काठमाडौं – शरीरको जति महत्त्व रहेको छ त्यति नै दाँतको पनि रहेको छ । दाँत संवेदनशील अङ्ग हो । यसले सौन्दर्य झल्काउनेदेखि लिएर दैनिक रूपमा खाएको खानालाई राम्ररी चपाएर पचाउन मद्धत गर्दछ । दाँतले हाम्रो शरीर स्वस्थवर्धक बनाउन महत्वपूर्ण भूमिका खेलेको हुन्छ । दाँतलाई राम्रोसँग हेरचाह नगर्दा धेरै समस्या निम्ति गरेका छन् । यसै विषयमा आधारित भएर दन्त चिकित्सक रुबिस प्रजापतिसँग खबरहबका लागि विना न्यौपानेले गरेको कुराकानीको सम्पादित अंश:

पछिल्लो समय दाँतमा धेरै कस्ता समस्या देखिएका छन् ?
मानिसहरूमा समस्या भए पनि ध्यान नदिने भएको कारणले पनि धेरै समस्या भएको छ । दाँतमा धेरै किरा लागेर दुख्ने, गिजाको समस्या हुने तर समयमा थाहा नै नहुने पनि हुन्छ । धेरै दाँत हल्लिन थालेपछि र रगत बग्दै गएपछि मात्र उपचारमा आउनु हुन्छ ।

सानै बालबालिकामा पनि दाँत किराले खाएको देखिन्छ, यो कसरी भइरहेको छ त ?
खानाहरू धेरै थरीका बाहिरबाट आएका खाना रिफाइन खाना जसले गर्दा ब्रस गर्दा पनि दाँत भित्र खाना टाँसिराख्ने हुन्छ । त्यसले गर्दा मुखमा ब्याक्टेरिया धेरै हुने भयो र ब्याक्टेरियल इन्फेक्सनको कारणले दाँत सर्दै जाने हो ।

बजारमा पाइने खाना र चकलेटको कारणले नै हो त दाँतमा किरा लाग्ने ?
बजारमा पाइने खाना अरु खाएर किरा लाग्ने हैन । तर, यो खाएर सफा गरेन भने किरा लाग्छ, त्यसको लागि बिहान बेलुका दाँत सफा गर्ने । साना बच्चालाई ६ महिनाको फरकमा दाँतको जाँच गराई रहने, किरा लागेर कालो हुनु भन्दा अगाडि नै उपचार गरियो भने रोकथाम गर्न सकिन्छ ।

सबै व्यक्तिले घरमा नै बसेर दाँतमा समस्या आयो भनेर कसरी थाहा पाउने त ?
मुख्य त देखिने ठाउँहरूमा सेतोपना छ कि छैन हेर्ने । कालो भएको छ कि छैन हेर्ने, गिजामा पनि रातो हुन थाल्यो । ब्रस गर्दा रगत आयो भने जाँच गर्नु पर्दछ ।

समयमा नै उपचार नगरेर हेल्चेक्रायाई गर्यो भने पछि कस्तो जोखिम निम्तिन सक्छ ?
सबै भन्दा पहिला थाहा पाउने भनेको तातो चिसो खाँदा सिरिङ्ग हुने हुन्छ । समयमा उपचार गरेन भने ३ दिनसम्म एकैनासले दुख्छ र इन्फेक्सन हुन्छ । इन्फेक्सन धेरै भएर हड्डीमा पिप जमेर दुखिराख्ने, गालाहरू सुनिने, गिजाबाट पिप बग्ने हुन्छ र त्यो बेला दाँत नै गुमाउने हुन सक्छ । त्यति गर्दा पनि उपचार गरिएन भने, मुखको आकार बिग्रिने र शिष्ट ट्युमर पनि हुनसक्छ ।

दाँतले गर्दा नै श्वास गनाउने हो ?
हामीले खाएको खाना कुनै ब्रस गर्दा पनि जान्दैन र त्यस्तो अवस्थामा ब्याक्टेरियाले मिथाईल मल क्याप्टेन भन्ने ग्यास उत्पादन गर्दछ । त्यो ग्यास रिलिज भइरहँदा श्वास गनाउने समस्या हुने हो । खाना अड्केर मात्र गनाउने हैन । त्यसको उपचार भनेको ६ महिनामा दाँतको स्केलिङ गरिरहनु पर्दछ ।

दाँत सफा वा स्केलिङ गरेपछि कमजोर हुन्छ भनिन्छ नि ?
पहिला नै कमजोर भएको हुन्छ । त्यसमा धेरै फोहोर जम्मा भएर आउँदा गिजासँग सँगै हड्डी नै तल सरेको हुन्छ । जराको सिमेन्टम भन्ने लेयर देखिन थाल्छ त्यति बेला दाँत सिरिङ्ग हुने, हल्लिने समस्या हुन्छ । त्यसैले पहिला नै समस्या भएको दाँत हल्लेको जस्तो हुने सिरिङ्ग हुने हुन्छ ।

दाँतको आयु कति हुन्छ ?
बच्चामा आउने दुधे दाँत जुन प्राथमिक दाँत १२ वर्षसम्ममा साटिन्छ । त्यसपछिको सधैँ भरिको भनिन्छ । त्यो कतिपय अवस्थामा यो वंशाणुगत पनि हुन्छ । कसैको खाना अड्किदा पनि किरा नलाग्ने हुन्छ, कसैको थोरै अड्किदा पनि किरा लाग्ने दुख्ने हुन्छ । छिटो दाँत झर्नु भनेको आफ्नो नै लापरबाहीको कारणले हो । एक पटक झरेर आएको दाँत पछि फेरि फर्केर आउँदैन । हामीले जन्मजात २० वटा दुधे दाँत र पछि ३२ वटा दाँत लिएर आएका हुन्छौँ । पछि कुनै दाँत निकाल्नु पर्योर भने त्यसको अन्य उपाय उपचार हुन्छ जस्तो नक्कली दाँत राख्ने, इम्प्लान्ट लगाउने गर्न सकिन्छ तत्र खालि थोते नै बस्नु पर्ने हुन सक्छ । तर, दाँत आउँदैन । सामान्य जराको समस्या छ भने आरसिटी गर्न सकिन्छ । धेरै नै बिग्रिएको छ भने कृत्रिम दाँत राख्नु पर्ने हुन्छ ।

कृत्रिम दाँत राख्दा मुख श्वास गनाउने हुन्छ भनिन्छ नि त ?
राम्ररी हेरचाह गरिएन भने, राम्ररी ट्रिट्मेन्ट गरेन चाहिने भन्दा ठूलो दाँत राखिएको छ भने समस्या देखा पर्छ । त्यसैले आफूले नै कहाँ गर्दा राम्रो हुन्छ भनेर जान्नु पर्दछ ।

दाँत स्वस्थ राख्न कस्तो खाना खाने त ?
घरमा पाक्ने फाइबर युक्त खाना खाने, कार्बोहाइड्रेट युक्त खाना खाने, चकलेट बिस्कुट चाउचाउ कम खाने । दाल, भात, दूध खाने गर्नुपर्छ ।

दाँतलाई हामीले बिहानदेखि बेलुकासम्म कसरी सफा गर्ने त ?
ब्रस गर्ने भन्छौँ । त्यसमा नरम ब्रस प्रयोग गर्ने अल्ट्रा सफ्ट ब्रसहरू प्रयोग गर्ने, मन्जन पनि सानो केराउको दाना जति प्रयोग गर्ने । किनकि त्यसमा पनि दाँत खियाउने सिलिका हुन्छ । दाँत र गिजा दुबैलाई हुने गरी ब्रस गर्ने । ओठ गाला तलमाथि सबै पट्टि बाट दाँतको सफा गर्ने । ६ महिनाको फरकमा जाँच गर्ने ।

दाँत सफा गर्ने उपयुक्त समय चाहिँ कति हो त ?
२ देखि ५ मिनेट जति गर्ने । २ मिनेट भन्दा कममा सफा हुँदैन । दिनमा १० मिनेट जति हामीले ब्रस गर्नको लागि दिनु पर्दछ ।

दाँतमा कुनै पनि समस्या नआओस् भनेर के के कुरामा ध्यान दिने त ?
सुरुमा ब्रस समयमा गर्ने, कोल्डिङ्कहरु धेरै नखाने, समयमा दाँतको चेकअप गर्ने, कति वटा अस्पतालमा त जाँच मात्र गरेको फ्री पनि हुन्छ ।

(प्रस्तुति : पुष्पाञ्जली बस्नेत)