पर्यटनको क्षेत्रमा हामीले विभिन्न कार्यक्रम गर्छौं, तर विदेशमा गएर । आफ्नै देशका विभिन्न ठाउँहरूमा यस्ता कार्यक्रमहरू गर्ने हो भने त्यो बढी प्रभावकारी हुन्थ्यो । विभिन्न देशका मिडिया र मानिसहरूलाइ बोलाएर नेपालमा के छ भनी देखाउने हो भने त्यसले बढी प्रभाव पार्छ जस्तो लाग्छ ।

बाहिरका मानिस लाई ल्याएर नेपालको पर्यटन प्रवर्द्धन गर्न आवश्यक छ । जस्तोः मुक्तिनाथ मन्दिरमा भारतीय प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदी जानुभयो । त्यसपछि त्यहाँ पर्यटक सङ्ख्या ह्वात्तै बढ्यो । पशुपतिमा पर्यटन र दर्शन गर्ने मानिसको सङ्ख्या छ, तर हामीले डोलेश्वर महादेवको पनि प्रचारप्रसार/प्रवर्द्धन गर्न सकेको खण्डमा अरू पाँच लाख पर्यटक काठमाडौंमा थपिन्छन् ।

नेपालमा पाँच गणेशहरूका मन्दिर छन्, जुन ओझेलमा छन्‌। पहिलेका मानिसहरू कोही कोही हिँडेर जाने गर्छन् । नेपालका त पाइला–पाइलामा मन्दिरहरू छन्, तर लुकेका छन् ।

नेपालमा प्रख्यात कुराहरू जुन लुकेर बसेका छन् – त्यसको प्रचारप्रसार गर्न अन्तराष्ट्रिय मिडिया ल्याउने दूतावासहरूले पनिसहयोग गर्ने हो भने नेपालमा थप पर्यटक आउन सक्छन् । हामी टाढाका पर्यटकको कुरा नगरौँ । हामीले नेपालमा ओझेलमा रहेका मठ–मन्दिरको नै प्रचार गर्न सक्यौँ भने भारतबाटै निकै धेरै दर्शनार्थी आउँछन् ।

नेपालमा आएका पर्यटकलाई होटल एशोसिएसन नेपाल (हान), पर्यटन बोर्ड र होटल व्यवसायीहरूले अवश्य सहयोग गर्छन् । बजेट पनि छुट्याइएको हुन्छ । अहिले हामीले भारतीय पर्यटक नै ल्याउन सक्यौँ भने पछि बौद्ध धर्मावलम्बीहरूलाई पनि तान्न सकिन्छ । तर, पहिले त्यस्ता योजनाहरू बनाएर कार्यान्वयन गर्न आवश्यक छ ।

अहिले नेपालले सबैभन्दा धेरै अलैँची भारतमै निर्यात गर्छ । तर, उचित मूल्य लिन सकेका छैनौ । हामीले ६०० रुपैयाँमा निर्यात गरिरहेका छौँ, जब कि नेपालमै २५ सय रुपैयाँमा कारोबार भइरहेको छ 

भारतीयहरू अहिले साहसिक पर्यटन (एडभेन्चर्स टूरिज्म) मा आकर्षित हुँदैछन् । हामीले ठाउँ–ठाउँमा विभिन्न प्रकारका एडभेन्चर्स पर्यटकीय गन्तव्य व्यवस्थित गर्न सक्नुपर्छ । मिडियाको प्रयोग गर्न सक्यौँ भने झनै राम्रो हुन्छ । हाम्रा विभिन्न स्थानमा रहेका विमानस्थलहरू चलायमान बनाउन आवश्यक छ । विशेषगरी भैरहवा र पोखरा विमानस्थललाई चलायमान बनाउनुपर्छ । भैरहवा विमानस्थलमा सीधै भारतीय नागरिक अवतरणमा लगाइएको रोक हटाउनुपर्‍यो । भैरहवा विमास्थल चलायमान हुने बित्तिकै लुम्बिनी नजिक हुन्छ । यसो हुँदा हाम्रो बुद्ध सर्किट जोडियो । पर्यटकहरू धेरै बढ्छन् ।

अहिले त पोखरा र लुम्बिनीमा भएका होटेलहरू पनि राम्रोसँग चल्न सकेका छैनन् । ती होटल चलायमान बनाउन भारतीय पर्यटक तान्नुपर्छ । त्यहाँ भएका होटेलमा भारतीयलाई ल्याउन सकियो भने सुविधामा थप आधुनिकीकरण हुनेछ । होटलहरू नाफामा जानेछन् ।

यो पनि –

नेपाल-भारत सम्बन्ध : ५ प्राथमिकता

भारतको बजारसँग जोडिन सकेको खण्डमा नेपाललाई निकै फाइदा पुग्छ । अहिले पनि भारतमा नेपाली घिउको अत्यधिक माग छ । तर, त्यो गैरकानूनी बाटोबाट निर्यात भइरहेको छ । शीलाजित र मह लगायतलाई पनि ब्राण्डिङ गर्न सक्यौँ भने नेपाली उत्पादनको बजारीकरणमा ठूलो मद्दत पुग्छ ।

सिमलतरुलको माग पनि त्यतिकै छ । हाम्रो नेपालको पूर्वी पहाडमा राम्ररी सिमलतरुल उत्पादन गर्न सकिन्छ । यसबाट किसानले कम लागतमा नै राम्रो आम्दानी गर्न सक्छन् । यस्ता उत्पादन अन्तरराष्ट्रिय बजारसम्म पुर्‍याउन हामीलाई अब तत्काल कृषिजन्य सामग्री प्रशोधन उद्योगहरू आवश्यक छ ।

यस निम्ति एक जनाले मात्रै जोड गरेर हुँदैन । सरकारी तथा अन्य क्षेत्रबाट पनि सहयोग हनुपर्छ । यसलाई जोड्ने माध्यम दूतावासहरू बन्नुपर्‍यो । त्यसरी काम गर्ने हो भने दुई लाखभन्दा बढी किसानले ६ महिनामै आम्दानी लिन सक्छन् । हामीले यी उत्पादन भारतमै धेरै निर्यात गर्न सक्छौं ।

नेपाल सरकारले पूर्व–पश्चिम रेलका लागि खर्च गरेको छ । त्यो बालुवामा पानी खन्याएजस्तै हो । भारत सरकारसँग मिलेर काम गर्ने हो भने मात्रै सम्भव छ  

यसका लागि हामीले भारतीय ब्राण्डहरूलाई नेपाल ल्याएर हाम्रो नेपाली उत्पादन प्रशोधन गरी विश्वबजारमा पुर्‍याउन लगाउनुपर्छ । विश्व बजारमै नेपाली सामग्रीहरूको प्रचार–प्रसार हुनुका साथै नेपाली उत्पादन भनेर बेच्दा राम्रो मूल्य प्राप्त हुन्छ । नेपाली सामानको माग विश्वभरबाट हुन्छ ।

अहिले नेपालले सबैभन्दा धेरै अलैँची भारतमै निर्यात गर्छ । तर, उचित मूल्य लिन सकेका छैनौ । हामीले ६०० रुपैयाँमा निर्यात गरिरहेका छौँ, जब कि नेपालमै २५ सय रुपैयाँमा कारोबार भइरहेको छ । निर्यातको फिगर त देखिँदैन, तर किसानलाई मार परिरहेको छ । अहिले भारतीय कृषिमन्त्री पनि भुइँमान्छे नै हुनुहुन्छ । एकपटक भारतीय कृषिमन्त्रीलाई नेपालमा ल्याएर कार्यक्रम गर्न सकियो भने धेरै समस्याको हल हुन्छ ।

नेपालमा भएका सम्भावनाहरूलाई भारतले सहयोग गर्‍यो भने तीव्र गतिमा नेपाली कृषि क्षेत्रको विकास हुन्छ । नेपालले एक्लै काम गर्दा विभिन्न समस्याहरू आइरहेका छन् । भारतीयहरूलाई नै यहाँ आएर काम गर्न दिने हो अहिले हामीले निर्यातमा भोगेका समस्या पनि हल हुन्छ ।

भारतीय ब्राण्डसँग जोडिने बित्तिकै हामीले अहिले झेल्नुपरेका समस्याहरू हट्छन् । नेपालीहरूलाई पनि सिक्ने राम्रो अवसर हुन्छ । त्यसपछि नेपाली उद्योगहरूले पनि सिकेर धेरै ठूलो क्रान्ति गर्न सक्छन् ।

नेपाल सरकारले पूर्व–पश्चिम रेलका लागि खर्च गरेको छ । त्यो बालुवामा पानी खन्याएजस्तै हो । भारत सरकारसँग मिलेर काम गर्ने हो भने मात्रै सम्भव छ । त्यसैले यसो गर्नुभन्दा कृषिमै लगानी गर्नु राम्रो हुन्छ ।

(नेपाल–भारत द्विपक्षीय सम्बन्धबारे इन्स्टिच्युट फर स्ट्राटेजिक एण्ड सोसियो इकोनोमिक रिसर्च (आइएसएसआर) र खबरहबको संयुक्त आयोजनामा सोमबार सम्पन्न अन्तरक्रिया कार्यक्रममा व्यवसायी पवन गोल्यानले प्रस्तुत गरेका धारणाको सम्पादित अंश ।)