामना गर्नुपर्छ । फ्रान्सको महँगो जीवन देखेर उनीहरू केही अचम्मित पनि हुन्छन् । यस कारण फ्रान्स जान चाहने नेपाली विद्यार्थीहरूलाई के सल्लाह दिन चाहन्छु भने पहिला सावधान बनौँ र आफूसँग बसोबास खाना र शुल्क लगायत दैनिक खर्चका लागि मनग्ये पैसा छ भन्ने पक्क गरौँ ।

अन्यथा, उनीहरूले कठिनाइ भोग्न सक्छन् । केही विद्यार्थीहरूले कुनै रेस्टुरेन्टमा काम गर्ने योजना बनाएका हुन्छन्, त्यो त्यति सहज छैन । यसले केही सहयोग गर्न सक्छ तर कमसेकम उनीहरूले प्रत्येक दिन खर्च गर्न पैसा छ भन्ने पक्का गर्न आफ्नै खर्चको हिसाब गर्नुपर्छ ।

अर्को कुरा भाषा हो । पक्कै पनि फ्रान्स जानु भन्दा पहिले नै फ्रेन्च सिक्नु राम्रो हुनेछ । म के तथ्य कुरा उठाउन चाहन्छु भने यहाँ काठमाडौँमा कुनै फ्रेन्च निकायसँग गठबन्धन छ जसले फ्रेन्च भाषाको ज्ञान उपलब्ध गराउन सक्छ । कोभिडका कारण तिनीहरूले अनलाइनबाटै कक्षा सञ्चालन गरेका छन् । तिनीहरू प्रभावकारी छन् र सहयोग गर्नुका साथै फ्रान्स जान चाहने नेपाली विद्यार्थीलाई केही प्रारम्भिक ज्ञान दिन्छन् ।

महामहिम ! नेपालमा तीन वर्षका बिताएपछि यहाँ बसाइको क्रममा तपाईंका केही अविस्मरणीय क्षण होलान् । तपाईं राजदूतको कार्यकालका आफ्ना ती अनुभवहरू सुनाउनुहुन्छ ?

हो, वास्तवमा नेपालमा मेरा साँच्चै मन पर्ने स्मरणहरू छन् । पहिलो, म नेपाल आएर राष्ट्रपतिका सामु ओहदाको प्रमाणपत्र पेस गर्ने क्रममा राष्ट्रपति निवाससम्म पुग्न हामी घोडाको रथमा गयौँ । मेरा लागि यो साँच्चै आश्चर्यजनक र अचम्मको अनुभव थियो ।

अर्को एउटा छुट्टै अनुभव छ, गत वर्षको फेब्रुअरीमा भिजिट नेपाल, २०२० ले आयोजना गरेको कार्यक्रममा म गोक्यो ताल पुगेको थिएँ । गोक्यो तालमा आइस स्केटरमा सहभागी भएको थिएँ र त्यो महोत्सव पर्यटन प्रवर्द्धन गर्न आयोजना गरिएको थियो । समग्र अनुभव छक्क पर्दो र आश्चर्यजनक थियो ।

अर्को, प्रधानमन्त्री केपी ओलीको फ्रान्स भ्रमणको समयमा पनि हो । फ्रान्स भ्रमणको क्रममा उहाँले फ्रेन्च प्रधानमन्त्री एडुवार्ड फिलिपलाई भेट्नुभएको थियो, त्यो भेट समारोहमा म पनि थिएँ । हामीले बिताएको त्यहाँको समयका केही मन पर्ने स्मरणहरू छन् र मैले साँच्चै त्यो भ्रमणको मजा लिएँ ।

त्यो राष्ट्रिय स्तरको भ्रमण थियो, २००१ पछि पहिलो पटक नेपाली प्रधानमन्त्रीको भ्रमण । र, अन्त्यमा तर कम चाहिँ होइन; मेरो व्यक्तिगत तवरका केही, काठमाडौँ उपत्यका र उपत्यका वरपर भ्रमण गरेँ र केही साइक्लिङ पनि गरेँ । मैले त्यहाँ कसरी मानिसहरूले दैनिक जीवन बिताइरहेका छन् भनेर हेर्न पाएँ र दैनिक रूपमा काठमाडौँको प्रकृति र दृश्यहरूको अवलोकन गरेँ ।

समग्रमा मेरा लागि यो साँच्चै ठूलो अनुभव थियो ।

छुट्टिनुअघि, नेपाली जनताका लागि तपाईंका केही सन्देश छन् ? बिदा भइरहेको राजदूतको रूपमा नयाँ राजदूतलाई केही छाड्न चाहनुहुन्छ ?

नेपाली जनतालाई म धन्यवाद भन्न चाहन्छु । तीन वर्षमा न्यानो स्वागत र आतिथ्यका लागि म कृतज्ञता व्यक्त गर्दछु । तीन वर्षमा मैले नेपाली जनताको गुणस्तर र प्रतिभा महसुस गर्न पाए । मैले उनीहरू लचिलो, सधैँ सकारात्मक सोचाइ राख्दै दुःखको समयमा पनि बलियो हुने गरेको पाएँ । यो कुरा मेरा लागि शिक्षा हो ।

मलाई विश्वास छ, फ्रेन्च नागरिकले नेपालीबाट सिक्नु पर्ने विषय पनि हो ।

मलाई थाहा छ, केही विद्यार्थी बिहान ६ बजेदेखि नौ बजेसम्म पढेर ट्युसन फीका लागि काममा जान्छन्, जुन साँच्चै महान् हो । भूमण्डलीकरण र विश्वव्यापी अर्थतन्त्रका कारण उनीहरूसँग धेरै प्रतिभा छ । यहाँका युवाहरू साँच्चै स्मार्ट र प्रतिभाशाली छन् । उनीहरू सधैँ सकारात्मक रहनुपर्छ र उनीहरूमा प्रशस्त प्रतिभा रहेको कुरा स्वीकार गर्नुपर्छ ।

मेरा उत्तराधिकारीका लागि केही सिफारिस गर्नु मेरा लागि साँच्चै कठिन हो । जे होस्, म उहाँलाई यहाँ आएर सकारात्मक हुन, यहाँका मानिसहरूलाई भेट्न, सडकमा हिँड्न र सडकका व्यक्तिहरूसँग कुरा गर्न भन्न चाहन्छु ।

मानिसहरू कसरी बाँचेका छन् भन्ने महसुस गर्न काठमाडौँ छाडेर प्रदेश जाऔँ । यहाँका मान्छेको संस्कृति र उनीहरूको बाँच्ने तरिकाका साथै सामाजिक जटिलता गहिरोसँग बुझ्ने प्रयास गरौँ, जुन धेरै चाखलाग्दा छन् ।

मलाई लाग्छ, संस्कृति, धर्म, परम्पराको सवालमा मात्र होइन, विश्वव्यापी संक्रमणको सवालमा पनि नेपाल र नेपालीबाट धेरै कुरा सिक्न सक्छौँ । म यही भन्नेछु ।