नयाँ दिल्ली : भारतीय प्रधानमन्धी नरेन्द्र मोदीलाई तेस्रो कार्यकाल सरकारको नेतृत्व गर्न नीतिश कुमार र चन्द्रबाबु नायडुको साथ अनिवार्य भएको छ । किनभने सन् २०१४ र २०१९ को लोकसभा निर्वाचनमा एकल बहुमत ल्याएको भारतीय जनता पार्टी (भाजपा) यसपल्ट २७२ सिटको आँकडा पार गर्न असफल भयो ।

भारतीय संसद्को तल्लो सदन ५४३ सदस्यीय छ । जसमध्ये २७२ जना सरकार गठन गर्ने दलको साथमा हुनु अनिवार्य छ । भाजपासँग यसपटक २४० सिट छ । यद्यपि, भाजपा नेतृत्वको गठबन्धनसँग २९२ सिट छ, जुन बहुमतभन्दा २० धेरै हो ।

एनडीएको सबैभन्दा ठूलो पार्टी भाजपा हो, दोस्रोमा चन्द्रबाबु नायडुको तेलुगु देशम पार्टी (टीडीपी) हो । ऊसँग १६ सांसद छन् । तेस्रोमा नीतिश कुमारको जनता दल युनाइटेड (जेडीयू) छ । जेडीयूसँग १२ सिट छन् । अर्थात्, नायडु र नीतिशसँग कुल २८ सांसद छन् । एनडीए गठबन्धनको सरकारलाई निरन्तरता दिन मोदीका लागि दुवै नेताको साथ अनिवार्य चहिन्छ । अहिलेसम्म टीडीपी र जेडीयू दुवैले एनडीएमै रहने बताइरहेका छन् ।

नायडु र नीतिश दुवैको सम्बन्ध प्रधानमन्त्री मोदीसँग उतार–चढावयुक्त छ । दुवैजना यसअघि भाजपा नेतृत्वको गठबन्धन एनडीएको साथ छोडिसकेका नेता हुन् । उनीहरु १८ औँ लोकसभा निर्वाचनको केही समयअघि मात्रै एनडीए गठबन्धनमा फर्किएका थिए ।

मोदी–नीतिश जोडी

मेदी र नीतिशबीचको सम्बन्धमा उतार–चढाव देखिएको उहिल्यैदेखि हो । नीतिशलाई मोदीको साथले आफ्ना मतदाता भड्किने सन्त्रास थियो । त्यहीकारण २००९ को लोकसभा निर्वाचनमा उनले मोदीलाई बिहारमा चुनावी प्रचार गर्न दिएनन् । त्यसपछि २०१० मा सम्पन्न विधानसभा निर्वाचनमा पनि नीतिशले मोदीलाई आफ्नो गृहराज्य बिहारमा चुनावी प्रचार गर्न दिएका थिएनन् ।

२०१० जुनमा बिहारको पटनामा भाजपाको राष्ट्रिय कार्यकारीणी बैठक डाकिएको थियो । बैठकअगावै पत्रिकाहरुमा मोदी र नीतिशले एकअर्कासँग हात मिलाएको तस्बिरलाई विज्ञापनका रुपमा प्रकाशित गरिएको थियो । जसकारण नीतिश यतिसम्म रिसाए कि उनले भाजपा नेताहरुका लागि आफूले आयोजना गरेको रात्रिभोज नै रद्द गरिदिएका थिए ।

उनले कोशी नदीका बाढीपीडितहरुका लागि गुजरात सरकारले दिएको ५ करोड आर्थिक सहायताको चेकसमेत फिर्ता गरिदिएका थिए ।

मेदी र नीतिशको चिसो सम्बन्ध २०१३ मा छताछुल्ल भएको थियो । २०१३ सेप्टेम्बरमा भाजपाले मोदीलाई प्रधानमन्त्रीको उम्मेदवारका रुपमा अघि सार्दा उनले आपत्ति जनाएका थिए ।

२०१३ जुनमा नीतीशले एनडीए गठबन्धनसँगको सम्बन्ध तोडेका थिए । भाजपा र जेडीयू १७ वर्षदेखि साथै थिए । तत्कालीन गठबन्धनको साथ छाड्ने घोषणा गर्दै नीतिशले भनेका थिए, ‘हामी आफ्नो मूल सिद्धान्तमा सम्झौता गर्न सक्दैनौँ । हामीलाई गठबन्धनबाट अलग हुन बाध्य पारियो ।’

२०१४ को लोकसभा निर्वाचनमा नीतिश कुमार एक्लै प्रतिष्पर्धामा उत्रिएका थिए । जसका कारण उनको दल जेडीयूलाई ठूलो क्षति भएको थियो । पराजयको नैतिक जिममेवारी लिँदै २०१४ मेमा उनले मुख्यमन्त्री पदबाट राजीनामा गरेका थिए ।

तत्पश्चात २०१५ को विधानसभा निर्वाचन उनले लालु यादवको दल आरजेडीसँग मिलेर लडेक । उनीहरुको जोडी बिहारमा चल्यो, जेडीयू–आरजेडी सरकार बन्यो । तर, दुई वर्षपछि २०१७ जुलाईमा नीतिश ‘युटर्न’ हुँदै भाजपा नेतृत्वको गठबन्धन एनडीएमै फर्किए ।

एनडीएमा फर्किएपछि २०१९ मा सम्पन्न लोकसभा निर्वाचन र २०२० मा सम्पन्न विभानसभा निर्वाचनमा उनले भाजपासँग मिलेर लडे । २०२० मा बिहारमा एनडीएको सरकार बन्यो । तर, त्यसको दुई वर्षमै अर्थात् २०२२ मा नीतिश फेरि भाजपालाई धोका दिँदै आरजेडीसँग मिलेर सरकार बनाए । तर फेरि उनी गत जनवरीमा ‘युटर्न’ लिएर आरजेडीलाई धोका दिँदै एनडीएमा फर्किएका थिए ।

मोदी–नायडु मित्रता
नीतिश कुमारको जस्तै मोदी–नायडु मित्रता पनि उतार–चढावमै बितेको देखिन्छ । २०१८ सम्म नायडुको दल टीडीपी भाजपा नेतृत्वको एनडीए गठबन्धनको सदस्य थियो । त्यही वर्ष एनडीएबाट अलग भएपछि टीडीपीले २०१८ मार्चमा मोदी सरकारविरुद्ध संसद्मा अविश्वासको प्रस्ताव दर्ता गरेको थियो । तर, उक्त प्रस्ताव फेल भयो ।

२०१९ मा सम्पन्न लोकसभा निर्वाचन दौरान मोदी र नायडुबीच कयौँ पटक एकअर्कालाई दोषरोपण गर्ने होडबाजी चल्यो । गठबन्धनबाट अलग भएका कारण प्रधानमन्त्री मोदीले नायडुलाई ‘युटर्न बाबु’ को संज्ञा दिए ।

यतिमात्रै नभएर २००२ को गुजरात दंगामा मोदीको राजीनामा माग्ने नेतामध्ये नायडु एक थिए । तत्कालीन समयमा मोदी गुजरातका मुख्यमन्त्री थिए । हिन्दु–मुस्लिम दंगाका कारण मोदीमाथि राजीनामो दबाब बढेको थियो ।

२००२ को गुजरात दंगाको जिकिर गर्दै २०१९ को एक चुनावी सभामा नायडुले भनेका थिए, ‘म नै पहिलो व्यक्ति हुँ, जसले मोदीको राजीनामा माग्यो । त्यसपछि कयौँ देशहरुले उनलाई इन्ट्रिी बन्द गरेका थिए । प्रधानमन्त्री बनेपछि उनी एक पटक अल्पसंख्यकमाथि आक्रमण प्रयास गरिरहेका छन् ।’

यद्यपि, २०१९ को लोकसभा निर्वाचन र आन्ध्र विधानसभामा पराजय भोग्नु परेपछि नायडुले कयौँ पल्ट एनडीएमा भित्रिने प्रयास गरेका थिए । आफूविरुद्धको अभिव्यक्तिका कारण मोदी टीडीपीलाई एनडीएमा भित्र्याउन अनिच्छुक थिए । तर, अभिनेताबाट राजनीतिमा गएका पवन कल्याण प्रधानमन्त्री मोदी र नायडुबीचको तिक्तता मेटाउने कसी बन्न पुगे । जसकारण भर्खरै सम्पन्न लोकसभा निर्वाचनका लागि नायडु मार्च महिनामा एनडीएमा भित्रिए ।

मोदीलाई नायडु–नीतिश किन चाहियो ?

भारतको केन्द्र सरकार गठनका लागि २७२ सिट आवश्यक छ । भाजपाको २४०, टीडीपी १६ र जेडीयूको १२ सिट मिलाएर एनडीएको आंकडा २६८ पुग्छ । बाँकी २४ सिट अन्य पार्टीहरुको छ । यदि नायडु र नीतिशमध्ये कुनै एकले पनि साथ छाडे एनडीए बहुमतको सरकार बनाउन त सफल होला तर कमजोर बन्ने छ ।

यदि टीडीपीले साथ छाडे एनडीएसँग २७६ सांसद बच्ने छन् । यस्तै यदि नीतिशको जेडीयूले साथ छाडे एनडीएसँग २८० सिट हुने छ । दुवै स्थितिमा एनडीएसँग बहुमत त रहन्छ तर सरकार कमजोर र विपक्षी इन्डिया गठबन्धन अझै मजबुत हुने छ।

तर, दुवै पार्टीले साथ छाडे एनडीएले बहुमत गुमाउने छ । टीडीपी र जेडीयूसँग २८ सांसद छन् । दुवै नेताले एनडीएको साथ छाड्नु भनेको ऊसँग २६४ सिट बच्नु हो । अर्थात् बहुमतभन्दा ४ सिट कम हुँदा मोदीलाई तेस्रो कार्यकालको सुरुवात नै दाँतमा ढुंगो जस्ते हुनेछ ।