बुटवल- विश्वविजेता अंग्रेजलाई नेपालले पराजित गरेको आज २०६ वर्ष पुग्यो । नेपाल-अंग्रेज युद्धमा नेपालले जित हासिल गरेको ऐतिहासिक स्थल हो बुटवलको जितगढी किल्ला । १८७२ साल वैशाख ७ गते आजकै दिन नेपालले विश्व विजेता अंग्रेजलाई पराजित गरेको थियो ।

बुटवल उपमहानगरपालिका-१ मा तिनाउ नदी किनारामा रहेको जितगढी तत्कालीन अंग्रेज सरकारका आधुनिक सेनालाई नेपालले परास्त गरेको ऐतिहासिक किल्ला हो । यो किल्लामा कर्णेल उजिरसिंह नेतृत्वको नेपाली सेनाले आधुनिक हतियारले सुसज्जित अंग्रेजी फौजलाई परास्त गरेको थियो ।

अंग्रेजले भारतलाई उपनिवेश बनाएर राज गरेका थिए । सोही क्रममा अंग्रेज फौजले नेपालमा आँखा गाडेर बुटवलको जितगढी लगायतका देशका कैयौँ भागमा आक्रमण गरेको थियो । जितगढीमा अंग्रेजलाई हराएको नेपाल अरू किल्लामा भने आफैँ हारेको थियो । जितगढीमा भएको १८७२ वैशाख ७ गतेको लडाइँमा नेपालसँग हारेपछि अंग्रेज सेना नेपालबाट भन्ने इतिहास छ ।

विजय उत्सवका अवसरमा बुटवल उपमहानगरपालिकाले आज सम्पदा स्थलमा संक्षिप्त कार्यक्रम आयोजना गर्‍यो । कर्णेल उजिरसिंहको शालिकमा माल्यार्पण गर्दै वीर शहीदहरूको सम्झना र सम्मानमा श्रद्धाञ्जलि अर्पण गरिएको गरियो । कोभिड-१९ को महामारीका कारणले जितगढीमा ठूलो सार्वजनिक समारोह नगरिएको उपमहानगरले जनाएको छ ।

किल्ला संरक्षण गर्न उपमहानगरले गुरुयोजना बनाएको छ । गुरुयोजना अनुरुपका काम भइरहेको छ । जितगढीको महत्त्व र गरिमा नयाँ पुस्तालाई बुझाउने गरी स्थानीय पाठ्यक्रममा पनि पाठ समावेश गरिएको छ ।

उपमहानगरका प्रमुख शिवराज सुवेदीका अनुसार जितगढीमा उतिबेलाकै झल्को दिने कलात्मक गेट, सैनिक पोशाकका कर्णेल उजिरसिंहको पूर्णकदको शालिक, उनीसँगै लडेका नेपाली सैनिकहरू १२ जना कमान्डरहरूको अर्धकदको शालिक र छेउमा विशाल राष्ट्रिय झण्डा फहराउने गरी गुरुयोजना अनुरूपका काम भइरहेको छ । त्यतिबेला खनिएको सुरुङको उत्खनन् गरी संरक्षण गर्ने काम पनि भइरहेको छ ।

जितगढीलाई बृहत बुटवलको पर्यटन सर्किटको आधार क्षेत्र र नेपाली वीरताको ऐतिहासिक केन्द्रका रूपमा लिएर त्यस वरपरका ऐतिहासिक, पुरातात्त्विक, धार्मिक र सांस्कृकित महत्वका क्षेत्रलाई एउटै सर्किटमा जोड्ने गरी गुरुयोजना बनाइएको सुवेदीले बताए ।

नेपाल एकीकरणको अभियान (सन् १७४३ मा) शुरू भएकै बेलामा अंग्रेज र नेपालबीच सीमानामा विवाद भएको थियो । विवाद समाधान गर्न सन् १७४४ मा नेपाली प्रतिनिधिहरू अंग्रेजको राजधानी मानिएको कलकत्तामा पुगे पनि समाधान हुन सकेन । सन् १८०४ मा अंग्रेजले भारतको मराठा राज्य आफ्नो अधिनमा लिएपछि नेपालतर्फ अघि बढेको थियो ।

सन् १८०४ मा नेपालको एकीकरणका क्रममा पाल्पा राज्य गाभिएपछि नेपालको सीमाना अवधसम्म पुगेको थियो । पाल्पाबाट भागेर गएका राजखलक र भारदारहरूले अंग्रेजको साथ लिएर पाल्पा फिर्ता लिन चाहेका थिए । त्यसैकारण नेपाल र अंग्रेजबीचको सम्बन्ध बिग्रिएको थियो । अन्ततः युद्ध नै भयो ।

शुरूका युद्धमा हारेको नेपालले १८७२ वैशाख ७ मा अंग्रेज फौजलाई पराजित गर्‍यो । बुटवल उपमहानगरले विजय भएको दिनको मिति यकिन गर्दै विजयोत्सव मनाउँदै आएको छ ।

अमरसिंह थापाका नाति २० वर्षे उजिरसिंह थापा कर्णेल नियुक्त भएपछि उनैको नेतृत्वमा नेपालले अंग्रेजसँग निर्णायक युद्ध लडेको थियो ।

पर्यटनको आधार क्षेत्र

किल्ला क्षेत्रमा तत्कालीन पहिचान झल्किने वातावरण बनाउन लागिएको उपमहानगरका प्रवक्ता रामप्रसाद रेग्मीको भनाइ छ । उनका अनुसार जितगढी गुरुयोजनामा अहिले नेपाली सेनाले सहकार्य गरेको छ र त्यति बेलाका सैनिक शालिकहरू निर्माण भइरहेको छ ।

जितगढी बटौली युद्ध संग्रहालयको समेत निर्माण कार्य चलिरहेको र यो पनि गुरुयोजनाकै अर्को पाटो रहेको उपमहानगरका प्रमुख प्रशासकीय अधिकृत चक्रपाणि शर्माले बताए ।

मणिमुकुन्दसेनको दरबार, नुवाकोटगढी, रामापिथेकस क्षेत्र हुँदै सहस्रधारा, लक्ष्मीनगर र हिलपार्क जोडेर पर्यटकीय आकर्षणको स्थल बनाउने बुटवलको योजनामा निजी क्षेत्रको समेत सहकार्य छ ।

उपमहानगरका सहरी विकास महाशाखा प्रमुख वरिष्ठ इन्जिनियर सुमन श्रेष्ठका अनुसार संग्रहालय, पार्क र स्मारकहरू बनाउने, पुरानो बुटवललाई सांस्कृतिक सहर बनाउने र तिनाउ किनारमा रात्रिकालीन बजार बनाउने योजना छ ।

जितगढीनजिकैबाट नुवाकोट गढीसम्म निजी क्षेत्रको लगानीमा केबलकार निर्माणको काम सुरु भएको छ । तिनाउमा जलपर्यटनको योजना छ ।

यसरी जितगढीलाई पर्यटकीय क्षेत्र बनाउने प्रयास भइरहेको छ ।