महोत्तरी- महोत्तरीका सामुदायिक जङ्गलहरू काठ तस्करको निसानामा परेका छन् । सामुदायिक वन तथा सागरनाथ परियोजना अन्तर्गतका रूख बिरूवाहरू काटेर काठ तस्करी बढी रहेको विभिन्न तथ्याङ्कले देखाएका छन् ।

जिल्ला वन कार्यालय महोत्तरीको तथ्याङ्कका अनुसार गत साउनदेखि माघसम्ममा मात्रै जिल्लाका विभिन्न ठाउँबाट चोरी निकासी हुँदै गरेका चार सय ५० क्युफिट काठ बरामद भएको छ ।

जसमध्ये तीन सय क्युफिट चिरान र एक सय ५० क्युफिट गोलिया छन् । बरामद सबै काठ साल (सखुवा) जातका छन् जुन प्रतिबन्धित काठ अन्तर्गत पर्दछ ।

काठ चोरी तस्करी रोक्न डिभिजन तथा सबडिभिजन वन कार्यालयहरूले अभियान नै सञ्चालन गरेका छन् । तर, यस्ता अभियानका बाबजुद पनि काठ तस्करी नरोकिएको स्थानियहरूको आरोप छ ।

डिभिजन वन प्रमुख विनोदकुमार सिंहका अनुसार तस्करी बढेको जानकारी पाएपछि सक्रियता बढाएको र सोहीकारण विभिन्न तस्कर र उद्योगहरूबाट अवैध काठ बरामद भएको छ । उनका अनुसार गौशाला नगरपालिका अन्तर्गत इमली बजारमा सञ्चालित राजेश महतोको काठ मिलबाट, बर्दिबासको अनिल फर्निचरबाट, औरहीमा रामवरण मण्डलको काठ मिलबाट र वर्दिबास–३ पाटुमा सञ्चालित एक उद्योगबाट छापा मारेर काठ बरामद गरिएको छ ।

वनले जिल्लाका विभिन्न ठाउँमा काठ तस्कर गरेको आरोपमा ६ जनाविरूद्ध मुद्दा दायर गरेको छ भने तस्करीको घटनामा मुछिएका आधा दर्जनभन्दा बढी फरार छन् ।

फरारमध्येका प्रतिवादी रवीन्द्र सिंहलाई भने सवडिभिजन वन कार्यालय बर्दिवासले पक्राउ गरेको छ । सवडिभिजन वन कार्यालयका वन अधिकृत सन्तोष यादवका अनुसार उनीविरूद्ध वन अपराध मुद्दामा कारवाही प्रक्रिया अगाडि बढाएको छ ।

तस्करीमा अत्याधुनिक हतियार प्रयोग

तस्करहरूले काठ चोरी गर्न सजिलो हुने वन पहिचान गरेर सोही अनुसार तस्करी गरिरहेका छन् । जङ्गलभित्र लिक बनाएर कतिपय ठाउँमा त ट्रयाक्टर तथा काठ कटान गर्न अत्याधुनिक हतियार समेत प्रयोग गरेको छन् ।

वनका कर्मचारीहरूको आँखा नपुग्ने ठाउँमा तस्करहरूले वन मासिरहेको विभिन्न घटनाहरूले पुष्टि गरेका छन् । बर्दिवासको उत्तरी क्षेत्र दमार भञ्ज्याङवाट गत १९ पुसमा १९ थान चिरान काठ बरामद हुनुले महोत्तरीका उत्तरी क्षेत्रका घना जङ्गलमा समेत व्यापक तस्करी भइरहेको स्थानीयहरूको भनाइ छ ।

‘विकट क्षेत्रमा वनका कर्मचारीको आँखा पुग्न नसक्ने ठानेर दमार भञ्ज्याङ जस्ता ठाउँमा व्यापक काठ तस्करी भएको अनुमानसहित हाम्रो गस्ती त्यसतर्फ पनि केन्द्रित भएको छ ।’ जिल्ला वन प्रमुख विनोद सिंहले भने ।

चोरी तस्करीमा ट्रयाक्टर र मोटरसाइकलको प्रयोग

तस्करहरूले चोरीको शैली समेत परिवर्तन गरेको बताउँछन् सशस्त्र वन रक्षक प्रमुख अवतार लामा । उनले भने, ‘पहिले तस्करहरू गाडा, साइकल तथा बोकेर लैजाने गर्थे । आजकाल ट्रयाक्टर, मोटरसाइकल समेत प्रयोग हुने गरेका छन् ।’ उनले भने ।

साउनदेखि माघसम्मको अवधिमा आठ थान मोटरसाइकल, १२ थान साइकल र एक थान ट्रयाक्टर नियन्त्रण लिएर कारवाही प्रक्रिया अगाडि बढाएको प्रमुख लामाले जानकारी दिए ।

केही दिन अगाडिमात्रै पनि गौशाला नगरपालिकाको वडा नम्बर १ स्थित बुढीढाँटीको जङ्गली क्षेत्रवाट ज१त ७८३९ नम्बरको ट्रयाक्टरबाट ९० क्युफिट सालको काठ फेला पर्यो, त्यसैगरी विभिन्न ठाउँबाट आठ थान मोटरसाइकलसहित फर्निचर बनाउन प्रयोग गरिने मेसिन र वन्यजन्तु मार्न प्रयोग गरिने जाल समेत फेला पर्यो । यसरी हेर्दा जिल्लाका वनहरू असुरक्षित बन्दै गएको स्थानीयको भनाइ छ ।

काठमात्रै हैन वन्यजन्तु समेत मार्ने भएकाले जिल्लाका वनहरूको अस्तित्वमा नै गम्भीर संकट आउन सक्ने वातावरण अभियन्ताहरू बताउँछन् । वन तस्कर मात्र हैन जङ्गल मासेर बस्ती बसाउने भू–माफियाहरूको चलखेल पनि त्यतिकै बढी रहेको छ । विशेषगरी बर्दिवास नगरपालिकामा यसको असर टड्कारो रूपमा देखा परेको छ ।

आफ्ना वरपरका जग्गाको नाप तथा आकार बढाउने उदेश्यले नगरभित्रको कालापानी, पाटु, राइमन्डल, खयरमारा जस्ता ठाउँमा वन अतिक्रमण भैइरहेको गुनासो बढी रहेको छ ।

तल्लो पाटुस्थित रातु नदीको छेउमा स्थानीयद्वारा संरक्षित जङ्गल फडानी गरेर बिघौं अतिक्रमण गरिएको छ । ‘हामीले पटकपटक सर्च गरायौं । तर, सम्बन्धित निकायको मौनताले समस्या बनिरहेको छ ।’ स्थानीय अर्जुन खड्का बताउँछन् ।

वन अतिक्रमणको प्रमाणसहित नगरमा जाँदा पनि त्यसको सुनुवाइ नभएको उनको भनाइ छ । तल्लो पाटुस्थित रातु नदीको छेउमा मात्र झन्डै १० बिगा संरक्षित जङ्गल अतिक्रमणको चपेटामा छ । राइमण्डल डाडामा त वन अतिक्रमण गरेर पाँच कठ्ठामा लगएको रहर नै नष्ट गरेको थियो ।

बुधबार मात्रै पनि सशस्त्र वन सुरक्षा साखाबाट खटिएको टोलीले खयरमाराको दमार भञ्ज्याङबाट १६ थान चिरान काठ बरामद गरेको सव डिभिजन कार्यालय माइस्थानका प्रमुख सन्तोष यादवले जानकारी दिए ।