एजेन्सी – सिरियामा सन् २०११ देखि जारी द्वन्द्व १० दिन यता थप सघन बनेको छ । राष्ट्रपति बशर अल-असदको सेनाले देशका प्रमुख शहरमा नियन्त्रण गुमाइरहेको छ ।

देशको प्रमुख शहर अलेप्पोलाई इस्लामी चरमपन्थी समूह हयात तहरीर अल-शाम (एचटीएएस) ले कब्जा गरेको छ । सिरियामा सक्रिय चरमपन्थी समूहहरूले एचटीएसको नेतृत्वमा हमा शहर पनि नियन्त्रणमा लिएको छ ।

एचटीएसका प्रमुख अबू मोहम्मद अल-जुलानी हुन्‌, जसमाथि जारी लडाइँमा मानव अधिकार उल्लङ्घन गरेको आरोप लागिरहेको छ ।

पछिल्ला वर्षहरूमा अल-जुलानीले विश्वसामू आफ्नो उदारवादी छवि देखाउने प्रयास गरिरहेका छन्‌ । तर, अमेरिकाले आतङ्कवादी सूचीमा राख्दै उनीमाथि एक करोड अमेरिकी डलर इनाम राखेको छ ।

अबू मोहम्मद अल-जुलानी एक उपनाम हो । उनको वास्तविक नाम र उमेरबारे विवाद छ ।

अमेरिकी प्रकाशक पीबीएसले सन्‌ २०२१ फेब्रुअरीमा अल-जुलानीको अन्तर्वार्ता लिएको थियो । सो अन्तर्वार्तामा जुलानीले जन्मपछि दिइएको नाम अहमद अल-शारा रहेको र आफू सिरियाली भएको बताएका थिए । उनको परिवार गोलान इलाकाबाट आएको थियो ।

अबूले बताएअनुसार उनको जन्म साउदी अरबको राजधानी रियादमा भएको थियो, जहाँ उनका बावु काम गर्थे । तर, अबू भने सिरियाको राजधानी दमास्कसमै हुर्के बढेका थिए ।

विश्वसामू अबूबारे फरक सूचना पनि छ । सो सूचना अनुसार उनको जन्म पूर्वी सिरियाको दैर एज-जोरमा भएको थियो । उनले चरमपन्थी बन्नुअघि चिकित्साशास्त्र अध्ययन गरेको पनि भनिन्छ ।

संयुक्त राष्ट्र सङ्घ र यूरोपेली सङ्घले प्रकाशन गरेको रिपोर्ट अनुसार अल-जुलानीको जन्म सन्‌ १९७५ र १९७९ को बीचमा भएको थियो ।

प्रहरीहरूको अन्तरराष्ट्रिय सङ्गठन इन्टरपोलले चाहिँ अबू सन्‌ १९७९ मा जन्मिएको जनाउँछ । तर अस-सफीरको प्रतिवेदनमा उनको जन्म सन्‌ १९८१ मा भएको उल्लेख छ ।

विद्रोही समूह हयात तहरीर अल-शाम (एचटीएएस) का प्रमुख अबू मोहम्मद अल-जुलानी ।

कसरी बने इस्लामिक समूहको नेता ?

सन्‌ २००३ मा अमेरिकी गठबन्धन सेनाले इराकमाथि हमला थाल्यो । लगत्तै अल-जुलानी त्यहाँ सक्रिय जिहादी समूह अल-कायदामा आबद्ध भएको भनिन्छ ।

अमेरिकी नेतृत्वको गठबन्धन सेनाले इराकका राष्ट्रपति सद्दाम हुसेन र उनको बाथ पार्टीलाई सत्ताबाट हटाइदिएको थियो । तर, पश्चिमी सेनाले इराकमा विभिन्न चरमपन्थी समूहबाट प्रतिरोध सामना गर्नुपरेको थियो ।

सन्‌ २०१० मा इराकमा अमेरिकी सेनाले अल-जुलानीलाई गिरफ्तार गरी कुबेतनजिक रहेको जेल क्याम्प बुकामा बन्दी बनायो । सोही जेलमा उनको भेट ती जिहादीसँग भयो, जसले पछि इस्लामिक स्टेट (आइएस) समूह बनाएर मध्यपूर्वमा आतङ्कको कहर मच्चाए ।

सोही जेलमा अल-जुलानीले पछि आइएसका प्रमुख बनेका अबु बकर अल बगदादीलाई पनि भेटेका थिए । बगदादीले अल-जुलानीलाई आइएसको नयाँ शाखा खोल्न सिरिया पठाएको मानिन्छ ।

अल-जुलानीले मिडियालाई बताएअनुसार सन्‌ २०११ मा जब सिरियाली राष्ट्रपति बशर अल-असदविरुद्ध हतियारबन्द सङ्घर्ष शुरू भयो – तब अल बगदादीले उनलाई आइएसको एक शाखा खोल्ने व्यवस्था मिलाउन सिरिया पठाए ।

आइएस प्रमुख बगदादी र एचटीएस प्रमुख जुलानी ।

सिरिया पुगेपछि अल-जुलानी हतियारधारी एक समूह नुसरा फ्रन्ट (जसलाई जबहत अल-नुसरा पनि भनिन्थ्यो) का कमाण्डर बने । सो समूहले इस्लामिक स्टेटसँग गोप्य ढङ्गले सम्बन्ध राख्थ्यो । लडाइँको मैदानमा नुसरा फ्रन्टले निकै ठूला उपलब्धि हासिल गरेको थियो ।

सन्‌ २०१३ मा अल-जुलानीले आइएससँग नुसरा फ्रन्टको सम्बन्ध तोडे र अल-कायदातर्फ नजिक भए । तर, सन्‌ २०१६ मा एक रेकर्डेड सन्देशमा अल-जुलानीले अब आफू अल-कायदाबाट अलग भएको बताएका थिए ।

सन्‌ २०१७ मा अल-जुलानीले आफ्ना लडाकुलाई सिरियाका अन्य विद्रोही समूहसँग मिलाउँदै हयात तहरीर अल-शाम (एचटीएस) गठन गरे । यो समूहका कमाण्डर नै अल-जुलानी हुन्‌ ।

अल-जुलानी नेतृत्वको एचटीएस उत्तर-पश्चिम सिरियाको इडलिब तथा आसपासका इलाकामा सक्रिय विद्रोही समूह बन्यो । लडाइँअघि इडलिबको जनसङ्ख्या करिब २७ लाख थियो । एक अनुमानअनुसार देशका अन्य भूभागबाट विस्थापित मानिसहरू समेत आइपुग्दा एक समय इडलिबको जनसङ्ख्या ४० लाखसम्म पुगेको थियो ।

यो समूहले इडलिब प्रान्तमा समानान्तर सरकारकै रूपमा काम गर्ने गर्छ । स्वास्थ्य, शिक्षा र आन्तरिक सुरक्षा प्रबन्धनको काममा स्थानीय प्रशासनले झैँ सक्रियता देखाइरहेको छ ।

सन्‌ २०२१ मा अल-जुलानीले पीबीएसलाई आफूले अल-कायदाको वैश्विक जिहादको रणनीति अनुशरण नगरेको बताएका थिए । आफ्नो मुख्य लक्ष्य सिरियाका राष्ट्रपति बशर अल-असदलाई सत्ताबाट हटाउनु रहेको उनको भनाइ थियो ।

सिरियाका वर्तमान राष्ट्रपति बशर अल-असद ।

त्यतिखेर उनले भनेका थिए, ‘यो क्षेत्रले यूरोप र अमेरिकाको सुरक्षामा खतरा निम्त्याउँदैन । यो क्षेत्र विदेशी जिहाद कार्यान्वयन गर्ने मञ्‍च पनि होइन ।’

सन्‌ २०२० मा एचटीएसले इडलिबमा अल-कायदाका कार्यालय बन्द गराइदियो, हतियार नियन्त्रणमा लियो र केही नेताहरूलाई जेलमा हालिदियो । इडलिबमा अर्को उग्रवादी सङ्गठन इस्लामिक स्टेटको सक्रियतामा पनि एचटीएसले अङ्कुश लगाइदियो ।

एचटीएसले आफ्नो नियन्त्रणमा रहेका इलाकामा इस्लामिक कानून कार्यान्वयन गरेको छ । अन्य इस्लामिक विद्रोही समूहको तुलनामा एचटीएसले इस्लामिक कानून कार्यान्वयनमा निकै कम कट्टरता देखाउने गरेको छ ।

एचटीएसले सार्वजनिक रूपमै ईसाइ र गैरमुस्लिमहरूसँग पनि सम्बन्ध राखेको छ । आफ्नो अत्यधिक उदारवादी रुझानका कारण यो समूहप्रति अन्य जिहादी समूहहरूले कठोर आलोचना गर्छन्‌ ।

तर, मानव अधिकार सङ्गठनहरूले एचटीएसमाथि सर्वसाधारणको विरोध प्रदर्शन दबाउने र मानव अधिकार उल्लङ्घन गर्ने आरोप लगाउँछन्‌ । अल-जुलानी चाहिँ यी सबै आरोप अस्वीकार गर्ने गर्छन्‌ ।

एचटीएसलाई पश्चिम र मध्य-पूर्वका सरकार एवम्‌ संयुक्त राष्ट्रसङ्घीय सुरक्षा परिषद्‌ले चरमपन्थी सङ्गठनको समूहमा वर्गीकृत गरिदिएको छ । किनकी, जुलानीको विगत विश्वकै खतरनाक आतङ्कवादी सङ्गठन अल कायदासँग जोडिएको छ ।

उनलाई गिरफ्तार गर्न सूचना दिनेलाई अमेरिकी सरकारले एक करोड अमेरिकी डलर पुरस्कार प्रदान गर्ने घोषणा गरेको छ ।

सिरियाको अलेप्पो शहरतर्फ अघि बढ्दै लडाकु समूह ।

लडाइँको नयाँ कहर

यतिखेर सिरियामा लडाइको नयाँ लहर शुरू भएको छ । देशको दक्षिणी हिस्सा विद्रोहीको नियन्त्रणमा पुगेको छ ।

डेरा इलाकालाई विद्रोहीहरूले कब्जामा लिएका छन्‌ । डेरा त्यही इलाका हो – जहाँबाट सन्‌ २०११ मा राष्ट्रपति बशर अल-असदविरुद्ध विद्रोह शुरू भएको थियो ।

सिरियाको तेस्रो ठूलो शहर होम्सनजिक पुगिसकेका विद्रोहीहरू यतिखेर राजधानी दमास्कसतर्फ पनि अघि बढ्दैछन् । त्यहँ उनीहरूले बशर अल-असदका सेनालाई कित्ता परिवर्तन गर्न आग्रह गर्दैछन्‌ ।

अर्कातर्फ कुर्द लडाकुहरू पनि यतिखेर हतियारबन्द सङ्घर्ष गर्दै अघि बढिरहेका छन्‌ । सिरियाको पूर्वी मरुभूमि यतिखेर कुर्द लडाकुहरूको पूर्ण कब्जामा पुगेको छ ।

बेलायतस्थित सिरियन अब्जर्भेटरीले सिरियाली सेनासँग हिंस्रक सङ्घर्ष गरेका स्थानीय विद्रोही गुटका सेनाले कयौं स्थान कब्जा गरिरहेको जनाएको छ । दक्षिणतर्फ रहेको डेराको ९० प्रतिशत इलाकामा यतिखेर विद्रोहीको कब्जा रहेको र सनाम्यन इलाकामात्र सरकारी सेनाको कब्जामा बाँकी रहेको अब्जर्भेटरीले उल्लेख गरेको छ ।

समाचार एजेन्सी रोयटर्सले सूत्रलाई उधृत गर्दै विद्रोही र सेनाबीच सम्झौता भएको र सोहीअनुसार सरकारी सेना डेरा इलाकाबाट पछि हटेको जनाएको छ । साथै, सरकारी सेनाले विद्रोहीहरूलाई राजधानी दमास्कसतर्फ जान सुरक्षित बाटो उपलब्ध गराएको पनि सो समाचारमा उल्लेख छ ।

पुष्टि भइनसके पनि यो खबर यस्तो समयमा आएको छ – जतिबेला विद्रोहीहरू उत्तरी सिरियाको होम्स शहर नजिकै पुगिसकेका छन्‌ । रणनीतिक र साङ्केतिक रूपमा यो क्षेत्रले निकै महत्व राख्छ । यो इलाका जोर्डनसँग जोडिएको मुख्य सीमानजिक छ ।

गत साता इस्लामी विद्रोहीहरूले आश्चर्यजनक ढङ्गले फौजी आक्रमण गर्दै निकै छिटो अलेप्पो शहरलाई कब्जामा लिएका थिए । अलेप्पोबाट ११० किलोमिटर दक्षिणमा रहेको हमा शहरमा १० लाख मानिसको बसोबास छ । विद्रोही समूहले हमालाई पनि कब्जा गरिसकेको छ । अब विद्रोही समूह सिरियाको तेस्रो ठूलो शहर होम्ससम्म पुगेको छ ।

राजधानी दमास्कसतर्फ अघि बढिरहेका विद्रोही लडाकुहरू ।

बीबीसीका मध्यपूर्व मामिला संवाददाताले सिरियाको दक्षिणी क्षेत्र स्थानीय विद्रोही समूहको कब्जामा पुगेको बताएका छन्‌ । राष्ट्रपति बशर अल-असदको सेना ती विद्रोही गुटको विस्तार रोक्न असफल भएको छ । ती विद्रोहीले असदलाई सिरियाको सत्ताबाट हटाउने लक्ष्य राखेका छन्‌ ।

संवाददाता ह्युगो बशेगाले बीबीसीलाई भनेका छन्‌, ‘पछिल्लो समय आफ्ना प्रमुख सहयोगी रूस र ईरानबाट सहयोग नपाएका असदको शासन निकै तीव्र गतिमा खतरानजिक पुग्दैछ ।’

विद्रोही लडाकुहरू राजधानी दमास्कसतर्फ तीव्र गतिमा अघि बढ्दैछन्‌ । केही मिडिया रिपोर्टका अनुसार उनीहरू दमास्कसबाट मात्र १०० किलोमिटर टाढा छन्‌ ।

बिहीबार हमा शहर कब्जा गरेपछि विद्रोहीहरू तेस्रो ठूलो शहर होम्सतर्फ अघि बढेका थिए । उनीहरू सोही दिन शहरबाट मात्रै पाँच किलोमिटर टाढा थिए ।

विद्रोहीहरू नजिकै आइपुगेपछि सम्भावित भिडन्तबाट बच्न दशौं हजार मानिसहरू शहर छाडेर भागेका छन्‌ । संयुक्त राष्ट्र संघले गत सातादेखि सिरियामा चर्किएको गृहयुद्धका क्रममा हालसम्म करिब तीन लाख मानिस विस्थापित भइसकेको जनाएको छ ।

होम्सलाई विद्रोहीहरूले कब्जा गरेमा दमास्कस र सिरियाली समुद्री तटबीचको सम्पर्क मार्ग टुट्नेछ । सिरियाका तटीय इलाका राष्ट्रपति बशर अल-असदको गढ मानिन्छ ।

(एजेन्सीहरूको सहयोगमा ।)